“Əsrin müqaviləsi” haqqında tarixi qeydlər

Ulu öndər Heydər Əliyevin “Dünya təcrübəsi göstərir ki, heç bir ölkə beynəlxalq əməkdaşlıq, təcrübə mübadiləsi olmadan, səylər və ehtiyatlar birləşdirilmədən təkbaşına iqtisadi tərəqqiyə nail ola bilməz” fikri bu günün gerçəklikləri fonunda bir daha təsdiqini tapır.

1994-cü ildə “Əsrin müqaviləsi”nin imzalanmasından ötən müddət ərzində neft-qaz sektoruna 38 milyard dollardan artıq sərmayə qoyulması, digər yataqlar və strukturlar üzrə irimiqyaslı layihələrin həyata keçirilməsi, 1994-2009-cu illərdə xarici neft şirkətləri ilə hasilatın pay bölgüsü üzrə 31 sazişin imzalanması günün reallıqlarıdır.

Bu gün Yer kürəsi üzrə neft ehtiyatları 140-200 milyard ton arasında qiymətləndirilir. Bu rəqəmdən 5 milyard ton isə Azərbaycanın payına düşür. Bununla Azərbaycan böyük neft istehsalçıları olan bir sıra ölkələri qabaqlayır. Təbii ki, bu olduqca böyük göstəricidir. Buradan da bir daha Azərbaycanın strateji əhəmiyyəti özünü qabarıq şəkildə büruzə verir. “Əsrin müqaviləsi”nin imzalanması isə təbii ki, bu zərurətdən meydana gəldi. Xüsusilə Heydər Əliyevin bu amili yüksək peşəkarlıqla dəyərləndirərək dünyanın ən böyük şirkətlərini Azərbaycanda toplaması və tarixi sənədin imzalanması onun uzaqgörənliyindən xəbər verirdi.

“Əsrin müqaviləsi” ilə bağlı danışıqların 1994-cü ilin yazında və yayındakı İstanbul və Hyustondakı son mərhələləri xüsusilə ağır keçdi. Bəzən böhran anları da olur, müəyyən şərtlərin qəbuledilməzliyi ucbatından danışıqlar dayandırılma məqamına çatırdı. Həmin anı İlham Əliyev belə xatırlayır: “Biz xarici şirkətlərə deyirdik: siz ayrı-ayrı şirkətlərin maraqlarını müdafiə edirsiniz. Biz isə ölkənin və Azərbaycan xalqının maraqlarını müdafiə edirik. Əgər siz səhvə yol versəniz, bu, sizin şirkətin yalnız bir layihəsində öz əksini tapacaq, əgər biz səhv etsək, bu səhv bütün Azərbaycan xalqının mənafeyinə xələl gətirəcəkdir. Başqa sözlə, biz heç cür heç bir səhvə yol verə bilmərik.” Bütün çətinliklərə baxmayaraq, müqavilə Azərbaycanın milli mənafeyinə uyğun hazırlandı.

1994-cü il sentyabrın 20-də Bakıda “Gülüstan” sarayında Xəzərin Azərbaycan sektorundakı “Azəri”, “Çıraq”, “Günəşli” yataqlarının dərin su qatlarındakı neftin birgə işlənməsi haqqında hasilatın pay bölgüsü müqaviləsi imzalandı. Müqavilə öz tarixi, siyasi və beynəlxalq əhəmiyyətinə görə “Əsrin müqaviləsi” adlandırıldı. Sənəd təxminən 400 səhifə həcmində və 4 dildə öz əksini tapıb. “Əsrin müqaviləsi”ndə dünyanın 8 ölkəsinin (Azərbaycan, ABŞ, Böyük Britaniya, Rusiya, Türkiyə, Norveç, Yaponiya və Səudiyyə Ərəbistanı) 13 ən məşhur neft şirkəti (Amoko, BP, MakDermott, Yunokal, ARDNŞ, LUKoyl, Statoyl, Ekson, Türkiyə Petrolları, Penzoyl, İtoçu, Remko, Delta) iştirak edib. Bununla da yeni neft strategiyası və doktrinası uğurla həyata keçirilməyə başlandı. “Əsrin müqaviləsi” Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tərəfindən təsdiq edildi və 12 dekabr 1994-cü ildə qüvvəyə mindi. Qeyd edək ki, ilk dəfə hesablanmış çıxarılabilən neft ehtiyatı 511 milyon ton olub, sonralar qiymətləndirici quyuların nəticələrinə görə bu ehtiyat 1 milyard tona çatıb və bununla əlaqədar yataqların işlənilməsinə tələb olunan sərmayə xərcləri 11,5 milyard ABŞ dolları qəbul edilib.

