Milli mətbuatımızın inkişafı, Azərbaycanda söz azadlığının formalaşması Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır

Dünya mətbuatı içində özünəməxsus yeri olan Azərbaycan mətbuatı ötən 136 ildə mütərəqqi bir yol keçib. 1875-ci ildə “Əkinçi” ilə başlanan bu yol illər ötdükcə daha da təkmilləşərək və peşəkarlaşaraq müasir inkişaf mərhələsinə qədəm qoyub.

Qeyd etdiyimiz kimi, 1875-ci il iyulun 22-də ilk nömrəsi işıq üzü görən “Əkinçi” qəzeti ilə əsası qoyulan müasir milli jurnalistikamız xalqımızın inkişafında mütərəqqi rol oynadı. Atılan bu möhkəm təməl üzərində sonradan “Ziya”, “Ziyayi-Qafqaziyyə”, “Kəşkül”, Məmməd Ağa Şaxtaxtinskinin Tiflisdə nəşr etdirdiyi “Şərqi Rus”, “Həyat”, “İrşad”, “Füyuzat” kimi mübariz mətbu orqanlar formalaşdı. Hacı Zeynalabdin Tağıyevin təşəbbüsü və maddi köməyi ilə Bakıda rus dilində “Kaspi” qəzeti, Cəlil Məmmədquluzadənin redaktorluğu ilə bütün müsəlman dünyasında məşhur olan “Molla Nəsrəddin” jurnalı nəşrə başladı. 1918-ci ilin iyununda o dövrün görkəmli ziyalılarından sayılan Şəfi bəy Rüstəmbəylinin və Ceyhun bəy Hacıbəylinin redaktorluğu ilə Gəncədə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ilk dövlət qəzeti-”Azərbaycan” işıq üzü gördü. Sonradan dahi bəstəkar, istedadlı jurnalist Üzeyir Hacıbəylinin rəhbərliyi altında Bakıda Azərbaycan və rus dillərində öz fəaliyyətini davam etdirən “Azərbaycan” qəzeti və digər mətbu orqanlarımız müstəqilliyimizin ilk illərində qaranlıq mühitimizin maarif ziyası ilə işıqlandırılmasında, millətin qəflət yuxusundan oyanıb əsl dirçəliş və özünüdərk yoluna qədəm qoymasında, onun vətənpərvərlik və milli həmrəylik ruhunun artmasında müstəsna rol oynadı.

Sovet dövründə - totalitar rejimin senzura maşını milli mətbuat ənənəsinin inkişafını dayandırsa da, peşəkarlıq baxımından müəyyən bir yol qət edildi. 1969-cu ilin 14 iyulunda Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin Azərbaycan KP MK-nın I katibi seçilməsi bütün sahələrdə olduğu kimi, mətbuatın inkişafına da böyük təkan verdi. Ulu öndər Heydər Əliyev Bakı Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsində ixtisaslı kadrların hazırlanması istiqamətində əhəmiyyətli addımlar atılmasına nail oldu. Məhz Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin şəxsi təşəbbüsü ilə Bakı Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsində təhsil alan əlaçı tələbələr Moskva Dövlət Universitetində oxumağa göndərildilər. Bu isə Azərbaycan jurnalistika məktəbinin formalaşmasında müstəsna rol oynadı.

