Görülən işlər nəticəsində Kür-Araz çayları vasitəsilə sel-daşqın sularının idarə olunması tam təmin ediləcək

“Azərbaycan Meliorasiya və Su Təsərrüfatı” Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin sədri Əhməd Əhmədzadə www.yap.org.az saytına müsahibə verib:

- Əhməd müəllim, məlum olduğu kimi, ötən ilin yaz aylarında Kür və Araz çaylarının daşması nəticəsində bir sıra yaşayış məntəqələrinə, təsərrüfatlara ciddi ziyan dəydi. Təbii fəlakətin nəticələrinin aradan qaldırılması, eləcə də, bu problemlərin gələcəkdə baş verməməsi üçün hansı tədbirlər həyata keçirilir?

- Məlum olduğu kimi, 2009-cu ilin IV rübündə və 2010-cu il ərzində aramsız yağan yağıntılar respublikanın çaylarında sululuğun normadan dəfələrlə çox olmasına səbəb olmuşdur. Bunun nəticəsində əsas su anbarlarına daxil olan suların miqdarı kəskin surətdə artaraq, onların qısa müddət ərzində tam həcmdə dolmasına şərait yaranmışdır. Uzun müddət davam edən yağışlar nəticəsində qonşu ölkələrdə bu çaylar üzərindəki anbarlar, eləcə də, respublikamızda Araz, Arpaçay, Ağstafaçay, Coqazçay su anbarları tam həcmdə dolmuş, Şəmkir və Mingəçevir su anbarlarında suyun səviyyəsi təhlükəli həddədək qalxmışdı. 2010-cu ilin mart ayının axırlarından etibarən Kür çayı öz məcrasından çıxaraq mühafizə bəndləri arasında axmağa başlamışdır. Dağ çaylarında suyun sərfinin, Kür və Araz çayları ilə eyni vaxtda artması vəziyyəti qəza həddinə çatdırmışdır.

Ölkə Prezidentinin Kür-Araz çaylarında baş verən təhlükəli daşqınlarla əlaqədar fəlakət zonasında olması, problemlə əlaqədar keçirdiyi müşavirədə verdiyi tövsiyə və tapşırıqlar, respublikanın bütün aidiyyəti qurumlarını sel-daşqınlarla mübarizəyə cəlb etməsi “Azmelsutəsərrüfat” ASC-tərəfindən başlanmış işlərə güclü təkan vermiş və öz müsbət təsirini qısa vaxt ərzində göstərmişdir. “Azmelsutəsərrüfat” ASC-nin ümumi səfərbərliyi və Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar, Müdafiə və Daxili İşlər nazirliklərinin köməkliyi ilə qısa vaxt ərzində sel və daşqın sularının maneəsiz ötürülməsi üçün Kür, Araz və onlara qovuşan çaylarda genişmiqyaslı və böyükhəcmli mühafizə tədbirləri həyata keçirilmişdir. Çaylar boyunca 900 km məsafədə torpaq mühafizə bəndlərinin hündürlüyü artırılmış və möhkəmləndirilmişdir, 4 milyondan çox kisələrə torpaq doldurularaq bəndlərin təhlükəli (alçaq və nisbətən zəif) yerlərinə düzülmüşdür. Baş vermiş təbii fəlakətə qarşı mübarizə aparan qurumların Azərbaycan Respublikası Prezidentinin daimi nəzarəti altında mütəşəkkil və operativ qaydada həyata keçirdikləri tədbirlər nəticəsində təbii fəlakətin verə biləcəyi ziyan minimuma endirilmiş, ən əsası isə insan tələfatının qarşısı alınmışdır.

