Xocalı soyqırımı: dünya mətbuatının səhifələrində

“Xocalı faciəsi erməni millətçilərinin yüzilliklər boyu türk və Azərbaycan xalqlarına qarşı apardığı soyqırımı və etnik təmizləmə siyasətinin qanlı səhifəsi idi”

Azərbaycan xalqı son iki yüz ildə davamlı olaraq erməni millətçilərinin etnik təmizləmə, soyqırımı siyasətinə məruz qalıb. Xalqımız tarixi torpaqlarından, doğma yurdlarından didərgin salınaraq qaçqına, məcburi köçkünə çevrilib. Dünya tarixində bənzəri çox az olan Xocalı soyqırımını da erməni vandalizminin daha bir nümunəsi hesab etmək olar.

Xocalı soyqırımını törətməkdə erməni işğalçılarının məqsədi nə idi? Niyə məhz Xocalı hədəfə alınmışdı? Bu suallara cavab axtararkən hər şeydən əvvəl Azərbaycanın ən qədim yaşayış məskənlərindən olan Xocalının Dağlıq Qarabağda strateji əhəmiyyətli mövqeyə malik, həm də yağı düşmənin məkrli niyyətlərinin reallaşmasına ən böyük maneə olmasına diqqət yetirmək lazımdır.

Erməniləri narahat edən məsələlərdən biri də Xocalının strateji mövqedə - separatizm yuvası olan Xankəndindən 10 kilometr cənub-şərqdə, Qarabağ dağının silsiləsində və Ağdam-Şuşa, Əsgəran-Xankəndi yollarının üstündə yerləşməsi və Qarabağdakı yeganə aeroportun burada olması idi. Xocalının bu cür strateji mövqeyə malik olması erməni şovinistlərini ciddi narahat edirdi. Erməni silahlı dəstələrinin qarşısına qoyulmuş əsas vəzifələrdən başlıcası Xocalıdan keçən Əsgəran-Xankəndi yolunun boşaldılması və aeroportun ələ keçirilməsi idi.

Əslində, Xocalının işğalı 1991-ci ilin oktyabrından, erməni quldur birləşmələrinin şəhəri mühasirəyə almasından başlayıb. Həmin vaxtdan etibarən bütün avtomobil yolları bağlanmış, cığır, keçidlər ermənilərin nəzarəti altına keçmişdi. Əraziyə yalnız havadan daxil olmaq mümkün idi ki, bu da böyük risk idi. İşğal ərəfəsində Şuşa səmasında sərnişin vertolyotunun vurulması 40 nəfər azərbaycanlının həyatına və Xocalı sakinlərinin ümidlərinə son qoydu. Şəhərə son dəfə vertolyot yanvarın 28-də enmiş və bundan sonra Xocalı ilə hava əlaqəsi də kəsilmişdi.