1991-ci ildə müstəqilliyin əldə olunmasının ardından Azərbaycan Respublikasında milli mətbuatın formalaşdırılması prosesinə ehtiyac duyulurdu. Həmin vaxt demokratik quruluşun, vətəndaş cəmiyyətinin formalaşması prosesinin ayrılmaz tərkib hissələrindən olan söz azadlığının təminatı ölkə vətəndaşına verilə biləcək ən yüksək hüquqlardan biri ola bilərdi. Lakin 1991-1993-cü illərdə ölkədə hökm sürən qeyri-sabit ictimai-siyasi vəziyyət, silahlı dəstələrə arxalanan müxtəlif siyasi qrupların öz iddialarını gerçəkləşdirmək üçün güc metodundan istifadə etməsi, Ermənistanın hərbi təcavüzünün doğurduğu ağır sosial-iqtisadi və psixoloji durum söz və məlumat azadlığının təmin edilməsinə, bu sahədə dövlət və vətəndaşların mənafelərinin qorunmasına maneələr yaradırdı. Həmin dövrdə Azərbaycana rəhbərlik edən şəxslər nəinki vətəndaşların söz azadlığı hüququnu tanıyır, əksinə, imperiya dövründəki basqıların, senzuranın daha da gücləndirilməsinə şərait yaradırdılar. 1992-ci ildə hərbi senzuranın yaradılması, 1993-cü ildə senzuranın tətbiqinin miqyasının genişləndirilərək, bütün informasiya yayımını əhatə etməsi haqqında verilən sərəncamlar yuxarıda qeyd etdiyimiz fikirləri bir daha təsdiqləyir.

1993-cü ilin iyununda xalqın təkidi və tələbi ilə yenidən siyasi hakimiyyətə qayıdan Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin ölkə Prezidenti seçilməsi ilə mətbuatımız yenidən qayğıyla əhatə olundu, milli mətbuatın inkişafında yeni era başlandı. Ölkənin ictimai-siyasi həyatında yaranan sabitlik, vətəndaşların təhlükəsizliyinin və qanunçuluğun təmin edilməsi, sosial-iqtisadi problemlərin həlli istiqamətində ciddi addımların atılması kütləvi informasiya vasitələrinin fəaliyyəti istiqamətində, həmçinin, söz, fikir və məlumat azadlığının qorunması sahəsində əsaslı irəliləyişlərə şərait yaratdı. Vətəndaş cəmiyyəti quruculuğunu özünün inkişaf modeli kimi qəbul edən Azərbaycan Respublikası insan hüquqları, söz və mətbuat azadlığının təmin olunması ilə bağlı mövcud olan əksər beynəlxalq konvensiya və sazişlərə qoşuldu. Müstəqil kütləvi informasiya vasitələrinin təsis edilməsi və azad fəaliyyəti üçün ölkəmizdə zəruri qanunvericilik bazası formalaşdırıldı. Bu hüquqi baza informasiya azadlığına təminat verən, mətbuat da daxil olmaqla bütün kütləvi informasiya vasitələrində dövlət senzurasının aradan götürülməsi prinsipini təsbit edən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına söykənir. Qeyd etmək yerinə düşər ki, Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin şah əsəri sayılan Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında fikir, söz və vicdan azadlığına geniş təminat verildi: “Demokratiyanın, siyasi plüralizmin və vətəndaş cəmiyyətinin əsas atributlarından hesab olunan söz və məlumat azadlığının başlıca daşıyıcıları kütləvi informasiya vasitələridir”.

1998-ci ildə Ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən imzalanan “Azərbaycan Respublikasında söz, fikir və məlumat azadlığının təmin edilməsi sahəsində əlavə tədbirlər haqqında” Fərman kütləvi informasiya vasitələrinin sərbəst inkişafı, onların cəmiyyətin dinamik şəkildə demokratikləşməsinə təsir edən qüdrətli vasitəyə çevrilməsi yolunda dövlət siyasətinin həyata keçirilməsində mühüm addım oldu. Həmin Fərmanla Nazirlər Kabineti yanında Mətbuatda və digər Kütləvi İnformasiya Vasitələrində Dövlət Sirlərini Mühafizə edən Baş İdarə ləğv edildi, hərbi senzura yaradılması haqqında 16 aprel 1992-ci il tarixli fərman və bütün informasiya yayımı üzərində nəzarət tətbiq edilməsi ilə bağlı 15 aprel 1993-cü il tarixli sərəncam qüvvədən düşmüş hesab olundu.