2010-cu ildə daşqınlardan sonra Cəmiyyət tərəfindən imkanları daxilində, maşın-mexanizmləri və işçi qüvvələrini səfərbər etməklə və Nazirlər Kabineti tərəfindən ayrılmış vəsait hesabına mühafizə bəndlərinin 325 km uzunluğunda zəruri hissələrində mühəndisi qaydada bəndlərin enləndirilməsi, hündürləndirilməsi və möhkəmliyinin artırılması işləri yerinə yetirilmişdir. O cümlədən, Sabirabad rayonunda 188,45 km, Salyanda - 37,1 km, Hacıqabulda - 24,6 km, Saatlıda - 17,0 km, Neftçalada - 16,8 km, Kürdəmirdə - 11,3 km, İmişlidə - 10,7 km, Ağcabədidə - 4,9 km, Zərdabda - 3,7 km və Şirvan şəhəri ərazisində 10,1 km, bundan əlavə Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin sifarişi ilə Sarısu gölünün ətrafında və Kür çayının sahilindəki 40 km uzunluğunda torpaq bəndlər bərpa edilmişdir.

Bu işlərin 2011-ci ildə də davam etdirilməsi nəzərdə tutulmuş və hazırda Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti tərəfindən ayrılmış vəsait hesabına podrat təşkilatlar tərəfindən Kür və Araz çaylarındakı mühafizə bəndlərinin 272 km-lik məsafəsində, o cümlədən, Zərdab rayonu ərazisində 60,7 km, Kürdəmir rayonunda 56,62 km, Ağcabədidə 41,75 km, Salyanda 43,25 km, İmişlidə 27,8 km, Saatlıda 21,5 km, Neftçalada 12,3 km və Hacıqabulda 7,8 km məsafədə mövcud bəndlərdə bərpa işləri aparılır. Bütün bu işlər Kür və Araz çaylarında baş verə biləcək sel-daşqın sularının təhlükəsiz ötürülməsi üçün ən vacib sahələrdə görülməsi lazım gələn müvəqqəti tədbirlərdir.

Kür, Araz və onlara qovuşan çaylardan sel-daşqın sularının qəzasız axıdılmasını təmin etmək məqsədilə mövcud bəndlərin təmiri və bərpası, yeni bəndlərin tikintisi üçün Səhmdar Cəmiyyətin sifarişi ilə “Azdövsutəslayihə” İnstitutu tərəfindən kompleks tədbirlər planı hazırlanmışdır. Bu tədbirlərdə Kür-Araz çaylarında və onlara tökülən çaylarda 1400 km uzunluğunda bəndlərin bərpası və yenidən qurulması, kanalların, drenaj şəbəkələrinin və nasos stansiyaların bəndlərin mühafizə zonasından çıxarılması işlərinin İnvestisiya Proqramı daxilində görülməsi üçün 2011-2012-ci illərdə vəsait ayrılması nəzərdə tutulur. Kompleks tədbirlər proqramı Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyi tərəfindən ekspertiza edilir. Gələcəkdə vəsait ayrılaraq bu işlərin həyata keçirilməsi nəticəsində Kür-Araz çaylarında sel-daşqın sularının idarə olunması tam təmin ediləcəkdir. 2011-ci ildə Kür-Araz çayları vasitəsilə sel-daşqın sularının təhlükəsiz axıdılması üçün aidiyyəti qurumlarla birlikdə su anbarlarında ehtiyat həcm saxlanması üçün tədbirlər görülür.

25 aprel 2011-ci il tarixə respublikanın əsas su anbarlarına 15,0 mlrd. kb m həcmində su toplanmışdır ki, bu da ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 2,7 mlrd.kb m azdır. Sel-daşqın sularını tənzimləmək məqsədilə, Mingəçevir su anbarında 3,7 mlrd.kb m həcmində, Şəmkir su anbarında 1,5 mlrd.kb m, Araz su anbarında 284 mln.kb m həcmində ehtiyat yer saxlanılmışdır. Respublikamızın çaylarında baş verən sel-daşqın sularının idarə olunması, çaylarda müasir mühafizə tədbirlərinin həyata keçirilməsi məqsədilə təkliflərin hazırlanması məqsədilə Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin dəvəti ilə Hollandiyadan mütəxəssislər gəlmişdir. Hazırda Hollandiyadan gəlmiş mütəxəssislər Azərbaycan mütəxəssisləri ilə birlikdə Kür-Araz və onlara qovuşan çaylarda kompleks mühafizə işlərinin görülməsi üçün lazımi işlərin görülməsi üçün tədbirlər müəyyən etməkdədirlər.

