Azərbaycanda bilik iqtisadiyyatının formalaşdırılması istiqamətində dövlət səviyyəsində ciddi tədbirlər həyata keçirilir

 

Havar Məmmədov: Azərbaycan elminin prestijini bərpa etmək üçün elmin və innovasiyanın məqsədyönlü inkişafını təmin etmək, iqtisadiyyatın texnoloji modernləşdirilməsini həyata keçirmək, elmi potensialı dayanıqlı iqtisadi inkişafın əsas resurslarından birinə çevirən tədqiqatların və effektiv innovasiya sisteminin balanslaşdırılmış strukturunu formalaşdırmaq tələb olunur

Azərbaycan Texniki Universitetinin rektoru, texnika elmləri doktoru, professor Havar Məmmədov www.yap.org.az saytına müsahibə verib:

- Havar müəllim, informasiya əsri adlandırılan XXI əsr elmin, informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının sürətlə inkişaf etdiyi, innovasiya proseslərinin daha da intensivləşdiyi bir zamandır. Bu nöqteyi-nəzərdən müasir elmin inkişafı, innovativ sistemlərin yaranması fonunda Azərbaycanın yerini necə dəyərləndirmək olar?

- Bəli, qeyd etdiyiniz kimi, yaşadığımız XXI əsr bir sıra fərqli xüsusiyyətləri, özəllikləri və qlobal problemlərin ortaya çıxması ilə səciyyələnir. Bu problemlərin həlli yolları hələ məlum olmayan enerji mənbələrinin kəşfində, yeni, enerjiyə qənaətli texnologiyaların işlənməsində, informasiya texnologiyalarının inkişafı və geniş tətbiqi əsasında tədricən postindustrial cəmiyyətə keçiddə, təhsil texnologiyalarının və vasitələrinin inkişafı nəticəsində dünya əhalisinin mədəni və peşəkar səviyyəsinin yüksəldilməsində axtarılır. Bu gün inkişaf etmiş ölkələrdə əsas diqqət innovasiya cəmiyyətinin yeni mərhələsinin - biliyin generasiyası, yayılması və istifadəsi əsasında qurulmuş iqtisadiyyatın formalaşmasına yönəldilib. İntellektual fəaliyyətə qoyulan investisiya resursların ən səmərəli şəkildə yerləşdirilməsi üsuluna çevrilir. Dünyada gedən innovasiya proseslərində Azərbaycanın yeri ölkənin mövcud iqtisadi, intellektual və təhsil səviyyəsinə uyğun olmalıdır. Bildiyiniz kimi, son illər Azərbaycanda bütün sahələrdə sürətli inkişaf gedir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən uğurlu siyasət nəticəsində elmin inkişafına xüsusi diqqət yetirilir, bu istiqamətdə mühüm islahatlar həyata keçirilir. Məhz bunun nəticəsində də innovasiya prosesləri genişlənməkdədir.

- Prezident İlham Əliyev ölkəmizin neft sərvətinin insan kapitalına çevriləcəyini bəyan edib. Bu gün ölkəmizdə elmin inkişafına, yeni informasiya biliklərinə malik nəslin yaranmasına dövlət qayğısı göz önündədir. Sizcə, bu istiqamətdə fəaliyyəti sürətləndirmək və qlobal innovasiya dünyasına daha tez daxil olmaq üçün daha hansı tədbirlər görülməlidir?

- Azərbaycanda bilik iqtisadiyyatının formalaşdırılması istiqamətində dövlət səviyyəsində ciddi tədbirlər həyata keçirilir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev 10 aprel 2008-ci il tarixli Sərəncamı ilə “2009-2015-ci illərdə Azərbaycanda elmin inkişafı üzrə Milli strategiya”nı və “2009-2015-ci illərdə Azərbaycanda elmin inkişafı üzrə Milli strategiyanın reallaşdırılmasının Dövlət Proqramı”nı təsdiq edib. Sərəncama uyğun olaraq elmi islahatlar aparmaq üçün Dövlət Komissiyası, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondu yaradılmışdır. Fondun əsas məqsədi elmin müxtəlif sahələrində aparılan tədqiqatların aktivliyinin təmin edilməsi və Azərbaycan elminin beynəlxalq səviyyədə layiqincə təmsil olunmasıdır. Ölkə Prezidentinin tapşırığı ilə 21 noyabr 2009-cu ildə Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasında Prezident Administrasiyasının rəhbəri, akademik Ramiz Mehdiyevin iştirakı ilə humanitar və ictimai elmlər sahəsində mövcud vəziyyət geniş müzakirə olunmuşdur. Azərbaycan elminin prestijini bərpa etmək üçün elmin və innovasiyanın məqsədyönlü inkişafını təmin etmək, iqtisadiyyatın texnoloji modernləşdirilməsini həyata keçirmək, elmi potensialı dayanıqlı iqtisadi inkişafın əsas resurslarından birinə çevirən tədqiqatların və effektiv innovasiya sisteminin balanslaşdırılmış strukturunu formalaşdırmaq tələb olunur. Elmin prestijini yüksəltmək məqsədilə mövcud intellektual potensialın imkanlarından rasional istifadə etməklə bərabər, elm sahəsinə dünyanın qabaqcıl elm mərkəzlərində təcrübə keçmiş, yeni informasiya texnologiyalarına və Avropa dillərinə yiyələnmiş gənc mütəxəssislərin axınını gücləndirmək lazımdır. İntellektual fəaliyyətin nəticələrinin təsərrüfat dövriyyəsinə daxil edilməsi ilə iqtisadi və hüquqi mexanizmlərin qarşılıqlı inkişafı üçün şərait yaratmaq olar. Eyni zamanda, vurğulamaq istəyirəm ki, “2007-2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsili üzrə Dövlət Proqramı” çərviçəsində gənclərimiz dünyanın nüfuzlu ali məktəblərində təhsil almağa göndərilir. Hesab edirəm ki, dövlətimizin bu siyasəti gələcəyimiz üçün güclü kadr potensialının formalaşmasında özünün ciddi təsirini göstərəcək.