“Əsrin müqaviləsi” üzrə aparılan işlərin nəticəsində respublikada neft hasilatı durmadan artmaqda davam edir. 1997-2007-ci illər ərzində neft hasilatı 4,7 dəfə artıb. Belə ki, 1997-ci ildə respublikada 9,0 mln. ton neft hasil edilmişdisə, 2005-ci ildə 22,2 mln. ton, 2006-cı ildə əvvəlki rekord göstəricini keçərək (1941-23,5 mln. t) 32,3 mln. ton, 2007-ci ildə isə 42,6 mln. ton neft hasil edilib. 2010-cu ildə isə bu rəqəm daha da artaraq 51 milyon tona çatdırıldı. Artıq uzun illərdir ki, “Azəri-Çıraq-Günəşli” yatağı layihəsinin iştirakçıları, o cümlədən Azərbaycan “mənfəət nefti”ndən gəlir əldə edirlər. 1999-cu ilə qədər neftin satışından əldə edilən gəlir sərmayə qoyuluşunun ödənilməsinə sərf edilirdisə, 1999-cu ilin dekabrından Azərbaycanın “mənfəət nefti” ilə dolu tankeri xarici bazarlara çıxarılıb. 2008-ci il mayın sonuna 26 mln. tona qədər (217 tanker) “mənfəət nefti” dünya bazarlarında satılıb. “Mənfəət nefti”nin satışından əldə edilmiş gəlir ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən yaradılmış Dövlət Neft Fondunda toplanılır. “Azəri-Çıraq-Günəşli” yataqlarının tam miqyasda işlənilməsi, eləcə də ölkədə, birinci növbədə Xəzərin Azərbaycan sektoru akvatoriyasında, yeni neft-kondensat yataqlarının açılması mümkünlüyü, yaxın gələcəkdə Azərbaycanda neft hasilatının əhəmiyyətli dərəcədə yüksəldilməsinin 2015-ci il 60 mln. ton proqnozlaşdırılmasına imkan verir.

Azərbaycan neftinin Avropaya və dünya bazarlarına çıxarılması üçün 1997-ci ildə mövcud olan “Şimal istiqaməti” Bakı-Novorossiysk və 1999-cu ildə tikilmiş “Qərb marşrutu” Bakı-Supsa neft kəmərinə əlavə olaraq 2006-cı ilin mayında “Bakı-Tbilisi-Ceyhan” neft ixrac kəməri işə salındı. Qeyd edək ki, 1999-cu ilin noyabrında Türkiyənin İstanbul şəhərində keçirilmiş ATƏT-in Sammitində ABŞ, Türkiyə, Azərbaycan, Gürcüstan, Qazaxıstan və Türkmənistan prezidentləri tərəfindən Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) əsas ixrac neft kəmərinin çəkilişi haqqında dövlətlərarası Müqavilə imzalandı. 2002-ci il sentyabrın 18-də Bakıda, Səngəçal terminalında ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin, Türkiyə və Gürcüstan prezidentlərinin iştirakı ilə Bakı-Tbilisi-Ceyhan ixrac neft kəmərinin təməl daşı qoyulmuş və tikintisinə başlanıldı. BTC-nin Azərbaycan hissəsinin Gürcüstan hissəsi ilə birləşdirilməsi 2004-cü ilin oktyabrında baş tutdu. 2006-cı il iyulun 13-də isə Türkiyənin Ceyhan şəhərində XXI əsrin ən böyük enerji layihəsi olan Heydər Əliyev adına Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac boru kəmərinin təntənəli açılış mərasimi keçirildi. Kəmərin texniki-iqtisadi əhəmiyyətindən başqa, onun siyasi rolu da böyükdür. Belə ki, bu neft kəməri dünya dövlətləri ilə Azərbaycan dövlətinin yeni münasibətlərinin, dünya xalqları ilə Azərbaycan xalqının əlaqələrinin yenidən qurulmasına təkan verəcək, Azərbaycanın xarici siyasətinin güclənməsinə və inkişaf etməsinə səbəb olacaq.