Bu tədbirlərin nəticəsi olaraq Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 18 fevral 2011-ci il tarixli 50s saylı sərəncamına uyğun olaraq Mingəçevir, Şəmkir, Yenikənd, Varvara, Ceyranbatan su anbarlarının, onların mühafizə və sutənzimləyici hidrotexniki qurğularının, Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin balansına verilməsi qərara alınmışdır. Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyi nəzdində Su Ehtiyatları üzrə Dövlət Agentliyi yaradılmışdır ki, bu da respublikada su ehtiyatlarının idarə olunmasına öz töhfəsini verəcəkdir. Möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyev cənablarının bu sahəyə göstərdiyi diqqət və qayğı nəticəsində sel-daşqın sularından əhalinin qorunması üçün zəruri tədbirlər görülür və bu işlər gələcəkdə də davam etdiriləcəkdir.

- Araz çayının tarixi qolunun bərpası istiqamətində görülən işlər hansı səviyyədədir?

- Azərbaycanda 2010-cu ildə Kür və Araz çaylarında daşqınların qarşısının alınması və suyun səviyyəsinin aşağı salınması məqsədilə İmişli rayonu ərazisində, Bəhrəmtəpə hidroqovşağı yaxınlığında Araz çayının yeni qolu açılaraq, suyun Araz çayının əvvəl mövcud olmuş yatağına yönəldilməsi üçün təxirəsalınmaz tədbirlər həyata keçirilmiş və çayın suyunun bir qisminin bu qol vasitəsilə axıdılması nəticəsində yaranmış gərgin vəziyyət nisbətən normallaşdırılmışdır. Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyev Kür və Araz çaylarında baş vermiş daşqınlar zamanı dəymiş zərərlərin aradan qaldırılması və gələcəkdə bu cür hallara yol verilməməsi məqsədi ilə keçirilmiş görüşlərdə Araz çayında mühəndisi tipli yeni qolun açılması üzrə müvafiq tapşırıq vermişdir.

Bu məqsədlə, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti 9 iyul 2010-cu il tarixli 197s saylı sərəncamı ilə Araz çayının yeni qolunun açılaraq suyun bir qisminin Araz çayının əvvəllər mövcud olmuş yatağına yönəldilərək bu qol vasitəsi ilə birbaşa Xəzər dənizinə axıdılması ilə bağlı yerinə yetiriləcək işlər və daşqınla əlaqədar digər işlər üzrə sifarişçi funksiyasını Azərbaycan Meliorasiya və Su Təsərrüfatı Açıq Səhmdar Cəmiyyətinə həvalə etmişdir.

Azərbaycan Meliorasiya və Su Təsərrüfatı Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin sifarişi ilə “Texnomost” layihə şirkəti və “Azdövsutəslayihə” İnstitutu tərəfindən Araz çayının yeni qolunun tikintisinin işçi layihəsi hazırlanır. Hal-hazırda yeni qolun yaşayış məntəqələrinin, meliorasiya və su təsərrüfatı obyektlərinin sıx olduğu ərazilərdən və əkin sahələrindən keçən başlanğıc 31,8 km-lik hissəsinin işçi layihəsi tam başa çatdırılaraq ekspertizadan keçməsi üçün Fövqəladə Hallar Nazirliyinə təqdim edilmişdir. Layihədə ümumi uzunluğu 130 km olan yeni qolun Mahmudçalaya tökülənə qədər 76,6 km-lik hissəsi İmişli və Biləsuvar ərazisindən keçir. Arazın yeni qolunun tikintisi ilə gələcəkdə Kür və Araz çaylarında baş verə biləcək sel və daşqınların qarşısının alınması, eləcə də, bu qol vasitəsilə İmişli və Biləsuvar rayonlarının ərazisində 30 min hektara yaxın qış otlaq sahələrinin kənd təsərrüfatı dövriyyəsinə verilməsi məqsədilə bu sahələrin suvarma suyu ilə təmin edilməsi mümkün olacaqdır.