Faciənin baş verməsindən xeyli əvvəl artıq şəhərdə humanitar vəziyyət gərginləşmişdi. Yanvarın 2-dən etibarən isə şəhərə elektrik enerjisinin verilişi dayandırılmışdı. Ciddi ərzaq və dava-dərman çatışmazlığı yaranmasına baxmayaraq, Xocalı sakinləri şəhəri əldən vermək fikrində deyildilər. Əksinə, əli silah tutan hər bir Xocalı sakini ata-baba yurdunun müdafiəsinə qalxmışdı. Şəhəri avtomat və ov tüfəngləri ilə silahlanmış yerli sakinlər, milis qüvvələri qoruyurdular. 1992-ci il fevralın 25-də gecə saat 23-də ermənilər keçmiş SSRİ-nin 366-cı motoatıcı alayının ən müasir döyüş silahlarının və canlı qüvvələrinin köməyi ilə qəflətən şəhərə hücuma keçdi. Əvvəlcə şəhər top atəşinə tutuldu. Şəhəri mərdliklə qoruyan, əllərindəki yüngül silahlarla döyüşən xocalılılar təpədən dırnağadək silahlanmış orduya qarşı sonadək mübarizə apara bilmədilər. Qarlı-şaxtalı qış gecəsində ölümsaçan güllələrin altında qalan şəhərin yaşayış evləri dağıdılaraq yandırıldı. O müdhiş gecədə dinc əhaliyə aman verməyən yağı düşmənin toplardan, tanklardan, pulemyotlardan, avtomatlardan, artilleriya silahlarından açdığı aramsız atəşlər nəticəsində Xocalının küçələri qan selinə dönmüşdü. Şəhəri tərk etmək məcburiyyətində qalan təqribən 2500 nəfər köməksiz xocalılı Əsgəran rayonunun Naxçıvani kəndi yaxınlığında türk-azərbaycanlı qanına susamış silahlı erməni quldurları ilə üz-üzə gəldilər. Nəticədə, o müdhiş gecədə uşaqlar, qadınlar, qocalar, əlillər öz doğma torpaqlarında erməni vandalları tərəfindən misli görünməmiş xüsusi amansızlıqla qətlə yetirildilər.

Bir gecənin içində yer üzündən silinən şəhəri tərk edən Xocalı sakinlərindən 63-ü uşaq, 106-sı qadın, 70-i qoca və qarı olmaqla 613 nəfər qətlə yetirilib, 8 ailə tamamilə məhv edilib, 25 uşaq hər iki valideynini, 130 uşaq valideynlərindən birini itirib. Düşmən gülləsinə tuş gəlib yaralanan 487 nəfərdən 76-sı uşaq olub. O müdhiş gecədə 1275 sakin əsir götürülüb, 150 nəfər itkin düşüb. Dövlətin və əhalinin əmlakına 1992-ci il 1 aprel tarixinə olan qiymətlərlə 5 milyard rubl məbləğində ziyan dəyib.

Bu hadisələr Xocalı şəhərində 105 sosial-məişət obyektinin dağıdılmasına səbəb olub. Şəhərdə 3200 fərdi yaşayış binası, 14 məktəb, 21 klub, 29 kitabxana, üç mədəniyyət evi və bir tarix-diyarşünaslıq muzeyi dağıdılıb. XIV-XV əsrə aid türbələr, kümbəzlər, məzarlar yerlə-yeksan olunub, qəbiristanlıq vandallara xas üsullarla dağıdılıb, ümumiyyətlə, bu torpağın ən qədim sakinləri olan azərbaycanlılara aid bütün izlər silinib.

Bütün bu faktlar Xocalı soyqırımının XX əsrin ən dəhşətli faciələrindən biri olduğunu göstərir.

Qeyd etmək lazımdır ki, istər 1992-ci ilin fevralında, istərsə də hadisədən sonrakı günlərdə Xocalıya dünyanın müxtəlif ölkələrindən onlarla əcnəbi jurnalist gəlib.

Onlar qanlı hadisələri gözləri ilə görüb dəhşətə gəlirdilər. Həmin günlərdə dünyanın məşhur qəzet və jurnallarında xarici jurnalistlərin Xocalı soyqırımı haqqında məlumatları dərc olunurdu. Bu dəhşətli günlərdə xarici KİV-də yer alan informasiyalar bəşər tarixinin ən qanlı səhifələrindən olan Xocalı soyqırımı dəhşətlərini tam dolğunluğu ilə əks etdirməsə də, hər halda, dünya ictimaiyyətində faciənin miqyası haqqında müəyyən təsəvvür yaratmaq baxımından əhəmiyyətli idi. Həmin günlərdə xarici qəzet-jurnal səhifələrində yer almış xəbərlərə bir daha nəzər salmaq məqsədəmüvafiqdir:

“Krua l’Eveneman” jurnalı (Paris), 26 fevral 1992-ci il: “Ermənilər Xocalıya hücum ediblər. Bütün dünya eybəcər hala salınmış meyitlərin şahidi oldu. Azərbaycanlılar minlərlə ölənlər barədə xəbər verirlər”.