Bakı-Tbilisi-Ceyhan ixrac neft kəməri unikal bir kəmərdir. Bu kəmərin ümumi uzunluğu 1769 km-dir, keçirmə qabiliyyəti gün ərzində 1 mln. barrel, ildə 50 mln. tondur. Əgər “Əsrin müqaviləsi” layihəsi Azərbaycanı bir daha bütün dünyaya neft ölkəsi kimi tanıtmışdısa, 1999-cu ilin iyununda nəhəng “Şahdəniz” yatağının kəşf edilməsi və “Şahdəniz” qaz layihəsinin müvəffəqiyyətlə həyata keçirilməsi Azərbaycanın yaxın vaxtlarda dünyaya böyük miqdarda qaz ixrac etmək qabiliyyətinə malik olan bir ölkəyə çevriləcəyini söyləmək imkanını yaratmış oldu. 2006-cı ilin dekabrında “Şahdəniz” yatağının şərq hissəsinin mənimsənilməsinə başlanıldı.

Qeyd etmək lazımdır ki, Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft və Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəmərlərinin tikintisi layihələrində məqsəd yalnız Gürcüstandan keçərək Azərbaycan və Türkiyəni birləşdirən nəql sisteminin yaradılması deyildi. Bu sistemdən istifadə etməklə Xəzəryanı ölkələrin-Qazaxıstan və Türkmənistanın karbohidrogenlərinin Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə ərazilərindən keçərək Avropa ölkələrinə daşınmasını həyata keçirmək üçün bir çox layihələr vardı. Avropa ölkələrinin neft və qaza olan tələbatları ildən-ilə artır və bu baxımdan Şərq-Qərb enerji dəhlizinin istifadə olunma perspektivləri daha genişdir. Bu, Qazaxıstan və Türkmənistan karbohidrogen ehtiyatlarının Türkiyədən keçərək Yunanıstana daşınmasına imkan verir.

“Əsrin müqaviləsi” Azərbaycanın sosial təhlükəsizliyinin təminatçısıdır

Təbii ki, “Əsrin müqaviləsi”nin əhəmiyyətindən danışarkən sənədin ilk növbədə ölkənin sosial təhlükəsizliyinin təminatında mühüm rol oynadığını xüsusi qeyd etmək lazımdır. Belə ki, 1994-cü ildə bu sənəd imzalanandan sonra ölkənin iqtisadi inkişafı sürətləndi. Nəticədə insanların həyat şəraiti, yaşayış səviyyəsi durmadan artmağa başladı. Mərhələlərlə regionların sosial-iqtisadi inkişafı üzrə 2004-2008 və 2009-2013-cü illəri əhatə edən Dövlət proqramları qəbul olundu və hazırda uğurla icra edilir.

Sözsüz ki, neftdən gələn gəlirlərin səmərəli şəkildə istifadəsi, xalqın rifahı üçün xərclənməsi əsas şərtdir. Bunun üçün ulu öndər Heydər Əliyevin 1999-cu il 29 dekabr tarixli fərmanı ilə Dövlət Neft Fondu yaradıldı. Fondun qarşısında qoyulan əsas məqsədlərdən biri neft gəlirlərinin gələcək nəsillər üçün toplanaraq artırılması, bu gəlirlərdən ölkənin sosial ehtiyaclarını, iqtisadi tərəqqi və inkişaf tələblərini nəzərə almaqla, bugünkü nəsillər üçün istifadə edilməsidir. Neft Fondunun qarşısında, həmçinin iqtisadiyyatı artan xarici valyuta daxilolmalarının mümkün mənfi təsirlərindən qorumaq, makroiqtisadi tarazlığı gözləmək və maliyyə intizamına xələl gətirməmək məqsədləri dayanır.