Layihəyə yeni qola su vermək üçün Araz çayı üzərində sugötürmə qabiliyyəti saniyədə 500-700 kb m olan baş sugötürücü qurğunun, 76,6 km uzunluğunda məcranın, İmişli, Biləsuvar və Cəlilabad rayonlarının əkin sahələrini suvarma suyu və yaşayış məntəqələrinin içməli su ilə təmin edən kanalların işininin bərpası üçün düker və 2 ədəd akvedukun, 5 ədəd avtomobil körpüsünün, 7 ədəd sudüşürənin və yeni suvarılan torpaq sahələrini suvarma suyu ilə təmin etmək üçün 2 ədəd suburaxıcının, 5750 pm uzunluğunda yeni kanalların, drenlərin və digər qurğuların tikintisi işləri daxildir.

Azərbaycan Meliorasiya və Su Təsərrüfatı ASC Nazirlər Kabineti tərəfindən ayrılmış vəsait müqabilində təxirəsalınmaz tədbir kimi 2010-cu ildə yeni məcranın, baş sugötürücü qurğunun, suvarma kanallarının işinin bərpası üçün dükerlərin, akvedukların və digər qurğuların tikintisinə başlamışdır. Hazırda bu işlər davam etdirilir. Azərbaycan Respublikası baş nazirinin iştirakı ilə Fövqəladə Hallar Nazirliyində 23 dekabr 2010-cu il tarixində Hollandiya şirkətlərinin Kür-Araz çaylarında “Daşqınlarla mübarizə Proqramı çərçivəsində Azərbaycan-Niderland əməkdaşlığı” mövzusunda keçirdikləri təqdimat zamanı onlar tərəfindən 2011-ci ilin daşqın mövsümü üçün nəzərdə tutulan qısa-müddətli tədbirlər sırasında vacib tədbir kimi “Bəhramtəpə hidroqovşağının yuxarı hissəsində Arazın yeni qolunun inşasının vaxtında tamamlanması” qeyd olunmuş və hidroqovşaqdan yuxarı hissədə yeni qolun açılması məqsədəuyğun hesab edilmişdir.

- Samur-Abşeron kanalının tikintisinin nə vaxt başa çatması gözlənilir? Bu kanalın əhəmiyyəti nədən ibarətdir?

- Samur-Abşeron suvarma sistemi respublikanın şimal bölgəsi rayonlarını, Bakı, Sumqayıt şəhərlərini, Abşeron yarımadasını su ilə təmin edən irimiqyaslı kompleks su təsərrüfatı obyektidir. Başlanğıcını Azərbaycan və Rusiya arasında sərhəd çayı olan Samur çayından götürən və uzunluğu 182 km olan Samur-Abşeron kanalı vasitəsi ilə hazırda respublikanın şimal bölgəsinin 150 min hektara yaxın torpaq sahəsini suvarma suyu və Bakı, Sumqayıt şəhərlərini, habelə, Abşeron yarımadasını içməli, suvarma və texniki su ilə təmin edir. Bu məqsədlər üçün Samur-Abşeron kanalı vasitəsilə ildə 703-865 mln.kb m su verilir ki, onun 270-350 mln.kb m-i suvarma, 278-340 mln.kbm-i içməli və digər məqsədlər üçün istifadə olunur.

Samur-Abşeron suvarma sisteminin yenidən qurulmasının birinci mərhələsində Samur çayı üzərində baş hidroqovşağın təmir-bərpası, SAK-ın Vəlvələçay çayına qədər olan ilk 50 km-lik hissəsinin, 60 min hektar sahədə təsərrüfatlararası kanalların və Xanarx kanalının yenidənqurulması, Vəlvələçay-Taxtakörpü, Taxtakörpü-Ceyranbatan kanallarının və Taxtakörpü su anbarının (SES-lə birlikdə) tikintisi nəzərdə tutulmuşdur.