“Sunday Times” qəzeti (London), 1 mart 1992-ci il: “Erməni əsgərləri minlərlə ailəni məhv etmişlər”.

“Financial Times” qəzeti (London), 9 mart 1992-ci il: “Ermənilər Ağdama tərəf gedən dəstəni güllələmişlər. Azərbaycanlılar 1200-ə qədər cəsəd saymışlar”.

“Times” qəzeti (London), 4 mart 1992-ci il: “Çoxları eybəcər hala salınmışdır, körpə qızın ancaq başı qalmışdır”.

“İzvestiya” (Moskva), 4 mart 1992-ci il: “Videokamera qulaqları kəsilmiş uşaqları göstərdi. Bir qadının sifətinin yarısı kəsilmişdir”.

“Valeur actuelle” jurnalı (Paris), 14 mart 1992-ci il: “Bu “muxtar regionda” erməni silahlı dəstələri Yaxın Şərqdən gəlmişlərlə birlikdə müasir texnikaya, o cümlədən vertolyotlara malikdirlər. ASALA-nın Suriya və Livanda hərbi düşərgələri və silah anbarları vardır. Ermənilər yüzdən artıq müsəlman kəndlərində qırğınlar törədərək Qarabağdakı azərbaycanlıları məhv etmişlər”.

“Washington post” qəzeti, 2 mart 1992-ci il: “Biz Dağlıq Qarabağın qarla örtülmüş dağlarından aşağı düşərkən səpələnmiş meyitləri gördük. Görünür, adamlar qaçarkən onlara atəş açmışdılar. Ağdama qayıdan zaman mülki vertolyota yığılan cəsədlərə baxdıq. İki nəfər yaşlı kişi və kiçik bir qız qanına qəltan edilmiş, onların əlləri və ayaqları donmuşdu”.

Hadisə yerində olan İngiltərənin “Funt man news” teleşirkətinin müxbiri R.Patrik bildirib ki, Xocalıdakı vəhşiliklərə dünya ictimaiyyətinin gözündə heç nə ilə haqq qazandırmaq olmaz.

Göründüyü kimi, soyqırımın baş verdiyi və ondan sonrakı günlərdə xarici mətbuatda yüzlərlə bu kimi məlumatlar yayımlansa da, dünya dövlətləri bu dəhşətli hadisə haqqında məlumatlı olsalar da, 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Xocalıda baş verənlər bu dövlətlər tərəfindən indiyədək soyqırımı kimi tanınmayıb.