Neftdən əldə olunan gəlirlərin xalq arasında ədalətli paylanması və əhalinin sosial müdafiəsinin təminatı, qeyri-neft sektorunun inkişafı naminə sərf olunması üçün yaradılan Dövlət Neft Fondunun aktivlərinin bu gün 20 milyard dolları ötüb keçməsi neft strategiyasının uğurla davam etdirilməsinin nəticəsidir. BTC-dən sonra əhəmiyyətinə görə neft kəmərindən geridə qalmayan Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəmərinin istifadəyə verilməsi, Bakı-Tbilisi-Qars dəmiryolu layihəsinin reallığa çevrilməsi istiqamətində addımların atılması Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə nüfuzunu, regional əhəmiyyətini artırdı. Bu gün Azərbaycanın nefti Bakı-Tbilisi-Ceyhan, Bakı-Novorossiysk, Bakı-Supsa kəmərləri, təbii qazı isə Bakı-Tbilisi-Ərzurum marşrutu üzrə dünyanın bir çox ölkəsinə nəql olunur. Bu sistemdə ulu öndər Heydər Əliyevin şah əsərlərindən hesab olunan, sutkada bir milyon barrel Azərbaycan neftini tam təhlükəsiz Aralıq dənizi sahillərinə ixrac imkanına malik BTC-nin xüsusi yeri var. İndi BTC artıq Azərbaycan neftinin deyil, Mərkəzi Asiya ölkələrinin enerji resurslarının dünya bazarlarına nəqlinə imkan yaradan infrastruktur kimi böyük əhəmiyyət daşıyır.

DNF bir sıra əhəmiyyətli layihələrin maliyyələşdirilməsini həyata keçirir. Ötən il istifadəyə verilən Oğuz-Qəbələ-Bakı su kəməri də fondun vəsaiti hesabına həyata keçirildi. Dövlət Neft Fondu təbii ehtiyatların idarə olunmasından əldə edilən gəlirlər və onların xərclənməsi istiqamətlərinin ictimaiyyətə çatdırılmasında şəffaflığın təmin olunması üçün gəlir və xərcləri haqqında rüblük məlumatlar açıqlayır. Fond Mineral Ehtiyatların Hasilatı ilə Məşğul olan Sənaye Sahələrində Şəffaflıq Təşəbbüsünün Azərbaycanda tətbiqi prosesində fəal iştirak edir.

DNF-ni şəffaflıq kriteriyaları üzrə nümunəvi qurum kimi dəyərləndirən dövlət başçısı İlham Əliyev bildirir ki, biz elə etməliyik ki, neft-qaz sahəsində əldə edilmiş şəffaflıq bütün maliyyə sektoruna şamil edilsin. Neft və qazdan əldə olunan gəlirlərin toplanmasında və xərclənməsində şəffaflığın yüksək səviyyədə təmin olunması mühüm sosial-iqtisadi layihələrin həyata keçirilməsinə zəmin yaradır. Qeyd etdiyimiz kimi, ötən il DNF-nin vəsaitləri ilk dəfə olaraq 20 milyard dolları keçib. 2010-cu il ərzində Dövlət Neft Fondunun büdcə gəlirləri 13088,5 milyon manat, büdcə xərcləri isə 6386,5 milyon manat təşkil edib. Fondun 2010-cu il büdcəsinin gəlir hissəsi 144,9 faiz, xərc hissəsi isə 99,4 faiz yerinə yetirilib.

Keçən il Dövlət Neft Fondunun neft və qaz sazişlərinin həyata keçirilməsi ilə bağlı gəlirləri 12932,6 milyon manat, o cümlədən mənfəət neftinin və qazın satışından 12761,1 milyon manat, Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac boru kəməri layihəsi üzrə dividentlərdən 158,7 milyon manat tranzit gəlirləri 8,3 milyon manat, akrhesabı ödənişlər 1,2 milyon manat, xarici sərmayəçilər tərəfindən təhvil verilmiş aktivlərdən 1,7 milyon manat, bonus ödənişləri 1,6 milyon manat təşkil edib. 2010-cu ildə Neft Fondunun vəsaitlərinin idarə olunmasından əldə olunan gəlir 155,9 milyon manata bərabər olub.