- Azərbaycanda təhsilin inkişafı ilə bağlı olduqca əhəmiyyətli addımlar atılıb. Ölkəmizdə Qərb təhsil sistemi-Bolonya prosesinə keçilib və bu gün ali təhsil ocaqlarımızda bu sistem tətbiq olunur. Qərb təhsil sisteminə keçid hansı yeniliklərə yol açıb və bu addım gələcəkdə Azərbaycanı qlobal innovasiya dünyasının bir hissəsinə çevirə bilərmi?

- Ölkəmizdə son illərdə ali təhsil sisteminin inkişafı ilə əlaqədar genişmiqyaslı tədbirlər planı həyata keçirilir, vahid təhsil məkanı formalaşdırılır, təhsil xidmətlərinin mobilliyi təmin olunur, yeni təhsil standartları və təhsilin təşkilini reqlamentləşdirən normativ sənədlər işlənib hazırlanır. Ali təhsil sisteminin Bolonya prosesi kontekstində modernləşdirilməsinin, təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsinin və nəticələrinin tanınmasının əsas istiqamətlərindən biri də tədris prosesində və idarəetmə strukturlarında müasir informasiya texnologiyalarının tətbiqidir. Təhsildə informasiya texnologiyalarının tətbiqi ilə əlaqədar həll olunmalı məsələlərin dairəsi genişdir. Azərbaycan 2006-2007-ci illərdə müasir informasiya-kommunikasiya və innovasiya texnologiyalarından istifadə səviyyəsinə görə Bolqarıstan, Qazaxıstan, Serbiya, Ukrayna, Misir, Pakistan kimi dövlətləri geridə qoyaraq 122 qabaqcıl ölkə arasında 71-ci yeri tutmuşdur. Müqayisə üçün qeyd edək ki, 2004-2005-ci illərdə Azərbaycan, hətta 140 ölkə siyahısına düşməmişdi. Təhsildə yeni tədris texnologiyaları açıq və distant təhsil üçün informasiya tədris vasitələrinin yaradılmasını, asinxron tədris texnologiyalarının tətbiqini, elektron dərsliklərin, təhsil portallarının yaradılmasını və multiagentli texnologiyalardan istifadə tələb edir. Təhsil sahəsində aparılan islahatlar bir tərəfdən pedaqoji və psixoloji, digər tərəfdən isə, telekommunikasiya və şəbəkə texnologiyaları, informasiyanın vizuallaşdırılması, süni intellekt, mürəkkəb proseslərin modelləşdirilməsi və avtomatlaşdırılması kimi texnoloji problemlərlə qarşılaşır. Müasir təhsil sistemini distant təhsilin elementlərindən təcrid edilmiş şəkildə təsəvvür etmək mümkün deyil. Universitetlərdə informasiya infrastrukturunun inkişafı üçün klassik əyani təhsil sistemi yeni tədris texnologiyaları ilə təkmilləşdirilməlidir.

- Bu gün ölkəmizdə təhsil müəssisələri demək olar ki, tam şəkildə kompyüterləşib. Bu, təhsilimizin yeni texnologiyalara əsasən inkişafına nə dərəcədə təsir göstərir?