Təkzibolunmaz faktlar və dəlillər artıq çoxdan sübut edib ki, 19 il bundan əvvəl Xocalıda baş verənlər təkcə azərbaycanlılara deyil, bütün bəşəriyyətə qarşı törədilmiş cinayətdir. Bu baxımdan, Xocalı faciəsinin beynəlxalq aləmdə soyqırımı kimi tanınması və cinayətkarların beynəlxalq məsuliyyətə cəlb olunması həyata keçirilməli olan ən vacib məsələlərdən biridir. Təəssüf ki, o müdhiş günlərdə BMT-yə yeni üzv qəbul olunmuş Azərbaycanın o vaxtkı səriştəsiz və əfəl, xalqın qanı bahasına hakimiyyətini qoruyub saxlamaq niyyətində olan rəhbərliyinin bu mötəbər təşkilatın prinsiplərinə əsaslanmaqla Xocalıda baş verən faciənin soyqırımı kimi tanınması istiqamətində zəruri tədbirlər həyata keçirməməsi də erməni dəyirmanına su tökmüş oldu. Halbuki, beynəlxalq hüquqa görə, soyqırımı sülh və bəşəriyyət əleyhinə yönələn əməl olaraq ən ağır beynəlxalq cinayətlərdən biri sayılır. BMT Baş Məclisinin 1946-cı il 11 dekabr tarixli 96 (I) saylı qətnaməsində də qeyd olunur ki, soyqırımı insan qruplarının yaşamaq hüququnu tanımamaqla insan mənliyini təhqir edir, bəşəriyyəti insanlar tərəfindən yaradılan maddi və mənəvi dayaqlardan məhrum edir. Belə bədnam əməllər BMT-nin məqsəd və vəzifələrinə tam ziddir. BMT Baş Məclisinin 1948-ci il tarixli 260 (III) saylı qətnaməsi ilə qəbul edilmiş “Soyqırımı cinayətinin qarşısının alınması və cəzalandırılması haqqında” Konvensiyanın 2-ci bəndində göstərilən şərtlər də Xocalı faciəsinin məhz soyqırımı adlandırılmasına tamamilə imkan yaradırdı. Konvensiyaya qoşulan dövlətlər sülh, yaxud müharibə dövründə törədilməsindən asılı olmayaraq, soyqırımın beynəlxalq hüquq normalarını pozan cinayət olduğunu təsdiq edərək, onun qarşısının alınması və səbəbkarlarının cəzalandırılması üçün tədbirlər görməyi öhdələrinə götürüblər. Ermənistanın Azərbaycana qarşı hərbi təcavüzü zamanı həmin konvensiyada təsbit olunmuş soyqırımı cinayətini təşkil edən bütün əməllər tətbiq olunub.

Ermənilərin Azərbaycan xalqına qarşı törətdiyi bu soyqırımında insan hüquq və azadlıqlarını özündə əks etdirən Cenevrə Konvensiyasının, BMT Baş Məclisinin 1948-ci il dekabrın 10-da elan olunan İnsan Hüquqlarının Ümumi Bəyannaməsinin, “İnsan Hüquqlarının Ümumi və Əsas Azadlıqlarının Müdafiəsi haqqında” Avropa Konvensiyasının, BMT-nin Mülki və Siyasi Hüquqlar haqqında Paktının maddələri ermənilər tərəfindən kobud şəkildə pozulub.

Xocalı soyqırımının beynəlxalq müstəvidə tanıdılması və erməni faşizminin ifşası ilə bağlı ilk əməli təşəbbüs Ulu öndər Heydər Əliyevin xalqın təkidli tələbi ilə hakimiyyətə qayıdışından sonrakı dövrə təsadüf edir. Ümummilli lider ilk gündən Ermənistanın Azərbaycana qarşı həyata keçirdiyi soyqırımı və terror siyasətinin mahiyyətini, habelə, ərazilərimizin işğalından sonra Dağlıq Qarabağın terrorizm mənbəyinə çevrilməsi, orada narkotik maddələrin yetişdirilməsi, mədəni abidələrin məhv edilməsi faktlarının və digər dəlil-sübutların dünya ictimaiyyətinə çatdırılmasını xarici siyasətdə mühüm vəzifələrdən biri kimi müəyyənləşdirdi. Bu məqsədlə atılan mühüm addımlardan biri erməni təcavüzü nəticəsində üzləşdiyimiz milli faciələrimizə siyasi-hüquqi qiymətin verilməsi oldu.