Hesabat dövründə Neft Fondunun 2010-cu il büdcəsinin icrası çərçivəsində 5915,0 milyon manat vəsait dövlət büdcəsinə transfer edilib. Qaçqın və məcburi köçkün ailələrinin məskunlaşdırılması və sosial-məişət vəziyyətinin yaxşılaşdırılması üzrə tədbirlərin həyata keçirilməsinə 104,9 milyon manat, Samur-Abşeron suvarma sisteminin yenidən qurulması və Oğuz-Qəbələ zonasından Bakı şəhərinə su kəmərinin çəkilişi layihələrinin maliyyələşdirilməsi məqsədilə isə müvafiq olaraq 131,0 milyon manat və 1.99,6 milyon manat vəsait ayrılıb.

“2007-2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsili üzrə Dövlət Proqramı”nın maliyyələşdirilməsinə Neft Fondundan 9,6 milyon manat vəsait ayrılıb. Bununla yanaşı, 12,4 milyon manat “Bakı-Tbilisi-Qars yeni dəmir yolu” layihəsinin maliyyələşdirilməsinə yönəldilib. 2010-cu il ərzində Neft Fondunun idarə edilməsi ilə bağlı xərcləri 14,0 milyon manat olub. Valyuta məzənnələrinin dəyişməsindən yaranan fərq ilə bağlı Fondun büdcədənkənar xərcləri 502,7 milyon manat təşkil edib.

2011-ci il yanvarın 1-nə olan məlumata görə, DNF-nin aktivləri 2010-cu ilin əvvəlinə (14900,4 milyon ABŞ dolları) nisbətən 52,8 faiz artaraq 22766,8 milyon ABŞ dollarına bərabər olub. Ümumilikdə DNF yarandığı gündən bəri fonda 46 milyard dollar həcmində vəsait daxil olub və bunun təxminən 50 faizi yığıma yönəldilərək Neft Fondunun aktivlərinə daxil edilib. 2010-cu ildə DNF-nin valyuta vəsaitləri də aydan-aya artıb. Vəsaitlərin 99 faizi isə sabit gəlirli qiymətli kağızlarda yerləşdirilib.

“2007-2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsili üzrə Dövlət Proqramı”nın qəbulu və icra olunması da sosial təhlükəsizliyin təminatı ilə bağlıdır. Hər bir dövlətin gücü onun iqtisadi, hərbi, eyni zamanda intellektual potensialı ilə ölçülür. Bu sırada intellektual potensialın xüsusi çəkisi var. Çünki intellekt olmadan heç bir sahədə uğur əldə etmək, irəliyə doğru addımlamaq mümkün deyil. Azərbaycanda da bu sahəyə xüsusi önəm verilir, kadr hazırlığı, gənclərin xarici ölkələrdə təhsil almaları və s. bu kimi məsələlər diqqətdə saxlanılır.

Yeni neft strategiyasının əsas icraçısı olan Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti də dövlətin bu sahədəki siyasətinə öz dəstəyini göstərir. Şirkət 2006-cı ildən etibarən perspektivli neftçi mütəxəssislərin hazırlanması məqsədi ilə azərbaycanlı gənclərin xaricdə təhsili üzrə Təqaüd Proqramını həyata keçirir. İndiyədək Proqrama 118 gənc cəlb edilib. Artıq 37 təqaüdçü təhsilini müvəffəqiyyətlə başa çatdıraraq Vətənə qayıdıb və ARDNŞ-in müxtəlif strukturlarında çalışır. Hazırda təhsili maliyyələşdirilən 81 təqaüdçünün 35 nəfəri bakalavr, 46 nəfəri isə magistr dərəcəsi üzrə Almaniya, Böyük Britaniya, ABŞ, Fransa, Türkiyə, Kanada, Hollandiya və Norveçin nüfuzlu universitetlərində təhsil alır.

Sözsüz ki, bütün bunlar son deyil. Çünki bu gün Azərbaycan “Əsrin müqaviləsi”nin uğurlarını yaşayır. Və hələ bundan sonra bu sahədə ölkəmizi daha böyük uğurlar gözləyir. Təbii ki, bu amillər də insanların həyat şəraitinin, Azərbaycanın sosial təhlükəsizliyinin təminatında mühüm rol oynayacaq.