Sonrakı mərhələlərdə kanal boyu çaylar üzərində suqəbuledici qurğuların və qidalandırıcı boru kəmərlərinin tikintisi, 150 min ha sahədə suvarma sistemlərinin yenidənqurulması, 30,7 min ha sahədə yeni suvarılan torpaqların istismara verilməsi və digər işlər nəzərdə tutulmuşdur. Bu tədbirlərin həyata keçirilməsi Samur-Abşeron kanalının suburaxma qabiliyyətini saniyədə 20 kb m artırmağa, Samur çayının və şimal bölgəsinin dağ çaylarının ekoloji cəhətdən təmiz su axını hesabına iki illik su ehtiyatı yaratmaqla il ərzində 750 mln.kb m suyun Taxtakörpü su anbarında təbii şəraitdə duruldularaq onun öz axını ilə Ceyranbatan su anbarına verilməsinə, Bakı, Sumqayıt şəhərlərinə və Abşeron yarımadasına verilən içməli suyun həcminin 414 mln.kbm və yaxud 1,43 dəfə artırmaqla regiondakı əhalinin içməli suya olan tələbatının demək olar ki, tam ödənilməsinə imkan yaradacaqdır. Eyni zamanda, Taxtakörpü su anbarından suyun öz axını ilə Ceyranbatan su anbarına verilməsi nəticəsində Samur-Abşeron kanalı üzərindəki Sitalçay və Ceyranbatan nasos stansiyaları ləğv olunacaq və bununla da, hər il 167 mln. kvt elektrik enerjisinə qənaət ediləcəkdir.

Dünya Bankının krediti ilə Samur-Abşeron kanalının ilk 50 km-lik hissəsinin və Samur çayı üzərində yerləşən Baş Suqəbuledici qurğunun bərpası, eləcə də, bu hissədə yerləşən təsərrüfatlararası kanalların yenidən qurulması işləri 2007-ci ilin birinci yarısında başa çatdırılmışdır. Layihənin dəyəri 23 mln.manat təşkil etmişdir. İslam İnkişaf Bankının krediti ilə Samur-Abşeron suvarma sisteminin yenidən qurulması layihəsinə daxil olan Xanarx kanalının 37,5 km uzunluğunda birinci hissəsinin tikintisi 2003-cü ildə, onun 29,7 km uzunluğunda ikinci hissəsinin tikintisi isə 2006-cı ildə başa çatdırılmışdır.

Başlanğıcını Samur-Abşeron kanalının 50-ci km-dən Vəlvələçay çayından sonrakı hissəsindən götürərək öz axını ilə suyun Taxtakörpü su anbarına verilməsi məqsədilə yeni trassa ilə sərfi saniyədə 75 kbm olan Vəlvələçay-Taxtakörpü kanalının İslam İnkişaf Bankı, Səudiyyə İnkişaf və OPEC Fondlarının kreditləri və Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsi hesabına maliyyələşdirilən 10,7 km uzunluğunda birinci hissəsinin tikintisi 2010-cu ildə başa çatdırılmışdır. Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin Sədrliyi ilə 01 sentyabr 2005-ci il tarixində respublikamızda su təchizatı və meliorasiya sahəsində görülən işlər və perspektiv layihələrlə bağlı keçirilmiş müşavirədə dövlət başçısının göstərişinə əsasən, Dövlət Neft Fondundan “Samur-Abşeron suvarma sisteminin yenidən qurulması layihəsi”nin maliyyələşdirilməsi tapşırığı verilmişdir. Möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyev tərəfindən 8 noyabr 2007-ci il tarixində Dövlət Neft Fondunun maliyyəsi ilə həyata keçirilən ümumi su tutumu 268 mln. kb m olan Taxtakörpü su anbarının su elektirik stansiyası ilə birlikdə tikintisinin təməli qoyulmuşdur. Hazırda Dövlət Neft Fondunun vəsaiti ilə maliyyələşdirilən “Samur-Abşeron suvarma sisteminin yenidən qurulması layihəsi” tərkibində Vəlvələçay-Taxtakörpü, Taxtakörpü-Ceyranbatan kanallarının və Taxtakörpü su anbarının (SES-lə birlikdə) tikintisi uğurla davam etdirilir və bu işlərin 2013-cü ildə başa çatdırılması nəzərdə tutulur.