Ulu öndər Heydər Əliyev milli mətbuatın, azad sözün inkişafının qarşısını alan maneələri dəf etməklə yanaşı, hələ yeni-yeni formalaşan mətbuatın gələcəyinin təminatı ilə bağlı da addımlar atdı. 1999-cu ilin sonunda “Kütləvi informasiya vasitələri haqqında” yeni Qanunun qəbulu müasir Azərbaycan reallıqlarını daha dolğun əks etdirən, kütləvi informasiya vasitələri istehsalı və yayımının bütün məsələlərini demokratik şəkildə tənzimləyən, beynəlxalq standartlara cavab verən hüquqi sənədin meydana gəlməsinə şərait yaratdı. 2000-ci ilin martında Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin Sərəncamı ilə “2000-2001-ci illərdə kütləvi informasiya vasitələrinin maddi-texniki şəraitinin yaxşılaşdırılması üzrə tədbirlər Proqamı” təsdiq olundu. İdarəçilik sisteminin islahatı çərçivəsində Mətbuat və İnformasiya Nazirliyi ləğv edildi, beynəlxalq təcrübəyə əsaslanaraq, kütləvi informasiya vasitələrinin yaranması və fəaliyyətinin hüquqi təşkilatı əsaslarının möhkəmləndirilməsi məqsədi ilə Milli Mətbuat, Teleradio və İnternet Şurası yaradıldı. Daim mətbuata, jurnalistlərə böyük qayğı ilə yanaşan Ulu öndər Heydər Əliyev bir sıra qəzetlərin Azərbaycan nəşriyyatına olan borclarını dondurdu. Bu borclar sonradan ləğv edildi. Atılan bu addım milli mətbuatın inkişafına əsl dəstək idi. 2003-cü ildə Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin Çingiz Mustafayev Fondu tərəfindən “Jurnalistlərin dostu” adına layiq görülməsi bir daha təsdiq etdi ki, Ulu öndər milli mənəviyyatın keşiyində dayanan, ölkənin ictimai-siyasi həyatının tənzimlənməsində, ideoloji təbliğatda mühüm yer tutan KİV-in dünya standartları çərçivəsində inkişafında maraqlıdır.

Bu gün əsasını Ulu öndər Heydər Əliyevin qoyduğu milli mətbuata dəstək və qayğını özündə ehtiva edən siyasət Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilir. Son illərdə mətbuatla bağlı bir sıra Fərman və sərəncamların imzalanması, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun yaradılması, KİV-in inkişafına dair konsepsiyanın qəbulu bir daha sübut edir ki, Azərbaycan mətbatı hər zaman dövlətin qayğısını öz üzərində hiss edir. Daha doğrusu, Prezident İlham Əliyevin 2005-ci ildə Milli Mətbuatımızın 130 illik yubileyi münasibətilə jurnalistlərə fəxri adların verilməsi ilə bağlı Sərəncamı, daha sonra isə ard-arda mətbuatın inkişafına göstərilən diqqət və qayğı, Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafı Konsepsiyasının qəbulu, Kütləvi İnformasiya Vasitələrinə Dövlət Dəstəyi Fondunun yaradılması medianın yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoyması istiqamətində böyük əhəmiyyətə malik oldu. Ötən il iyulun 22-də Prezident İlham Əliyev tərəfindən imzalanan Azərbaycan milli mətbuatının 135 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında Sərəncam bu mənada əlamətdarlığı ilə seçildi. Bundan başqa, Prezident İlham Əliyevin jurnalistlərə fəxri adların verilməsi, mətbu orqanlara birdəfəlik yardımların ayrılması, ən əsası isə jurnalistlərin məişət problemlərinin aradan qaldırılmsı istiqamətində verdiyi sərəncamlar ölkəmizdə mətbuatın diqqət mərkəzində olduğunu bir daha sübut edir.

Pərviz SADAYOĞLU

Yeni Azərbaycan.- 2011.- 13 iyul.- S.3.