“İqtisadiyyatımızın inkişafında “Əsrin müqaviləsi”nin rolu və ya tənəzzüldən iqtisadi yüksəlişə doğru”

Azərbaycanın iqtisadi inkişafının təməlində məhz “Əsrin müqaviləsi” amili dayanır. Azərbaycan iqtisadi göstəriciləri ilə dünyanın nüfuzlu maliyyə qurumlarının hesabatlarında ön yerdə dayanır. Baxmayaraq ki, 2009 və 2010-cu illər tarixə böhran ili kimi daxil oldu, bu dövrdə ölkə iqtisadiyyatı dinamik inkişafı ilə dünyanın diqqətində oldu. Ölkədə aparılan islahatlar dayanıqlı və şaxələndirilmiş iqtisadiyyat yaratmağa geniş imkanlar açdı. Qeyd edək ki, ötən ilin əvvəllərində beynəlxalq maliyyə qurumları ölkəmizdə iqtisadi inkişafla bağlı proqnozlarını irəli sürmüşdülər. Belə ki, 2010-cu ildə ümumi daxili məhsulun artım sürətini Beynəlxalq Valyuta Fondu 12,5 faiz, Dünya Bankı 7,8 faiz, Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı 6 faiz, Asiya İnkişaf Bankı 6,7 faiz proqnozlaşdırmışdı. Sözsüz ki, bu proqnozlar uğurlu siyasətə əsaslanırdı.

İqtisadiyyatın aynası dövlət büdcəsidir. Son yeddi ildə büdcə xərcləri 12 dəfə artıb. Büdcəmiz investisiya və sosial yönümlüdür. Müqayisə üçün bildirək ki, əgər 2006-cı ilin dövlət büdcəsindən investisiya layihələrinin maliyyələşdirilməsinə 600 milyon manat ayrılmışdısa, 2007-ci ildə bu rəqəm 1,5 milyard, 2008-ci ildə 4,3 milyard, 2009-cu ildə 5,6 milyard, 2010-cu ildə isə 4,1 milyard manat olub. Ayrılan vəsaitlər əsasən regionların sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramında nəzərdə tutulan məqsədlərin gerçəkləşdirilməsinə, xüsusilə sosial infrastrukturun yeniləşdirilməsinə yönəldilib.

Azərbaycan 2005-ci ildən iqtisadi artımın sürətinə görə dünyada birinciliyi ələ alıb. 2010-cu ildə Azərbaycanda ümumi daxili məhsulun artım sürətini Beynəlxalq Valyuta Fondu 12,5 faiz, Dünya Bankı 7,8 faiz, Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı 6 faiz, Asiya İnkişaf Bankı 6,7 faiz proqnozlaşdırmışdı. 2010-cu ilin yanvar-noyabr ayları üzrə sosial-iqtisadi göstəricilərə diqqət yetirməklə proqnozların reallığa əsaslandığını təsdiq etmiş olarıq. Belə ki, bu müddətdə iqtisadi inkişaf 4,5 faiz təşkil edib. ÜDM-də məhsul istehsalı neft sektorunda 2,6 faiz, qeyri-neft sektorunda isə 5,9 faiz artıb.

Prezident İlham Əliyevin 24 noyabr 2010-cu il tarixli fərmanı ilə “Azərbaycan Respublikasının 2011-ci il dövlət büdcəsi haqqında” qanunu təsdiq edildi. Sənəddə qeyd edilir ki, 2011-ci ilin dövlət büdcəsinin gəlirləri 12061000,0 min manat, xərcləri isə 12748000,0 min manat təsdiq edilsin. 2011-ci ilin büdcə xərclərinin əsas prioritetləri yenə də xərclərin sosial və investisiya yönümlülüyünün təmin edilməsindən, dövlətin müdafiə qabiliyyətini gücləndirmək üçün tələb olunan maliyyə ehtiyatlarının yaradılmasından, ünvanlı sosial yardımın, regionların sosial iqtisadi inkişafına dair tədbirlərin, investisiya və sosial proqramların təminatından və digər tədbirlərdən ibarətdir. Göründüyü kimi, iqtisadi tərəqqi büdcə xərclərinin artması ilə müşayiət olunur.

