ZƏHMƏTLƏ YOĞRULAN
XOŞBƏXTLİK
Ümummilli lider Heydər Əliyev
ideyalarına sədaqəti, yüksək elmi potensialı və
işgüzarlığı ilə cəmiyyətdə
özünə dərin rəğbət qazanmış Azərbaycan
Milli Elmlər Akademiyası Naxçıvan Bölməsinin sədri,
Milli Məclisin deputatı, Əməkdar elm xadimi, akademik İsmayıl Hacıyev
ömrünün 60-cı baharına qədəm qoyub. O, 21
yanvar 1951-ci ildə qədim Naxçıvanın Culfa rayonunun
Xanəgah kənd məktəbinin müəllimi Muxtar müəllim
ilə Xədicə
xanımın ailəsində dünyaya göz
açmışdır. Hacıyevlər səcərəsinin
etibarlı, saf genetik mühiti onun taleyinə möhür
vurmuş, həlim təbiətli, həssas və
qayğıkeş, geniş təfəkkürə malik insan
kimi yetişməsində əsas amil olmuşdur.
İti hafizə, analitik təfəkkür,
rəvan natiqlik məharətinə malik bu istedadlı şəxsiyyət
haqqında yazmaq, insani və elmi yaradıcılıq keyfiyyətlərini
əhatə etmək həm
asan, həm də məsuliyyətlidir. 1970-ci ildə Azərbaycan
Dövlət Pedaqoji İnstitutunun tarix fakültəsinin tələbəsi
kimi tanışlıqdan başlanan, ötən 40 ildə
sınaqdan çıxan dostluğumuz İsmayıl müəllimin
keçdiyi həyat yolunu xarakterizə etmək işini nə
qədər asanlaşdırırsa, cəmiyyətdəki
stabil ictimai-siyasi mövqeyi, idarəetmə
bacarığı, sanballı elmi araşdırmaları və
pedaqoji fəaliyyətini, müasirlərinin yüksək rəyini
bütün çalarları ilə əhatə etmək çətinliyi məsuliyyəti bir o qədər artırır.
Əsil azərbaycanlı mənəviyyatı
üçün səciyyəvi olan halal ruzi və əxlaqi
paklıq, haqqa tapınmaq kimi keyfiyyətlər
İ.Hacıyevə də xasdır. 1968-ci ildə orta məktəbi
bitirdikdən sonra ali məktəbə qəbul ola bilməyən
İ.Hacıyev Sumqayıt şəhərindəki
İxtisaslaşdırılmış Mexanizasiya İdarəsində
fəhlə kimi əmək fəaliyyətinə
başlamışdır. 1970-ci ildə Azərbaycan Dövlət
Pedaqoji İnstitutunun tarix müəllimi ixtisasına qəbul
imtahanlarını müvəffəqiyyətlə verərək
tələbə adını qazanmışdır. İlk
günlərdən sakit və ciddi mədəniyyəti,
ünsiyyəti, səliqə-sahmanı ilə, mühazirə
zamanı qaldırdığı suallarla auditoriyanın diqqətini
cəlb edir, ümidlər doğururdu. İmtahan sessiyalarının əla
qiymətləri, 1972-ci ildə Ümumittifaq konfransında məruzəsinə
görə diplom, 1974-cü ildə təhsil əlaçısı
kimi “Əla təhsilə görə” nişanı, ali təhsil
haqqında fərqlənmə diplomlu tələbəlik illərinin
hədərə getməyən gərgin əməyinin təltifləri
olmaqla ona bəslənilən ümidlərin ilk təsdiqi idi.
Tarix müəllimi kimi doğma Naxçıvanın
Xoşkeşin kənd səkkizillik məktəbində
başladığı pedaqoji fəaliyyətinin ikinci ilində,
1976-cı ildə layiq
görüldüyü “Sosializm yarışının qalibi”
nişanı, hər daşı və qayasında ərənlərin
ömür salnaməsi həkk olan Naxçıvan
diyarının tarixinin müxtəlif problemlərinin müəllim
marağından doğan tədqiqatları, bölgə və
respublika mətbuatındakı məqalələri Azərbaycanın
elmi-pedaqoji aləminə perspektivli
tarixçinin gəlişindən xəbər verirdi. Məhz
elmi və pedaqoji yaradıcılığa meyilliliyi vilayətin
təhsil işçilərinin ona inam və etimadı
üçün zəmin hazırlayırdı. 1977-ci ildə
Y.Məmmədəliyev adına Naxçıvan Dövlət
Pedaqoji İnstitutuna yekdilliklə assistent seçilərək,
bir il sonra ali məktəb müəllimi kimi geniş
mühazirə auditoriyasına aldığı
ömürlük mandat elə bu etimadın nəticəsi idi.
Yeddi il sonra isə təşkilatçılıq
bacarığını nəzərə alan institut rəhbərliyi
tərəfindən Tarix-filologiya fakültəsinə dekan
müavini vəzifəsinə irəli çəkilmişdir.
Nəzəri biliyini təcrübədə prinsipiallıqla tətbiq
edən İsmayıl Hacıyev təlim və tərbiyə
işinin milli və ümumbəşəri dəyərlər
əsasında təşkili problemlərini, milli əxlaqi irsə
əsaslanan pedaqogika və psixologiyanın daha da inkişaf
etdirilməsinin zəruriliyini uzaqgörənliklə
görür, bu sahədə elmi araşdırmalara ciddi ehtiyac
olduğunu hiss edirdi. Məhz psixoloji problemlərin tədqiqinə
hədsiz maraq XX əsrin 80-ci illərinin ikinci yarısı,
90-cı illərinin əvvəlində “Təlim prosesində
ictimai-siyasi materialın yadda saxlanması xüsusiyyətləri”,
“Tədris prosesində tələbələrdə mənəvi
keyfiyyətlərin aşılanması”, “Tələbələrdə
siyasi mədəniyyətin formalaşması” və s.
mövzularda hazırladığı metodik vəsaitləri və
elmi məqalələri ərsəyə
gətirdi.