Ulu öndərin təşəbbüsü ilə 1994-cü il fevralın 24-də Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi “Xocalı Soyqırımı Günü haqqında” Qərar qəbul edib, BMT-yə, dünya dövlətlərinə bu qətliamın mahiyyətini açıqlayaraq beynəlxalq ictimaiyyəti erməni terrorizminə qarşı təsirli tədbirlər görməyə çağırıb. Son 18 ildə Xocalı həqiqətlərinin dünyada tanıdılması, Ermənistanın havadarlarının dəstəyi ilə həyata keçirdiyi insanlıq əleyhinə cinayətin beynəlxalq miqyasda ifşası istiqamətində xeyli iş görülüb, xarici dillərdə kitablar, sənədlər dərc olunub, Xocalı soyqırımı müxtəlif təşkilatlarda gündəmə gətirilib, bununla bağlı bir çox internet saytı yaradılıb.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin “Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsinə sükut dəqiqəsi elan edilməsi haqqında” 1997-ci il 25 fevral tarixli Sərəncamı ilə hər il fevral ayının 26-da saat 17.00-da Azərbaycan Respublikasının ərazisində Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsinə ehtiram əlaməti olaraq sükut dəqiqəsi elan edilir. Milli Məclisin 2002-ci il 26 fevral tarixli qərarı ilə təsdiq edilmiş “Xocalı soyqırımının 10-cu ildönümü ilə əlaqədar Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin Bəyanatı”nda isə bəyan edilir ki, Azərbaycan dövləti mövcud imkanların hamısından yararlanaraq ərazi bütövlüyünün bərpasını təmin edəcək, Xocalı faciəsinin əsl beynəlxalq hüquqi-siyasi qiymət almasına, onun ideoloqlarının, təşkilatçılarının və icraçılarının layiqincə cəzalandırılmasına nail olacaq.

Xüsusi vurğulamaq gərəkdir ki, Prezident İlham Əliyev Azərbaycan həqiqətlərinin dünya ictimaiyyətinə çatdırılmasını səfirliklərimiz və diaspor təşkilatlarımız qarşısında vacib məsələ kimi müəyyənləşdirib.

Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, YUNESKO-nun və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri, Milli Məclisin deputatı Mehriban xanım Əliyevanın xüsusi səyi nəticəsində Azərbaycan həqiqətləri dünyanın hər yerində nümayiş etdirilir. Bu istiqamətdə həyata keçirilən işlərə xüsusi önəm verən Fond 2005-ci ildən başlayaraq, müxtəlif dillərdə “Qarabağ həqiqətləri” toplusunu nəşr edir. Beynəlxalq ictimaiyyətə ünvanlanmış toplu ilkin olaraq Azərbaycan, rus və ingilis dillərində nəşr edilib. Daha sonra “Qarabağ həqiqətləri” oxuculara alman və macar dillərində təqdim olunub.

Təbliğat materialları indiyədək bir çox xarici ölkələrdə yayılıb, müxtəlif tədbir və aksiyalar zamanı Azərbaycan həqiqətlərinin dünyaya çatdırılmasında səmərəli ideoloji vasitəyə çevrilib.

İnformasiya müharibəsinin geniş yayıldığı müasir dövrdə Xocalı soyqırımı haqqında bütün faktların dünya dövlətlərinə çatdırılması istiqamətində atılan ən mühüm addımlardan biri də Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla xanım Əliyevanın təşəbbüsü ilə təsis edilmiş, fəaliyyətinə 2009-cu ilin fevralında start verilmiş və hazırda 30-dan artıq ölkədə yüzlərlə könüllünün iştirakı ilə uğurla davam etdirilən “Xocalıya ədalət” beynəlxalq informasiya və təşviqat kampaniyasıdır.

Kampaniyanın əsas məqsədi beynəlxalq ictimaiyyətin Xocalı faciəsi ilə bağlı məlumatlandırılmasını, faciəyə beynəlxalq aləmdə mənəvi-siyasi qiymət verilməsini və beynəlxalq səviyyədə anılmasını təmin etməkdir. Bu gün Xocalı soyqırımının beynəlxalq səviyyədə tanınması istiqamətində çox işlər görülür. Lakin unutmamalıyıq ki, Xocalıda həlak olan həmvətənlərimizin xatirəsinə ən böyük ehtiram bu soyqırımını törədənlərin layiqli cəzalarını alması olardı.

Yeni Azərbaycan.- 2011.- 26 fevral.- S.6.