Azərbaycanın neft gəlirlərindən istifadə edərək qeyri-neft sektorunu inkişaf etdirmək cəhdləri öz bəhrəsini verir. Təkcə onu demək kifayətdir ki, son 7 ildə ölkəmizdə 950 min yeni iş yeri açılıb, minlərlə yeni müəssisə fəaliyyətə başlayıb. Bunların 80 faizi isə bölgələrin payına düşür.

Göründüyü kimi, ölkədə həyata keçirilən iqtisadi siyasət, xüsusilə də neft siyasəti böyük uğurların əldə olunmasına gətirib çıxarır. Təbii ki, bu uğurların əsasında “Əsrin müqaviləsi” dayanır.

“Əsrin müqaviləsi” Azərbaycanın enerji təhlükəsizliyinin təminatçısı rolunda

Təbii ki, enerji təhlükəsizliyi Azərbaycanın xarici siyasət konsepsiyasının təməl prinsiplərindəndir. Avropaya inteqrasiya yolunu seçən Prezident İlham Əliyevin vurğuladığı kimi, ölkəmiz enerji təhlükəsizliyinə uzun illər öncədən diqqət yetirib: “Azərbaycan öz enerji strategiyasının həyata keçirilməsinə enerji təhlükəsizliyi məsələlərinin Avropa bazarı üçün bu dərəcədə vacib olmasından bir çox illər əvvəl başlamışdır. 1994-cü ildə biz əsas neft şirkətlərini Xəzərin Azərbaycan sektoruna gəlməyə və sərmayə qoymağa dəvət etdik. Bunu etməklə, biz Xəzər dənizini və onun resurslarını beynəlxalq əməkdaşlıq üçün açdıq və bütün vəzifələrimizi yerinə yetirdik.”

Dörd boru kəmərinin çəkilişi enerji resurslarımızın şaxələndirilmiş nəqletmə yollarının yaranmasına imkan verir. İstehlakçı dövlətlərin təchizat yollarının şaxələndirilməsinə verdiyi önəm enerji təhlükəsizliyini artırır və bazarda daha ədalətli qiymətlər təmin edilir. Bu baxımdan, müxtəlif dövlətlərlə ikitərəfli səviyyədə əməkdaşlığın qurulması mühüm əhəmiyyət daşıyır.

Azərbaycan Avropa İttifaqının üzvü olan ölkələrlə ikitərəfli əməkdaşlığı və ümumilikdə Avropa İttifaqı ilə işbirliyi hər iki tərəfin maraqlarına cavab verir. Bu baxımdan, Azərbaycanla Avropa İttifaqı arasında enerji məsələləri üzrə strateji tərəfdaşlığa dair memorandumun imzalanması yüksək qiymətləndirilməlidir.

Bir zamanlar ölkəmiz üçün uzaq və əlçatmaz olan Avropa enerji bazarına Azərbaycan məhz Prezident İlham Əliyevin davam etdirdiyi praqmatik siyasətin nəticəsində daxil oldu: “Enerji siyasətimizi və layihələrin həyata keçirilməsini başlayanda, həmin vaxt Avropa İttifaqının bazarı bizim üçün uzaq olan məsələ idi. Biz diqqəti əsasən, qonşu bazarlara, qonşu ölkələrə yönəldirdik. Lakin əsas enerji layihəmiz reallığa çevrildiyi bir vaxtda gördük ki, Avropaya, Avropa İttifaqına alternativ təchizat lazımdır. Hasilatçı ölkə kimi, biz artıq həmin məqsədə nail olmuşuq.”

Avropa İttifaqının “Yeni qonşuluq siyasəti”ndə iştirak edən Azərbaycan ölkə başçısının bəyan etdiyi kimi, xarici siyasətimizin prioriteti Avropaya inteqrasiya yolunu seçib. “Biz Avropaya inteqrasiyanı xarici siyasətimizin prioriteti hesab edirik. Bundan əlavə, qeyd etdiyim kimi, bizim çox yaxşı enerji əməkdaşlıq çərçivəmiz var. Ehtiyatlarımız və boru kəmərlərimiz mövcuddur. Digər tərəfdən isə, Avropada artan tələbatlar var. Bütün bu elementləri bir-birilə uyğunlaşdıraraq, biz olduqca güclü tərəfdaşlığımızı qura bilərik.”