- Bəli, bu gün Azərbaycanda orta və ali təhsil müəssisələri yüksək səviyyədə yeni informasiya texnologiyaları ilə təmin olunub. Bununla yanaşı, təhsilin kompyüterləşdirilməsində elektron tədris vəsaitlərinin yaradılması və ekspertizasına da böyük önəm verilməlidir. Elektron dərslik işlənərkən pedaqoji prosesin təşkilinin ümumi prinsipləri və elektron dərslikdən istifadənin səmərəlilik şərtləri nəzərə alınmalıdır. Elektron dərslik bir tərəfdən konkret fəaliyyətin informasiya modeli, digər tərəfdən isə, tədris prosesinin informasiya modeli kimi hazırlanmalıdır. Elmin, texnologiyanın və texnikanın prioritet istiqamətləri üzrə kadr hazırlığında informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının ən son nailiyyətlərindən biri də universitetlərin idarə olunmasının avtomatlaşdırılmış sistemi - elektron universitetdir (EU). EU anlayışı faktiki olaraq təhsilin distant və onlayn formalarının inkişafının yeni mərhələsini əhatə edir, təhsil müəssisəsinin potensial sifarişçisi olan tələbələrin təhsil problemlərinin iqtisadi baxımdan əlverişli üsullarla həll etmək və təhsil xidmətləri üzrə elektron biznesi həyata keçirmək imkanları yaradır. Azərbaycan Texniki Universitetində də elektron universitet layihəsi üzərində aktiv tədqiqatlar aparılır, universitetin hər bir funksional bölməsi üzrə həmin bölməyə aid məsələləri avtomatlaşdırılmış rejimdə həll etmək imkanlarına malik altsistemlər işlənir, funksional altsistemlərin əlaqələndirilməsi aztu.az portalı vasitəsilə həyata keçirilir.

- İstərdik ki, rəhbərlik etdiyiniz ali təhsil ocağı ilə bağlı fikirlərinizi bildirəsiniz. Azərbaycan Texniki Universitetində təhsilin səviyyəsi, yeni texnologiyaların inkişafı ilə bağlı nə deyə bilərsiniz?

- Azərbaycan Texniki Universitetinin inkişafı, bu təhsil ocağında təhsilin səviyyəsinin artırılması universitetimizə dövlət qayğısının nəticəsidir. 60 illik tarixə malik Texniki Universitetin fəaliyyətində intibah və tərəqqi mərhələlərinin başlanğıcı Ulu öndər Heydər Əliyevin respublikaya rəhbərliyi illərinə təsadüf edir. Ümummilli lider Heydər Əliyevin təhsil sistemində həyata keçirdiyi islahatların sürətləndirilməsi məqsədilə 2000-ci ilin iyun ayında imzaladığı “Azərbaycan Respublikasında təhsil sisteminin təkmilləşdirilməsi haqqında” Sərəncam təhsil müəssisələri, o cümlədən, ali məktəblər qarşısında yeni vəzifələr qoymuşdur. Ulu öndər Heydər Əliyevin təhsilə göstərdiyi qayğını, bu dövlət siyasətini uğurla davam etdirən möhtərəm Prezident İlham Əliyevin ötən illərdə bütövlükdə elmin, ali təhsilin inkişafı, mövcud problemlərin həlli istiqamətində həyata keçirdiyi məqsədyönlü tədbirlər AzTU-nun inkişafına yeni təkan vermişdir. İqtisadi sahədə keçid dövrünün başa çatması ilə əlaqədar ölkədə güclü insan kapitalının formalaşdırılmasına xidmət edən siyasətin də yeni mərhələyə qədəm qoyması Azərbaycanın ali təhsil müəssisələri qarşısında bir sıra mühüm vəzifələr müəyyənləşdirir. Prezident İlham Əliyevin elm və təhsil strategiyasını əldə rəhbər tutan universitet nəinki nüfuzunu və elmi səviyyəsini qoruyub saxlayır, eyni zamanda fəaliyyətini qloballaşan dünyanın yeni tələblərinə uyğun qurur. AzTU uzun illər ərzində qazandığı nailiyyətləri artırmaqla, respublikamız və bir sıra xarici dövlətlər üçün yüksək ixtisaslı mütəxəssislər hazırlamağa qadir ali məktəb kimi hazırkı mərhələdə üzərinə düşən məsuliyyəti düzgün dəyərləndirir.

- Texniki Universitetin təhsildə yeni hədəfləri hansılardır və bu, necə müəyyənləşdirilir?