- Respublikamızda əkin sahələrinin su təminatı ilə bağlı vəziyyət necədir? Suvarma sistemlərinin, eləcə də, kollektor və drenajların yenidən qurulması istiqamətində nə kimi tədbirlər görülməkdədir?

- Meliorasiya və su təsərrüfatı respublikamızın iqtisadiyyatında, xüsusən, kənd təsərrüfatının inkişafında mühüm rol oynayır. Mürəkkəb iqlim və ağır torpaq şəraitinə malik respublikamızda kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı əsasən suvarılan torpaqlarda cəmləşmişdir. Əkinə yararlı 3,2 milyon hektar sahənin təxminən yarısı, yaxud 1 milyon 453 min hektarı suvarılan torpaqlardır. Bu torpaqlar daimi mühəndisi suvarma və kollektor - drenaj şəbəkələri ilə təchiz edilmişdir. İstehsal edilən kənd təsərrüfatı məhsullarının 85-90 faizi bu torpaqların payına düşür.

Müasir meliorasiya və irriqasiyanın təməli ötən əsrin əvvəllərində qoyulmasına baxmayaraq, onun əsas inkişafı Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin respublikamızda rəhbərlik etdiyi 1969-1982-ci illərə təsadüf edir. Bu illərdə Onun şəxsi təşəbbüsü və bilavasitə köməkliyi ilə bu sahədə böyük quruculuq işləri aparılmış, güclü istehsal bazasına, tikinti və istismar təşkilatlarına, elmi-tədqiqat və layihə-axtarış institutlarına malik ixtisaslaşmış meliorasiya və su təsərrüfatı kompleksi, geniş və tutarlı meliorasiya potensialı yaradılmışdır.

Hazırda Cəmiyyət tərəfindən ümumi su tutumu 21,5 mlrd.kb m olan 129 su anbarı, 16 hidroqovşaq, 51,8 min km suvarma kanalı, 30,4 min km kollektor-drenaj şəbəkəsi, ümumi gücü 712,5 meqavat olan 925 nasos stansiyası, 7262 subartezian quyusu, 128 min müxtəlif hidrotexniki qurğu, 175 km daş-beton və beton, 1675 km torpaq bəndləri, digər mühüm dövlət əhəmiyyətli su təsərrüfatı sistemləri və qurğuları istismar olunur.

Ulu öndərimiz Heydər Əliyevin layiqli davamçısı möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə hazırda respublika iqtisadiyyatının bütün sahələrində olduğu kimi, meliorasiya və su təsərrüfatı sahəsində də genişmiqyaslı quruculuq işləri həyata keçirilir. Əkin sahələrinin su təminatının yaxşılaşdırılması, su itkilərinin azaldılması məqsədi ilə Cəmiyyət tərəfindən əsaslı kapital qoyuluşu və digər maliyyə mənbələri hesabına hər il onlarla obyektlərdə tikinti işləri aparılır. Yeni meliorativ fondlar istismara verilir. Əkin sahələrini suvarma, əhalini içməli su ilə təmin etmək məqsədi ilə rayonlarda yüzlərlə subartezian quyusu qazılıb istifadəyə verilmişdir. Bu işlər hazırda da davam etdirilir.

Möhtərəm Prezidentin qayğısı və sahəyə diqqəti sayəsində hazırda meliorasiya və su təsərrüfatı üzrə bir çox layihələr uğurla yerinə yetirilir. Cəmiyyət tərəfindən meliorasiya və irriqasiya sistemlərinin normal istismarının təşkili, tələb olunan həcmlərdə təmir-bərpa işlərinin görülməsi, suvarılan torpaqların su təchizatının və onların meliorativ vəziyyətinin yaxşılaşdırılması, sel və daşqın sularına qarşı mübarizə tədbirlərinin davam etdirilməsi sahəsində konkret tədbirlər işlənib həyata keçirilir.