Ölkəmizin Avropa strukturlarına fəal inteqrasiyası Azərbaycanın inkişafı baxımından olduqca mühümdür. Odessa-Brodı-Plotsk-Qdansk boru kəməri vasitəsilə Azərbaycan öz neftini nəinki Qara və Aralıq dənizlərinə, həm də Baltik dənizi bazarına çıxara biləcək. Bu layihə, eyni zamanda, regional tərəfdaşlıq işinə də öz töhfəsini verir.

Bununla yanaşı, qeyd edək ki, vaxtilə Rusiya və İrandan qaz idxal edən Azərbaycan son 5 ildə qaz ixrac edən ölkəyə çevrilib. Təsdiq edilmiş qaz ehtiyatları, ən azı 2 trilyon kubmetrə bərabərdir və bu, ölkəmizin daxili tələbatı üçün ən azı 150 il kifayətdir. “Nabukko” layihəsinə qoşulmaqla isə Azərbaycan enerji resurslarından daha geniş istifadə imkanı əldə edəcək. Prezident İlham Əliyevin vurğuladığı kimi, “Xəzər regionu Avropa İttifaqı üçün yeganə yeni alternativ potensial qaz təchizatçısıdır, çünki bütün digər təchizat mənbələri artıq istifadə olunur. Düzdür, Avropaya ənənəvi təchizat yolları ilə nəql olunan enerji daşıyıcılarının hasilat həcmi artmaqdadır, lakin yeni alternativ variant yalnız Xəzər regionu sayılır. Biz bu yolu yaradırıq. Bu, yeni enerji dəhlizidir. Gələcəkdə olduqca uğurlu əməkdaşlığa nail olmaq üçün biz Avropa İttifaqı ilə sıx əlaqələndirmə işi aparmalıyıq.”

Ümumiyyətlə, qaz bazarı ilə neft bazarını bir-birindən fərqləndirmək lazımdır. Bu gün dünyada xüsusilə qaz bazarı uğrunda nəhəng güclərin mübarizəsi gedir. Prezident İlham Əliyevin bütün bunları nəzərə alması bir daha söyləməyə əsas verir ki, Azərbaycan qaz bazarında da əhəmiyyətli dövlətə çevriləcək. “Qaz bazarı neft bazarından tamamilə fərqlidir. O, müxtəlif bazarlarla bağlıdır. Ona görə enerji proqramımızı, qaz hasilatını artırmaq məqsədi ilə böyük sərmayələr proqramını planlaşdırmaq üçün biz Avropa İttifaqının tələbatlarını və onun hasilatımıza necə təsir göstərəcəyini bilməliyik.”

Dövlət başçısının enerji təhlükəsizliyinə nail olmaq yolları da olduqca açıq və aydındır. O, dünya siyasətində zor və güc tətbiqinin əleyhinədir. “Biz qəti şəkildə inanırıq ki, yalnız və yalnız istehlakçı və hasilatçıların ümumi maraqları fayda gətirə bilər. Enerji daşıyıcıları - neft və qaz toqquşma və ya hər hansı digər məsələ yox, əməkdaşlıq və dostluğun vasitələri olmalıdır. Bizim timsalımızda Azərbaycan Avropa İttifaqının dostudur. Ölkəmiz özünün Avropaya inteqrasiya siyasətinə sadiqdir. Artıq mövcud infrastruktura və böyük neft-qaz yataqlarına malikdir. Ölkəmiz açıq ürəklə yaxından işləməyə hazırdır.”

Bütün sadalanan faktları, real siyasi və iqtisadi göstəriciləri nəzərə alaraq əsaslı şəkildə söyləmək olar ki, Azərbaycan enerji təhlükəsizliyi sahəsində dünya siyasətində aparıcı mövqeyə malikdir.

Seymur Orucov,

YAP Gənclər Birliyinin sədr

İki sahil.- 2011.- 22 sentyabr.- S. 5;11.