- Hər bir ali təhsil müəssisəsinin uğurlarını təmin edən əsas amillərdən biri dövrün tələb və reallıqlarını maksimum nəzərə alması, təhsili məzmun və formaca müasirləşdirməsi, maddi-texniki bazasını, infrastrukturunu yeniləşdirməsidir. Qloballaşan dünyanın çağdaş inkişaf meyilləri bir sıra yeni ixtisaslar üzrə kadr hazırlığını aktual məsələ kimi önə çıxardığından, son illər universitetdə bu məsələyə ciddi diqqət yetirilir. Bunlardan müasir dövrün tələblərinə uyğun olan, informasiya və kommunikasiya texnologiyaları sahəsində mütəxəssis hazırlığına şərait yaradan ixtisasları göstərmək olar. Digər tərəfdən, müasir tələblərə cavab verən maddi-texniki bazaya və professor-müəllim heyətinə malik olan AzTU təhsilin Avropa standartlarına uyğunlaşdırılması, Bolonya Deklarasiyasının şərtlərindən irəli gələn prinsiplərin respublikada tətbiqi istiqamətində də öncüllüyünü qoruyub saxlayır. Azərbaycan təhsil sisteminin Bolonya prosesinə qoşulması ilə əlaqədar AzTU son illər fəaliyyətini bu sistemə uyğunlaşdırmaq istiqamətində mühüm tədbirlər həyata keçirmişdir. Belə ki, bakalavr və magistrlərin yüksək səviyyədə hazırlanması üçün tədrisin plan və proqramlarına yenidən baxılmış, 2002-ci ildə Təhsil Nazirliyinin müvafiq əmri ilə təsdiq olunmuşdur. Bu tədris planlarında tələbələrin artıq yüklənməsinə səbəb olan fənlər aradan götürülmüş, həftəlik dərs yükü Avropa universitetlərinin həftəlik dərs yükünə qismən uyğunlaşdırılmışdır. Yeni təhsil sisteminə keçidlə əlaqədar universitetdə təhsilin təşkilində və idarə olunmasında da ciddi dəyişikliklərə başlanmışdır. Bu zaman Rusiya və inkişaf etmiş Qərb ölkələrinin qabaqcıl universitetlərinin uyğun tədris plan və proqramları əsas götürülmüş, habelə çoxsəviyyəli təhsilin xüsusiyyətləri nəzərə alınmışdır. Son illər universitetdə 10-dan çox lokal şəbəkə ilə birləşdirilən və internetə qoşulmuş kompyüter sinifləri yaradılmışdır. “Microsoft”un Akademiyası, video-konfrans zalı açılmışdır. Son illərdə universitetin “Avtomatika və kompüter texnikası” fakültəsində yeni tədris laboratoriyaları yaradılmışdir. Burada avtomatika və idarəetmə fənni üzrə 50-dən çox laboratoriya işini yerinə yetirmək üçün xüsusi laboratoriya qurğusu alınmışdır. Energetik sistemlərinin avtomatik idarə edilməsi ixtisası üzrə Fransanın ŞNAYDER firmasının hazırladığı müasir laboratoriya kompleksi yaradılmışdır. Eləcə də, kompyüterlərlə təchiz edilmiş xüsusi laboratoriya təşkil edilmiş və paket proqramlarla təchiz olunmuşdur. Burada robotlarla idarə olunan avtomatlaşdırılmış sistemlər laboratoriyası fəaliyyət göstərir. Həmçinin, energetik sistemlərdə proseslərin idarə olunması üçün SCADA tipli intellektual və çoxfunksiyalı inteqrasiya olunmuş laboratoriya avadanlıqları da quraşdırılmışdır. Universitetdə tədris olunan fənlər üçün elektron dərsliklər hazırlanmış və tələbələrin istifadəsinə verilmişdir. Eyni zamanda, təhsil ocağında elektron kitabxana, müasir kommunikasiya texnologiyaları - CAD-CAM texnologiyaları ilə idarə olunan Amerikanın HAAS firmasının istehsalı olan, proqram təminatı isə Almaniyanın KELLER firmasına məxsus unikal maşınqayırma dəzgahları alınmış və “Virtual Layihə Tədris-Texnoloji Mərkəz” yaradılmışdır. AzTU-da aparılan elmi işlərin nəticələrinin istehsalatda tətbiqi məsələsi də daim diqqət mərkəzində saxlanılır. 2005-2010-cu illərdə AzTU-da 10-dək beynəlxalq konfrans keçirilmişdir. Son illər universitetin alimləri tərəfindən xarici ölkələrin elmi məcmuələrində 600-dək elmi məqalə nəşr edilmişdir. Təkcə 2009-cu ildə dünyanın ən nüfuzlu elmi məcmuələrində 25 elmi əsər çap olunmuşdur. Son 10 ildə 60 nəfərdən çox universitet əməkdaşı Alman Akademik Mübadilə Xidməti (DAAD) xətti ilə Almaniyanın müxtəlif ali məktəblərində elmi təcrübədə olmuşdur. Hazırda AzTU-nun 10-dək gənc alimi Almaniyanın müxtəlif ali məktəblərində və elm-istehsalat müəssisələrində müvəffəqiyyətlə çalışır.

 

 

Yeni Azərbaycan.- 2011.- 13 yanvar.- S.5.