Belə ki, istismar tədbirlərinə ayrılan vəsait hesabına suvarma sistemlərində və kollektor-drenaj şəbəkələrində hər il orta hesabla 10-11 min km şəbəkə təmizlənərək yararlı hala salınır. Sistemlər üzərində ildə 6000-6500 qurğu, 1000-1100 hidropost, 2100-2200 subartezian nasosu, 220-230 stasionar nasos, 250-260 dizel və elektrik mühərriki, 340-350 transformator təmir edilib işlək vəziyyətə gətirilir. Torpaq eroziyası və su itkisinə qarşı mübarizə məqsədi ilə kanal, kollektor və digər su təsərrüfatı obyektləri boyunca hər il orta hesabla 150-160 ha yeni meşə zolaqları salınır. Suvarılan sahələrin su təminatının və meliorativ vəziyyətinin yaxşılaşdırılması məqsədi ilə onlarla obyekt əsaslı təmir olunur.

Ötən il respublika üzrə bütün kənd təsərrüfatı bitkiləri 1320436 hektar sahədə 3 dəfə suvarılmış, o cümlədən, taxıl 548301 hektarda 2,2 dəfə, pambıq 30648 hektarda 3,0 dəfə, tütün 2106 hektarda 3,5 dəfə, yem bitkiləri 437743 hektarda 3,37 dəfə, bostan-tərəvəz 71484 hektarda 4,27 dəfə, çoxillik əkmələr 83489 hektarda 3,11 dəfə və həyətyanı sahələr 146665 hektarda 4,33 dəfə suvarılmışdır. Hazırda cari ilin suvarma tədbirləri davam etdirilir.

- Əhməd müəllim, Azərbaycanın su ehtiyatları haqqında nə deyə bilərsiniz? Su ehtiyatlarının potensialının artırılması mümkündürmü?

- Azərbaycan quru iqlimə malik (arid) zonada yerləşdiyinə görə burada kənd təsərrüfatının inkişafı həmişə süni suvarma aparmaqla mümkün olmuşdur. Azərbaycan qədim suvarma əkinçiliyi diyarıdır. Hazırda suvarılan torpaqlar ölkənin kənd təsərrüfatına yararlı torpaq sahələrinin 1/3-ni (1432,7 min hektar) təşkil edir və ölkədə istehsal olunan kənd təsərrüfatı məhsullarının 90 faizə qədəri bu torpaqlardan götürülür. Ölkənin su ehtiyatları olduqca məhdud olub bölgələr üzrə qeyri-bərabər paylanmışdır. Yerüstü su ehtiyatları 31,23 mlrd.kb m təşkil edir və quraqlıq illərdə bu həcm 20,3 mlrd.kbm-ə qədər azalır. Yeraltı su ehtiyatları 5,2 mlrd. kbm-dir. Ölkədə orta illik su çatışmamazlığı 4,5-5,0 mlrd. kb m arasında dəyişir. Yerüstü su ehtiyatlarının 70 faizi ölkə hüdudlarından kənarda formalaşır.

Respublika ərazisində irili-xırdalı 8359 çay vardır ki, onların da əksəriyyətinin, yəni, 7861 çayın uzunluğu 10 km-dən azdır. Bu çayların çoxunun suyu yayda quruyur. Onların əsas gursulu dövrləri yaz və payız daşqınları vaxtına təsadüf edir. Azərbaycan dünyanın təbii fəlakətlərə ən çox məruz qalan regionlarından biridir. Burada 154 sel gətirən çay vardır. Bunlardan 61-i daha təhlükəlidir. Bu baxımdan, sel və daşqın təhlükəli çayların üzərində su anbarları tikməklə, həm baş verə biləcək təhlükələrin qarşısını almaq, həm də gursulu dövrlərdə həmin çaylardan keçən su axınlarını toplamaqla onlardan daha səmərəli istifadə etməklə, suvarılan torpaq sahələrinin daha da genişləndirilməsi mümkündür.

Bu məqsədlə “2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı”nda ümumi su tutumu 545 mln. kb m olan 8 yeni su anbarının tikilməsi nəzərdə tutulmuşdur.

Yeni Azərbaycan.- 2011.- 4 may.- S.6