Sosializmin milli-psixoloji durumu
ilə siyasi sistemi arasındakı tərsmütənasibliyi,
hasil etdiyi elmi qənaətlərlə azadlıq ideyaları
arasında çırpınırdı. 80-ci illərin sonunda
erməni təcavüzkarlığına, xalqının beynəlxalq
miqyasda təklənməsinə qarşı üsyan olaraq, məhz
Naxçıvanda başlanan “Sərhəd hərəkatı”
onun vətəndaş mövqeyini möhkəmləndirirdi.
Dövlət müstəqilliyinə
nail olan Azərbaycan Respublikasının siyasi və iqtisadi xaosa məruz
qaldığı 1991-1993-cü illərdə “Tənha ada”da,
müstəqil Azərbaycan dövlətçiliyinin modelinin
yaradıldığı Naxçıvanda bəxtinə Heydər
Əliyev məktəbində püxtələşmək
şansı düşən İsmayıl müəllim bu məktəbdən
ömürlük dərs aldı. AXCP-Müsavat hakimiyyətinin
tüğyan etdiyi təzyiq, Vətən müharibəsi
iştirakçılarının döyüş yoluna
kölgə salan siyasəti dövründə, Bakıda
AMEA-nın A.A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutunda
“Böyük Vətən müharibəsi illərində Azərbaycan
Respublikasının ictimai-siyasi və mədəni həyatında
qadınların iştirakı (1941-1945-ci illər)”
mövzusunda namizədlik dissertasiyasının müdafiəsi
Heydər Əliyev məktəbinin
müdavimi olan, qətiyyətli və siyasi mövqeli bir
tarixçinin prinsipiallıq nümunəsi idi. Bu,
Dağlıq Qarabağda döyüş bölgəsində
həlak olmuş Salatın Əsgərovanın şücaəti
üçün örnək olan Azərbaycan
qadınlarının
Böyük Vətən müharibəsindəki qəhrəmanlıqlarına
ehtiram idi.
Ümummilli liderin siyasi
hakimiyyətə qayıdışı ilə respublikada bərqərar
olunan stabil ictimai-siyasi vəziyyət İ.Hacıyev
üçün də elmi yaradıcılıq imkanları
açdı. Bakı, Naxçıvan, Türkiyə, Rusiya və
s. ölkə arxivlərində üzə çıxararaq
elmi dövriyyəyə cəlb etdiyi nadir tarixi faktlar əsasında
yazdığı sanballı tədqiqat əsərləri onun
yetgin alim imicini yüksəltdi. Təsadüfi deyil ki,
1994-cü ildə Naxçıvan Özəl Universitetinin elmi
işlər üzrə prorektoru kimi məsul vəzifənin
ona etibar olunması həmin universitetin kollektivi və elmi
ictimaiyyət tərəfindən yekdilliklə bəyənildi.
Bazar iqtisadiyyatı şəraitində ilk “qaranquşlardan”
olan Naxçıvan Özəl Universitetində elmin idarə
olunmasında qoyulan bünövrədə İsmayıl müəllimin də
payı az deyil. İki il sonra Naxçıvan Muxtar
Respublikası rəhbərliyinin uzaqgörən kadr siyasəti
və Naxçıvan Dövlət Universitetinin
rektorluğunun etimadı ilə ali təhsilin idarə edilməsində
qazandığı təcrübə və bacarıq nəzərə
alınmaqla o, universitetin elmi işlər üzrə prorektoru
kimi məsul vəzifəyə təyin olundu.
Zaman qloballaşan dünyada
vəziyyəti zərgər dəqiqliyi ilə
ölçüb-biçən, uzaqgörən, milli
maraqları nəzərə alan elm və təhsil siyasətini
tələb edirdi. Naxçıvan elminin də
qarşısında ciddi vəzifələr dururdu. Azərbaycan
tarixində qızıl hərflərlə yazılan 70-ci illərin
elm və təhsil siyasətindən bəhrələnməklə,
elm və maarifi yeni dövrün tələblərinə
uyğunlaşdırmaq böyük aktuallıq kəsb edirdi,
beynəlxalq elmi əlaqələrin yaradılması və
genişləndirilməsini diktə edirdi. Xüsusilə,
Naxçıvanın müxtəlif dövrlərdəki
tarixinin ilkin mənbələr və arxeoloji materiallar əsasında
obyektiv, özü də qısa müddətdə öyrənilməsi
qaçılmaz idi.
Çünki aparılan tədqiqatlar,
çıxarılan elmi qənaətlər Muxtar Respublika ərazisinə
düşmənlərimizin iddialarının ifşası, məkrli
erməni xülyasının əsassızlığının
dünya ictimaiyyətinə çatdırılması
baxımından layiqli cavab ola bilərdi. Aktual tədqiqatlar
analitik təhlil bacarığına və geniş elmi təfəkkürə
malik kadr hazırlığını da günün tələbinə
çevirmişdi.
Dədə-baba
yurdlarından zorakılıqla qovulan həmvətənlərinin
dərdindən, sovet-erməni hərbi birləşmələri
tərəfindən Qarabağda həyata keçirilən
vandalizmdən, 20 Yanvar 1990-cı il faciəsindən vətənpərvər
nəticələr çıxaran Naxçıvan Dövlət
Universiteti aktual tədqiqat problemlərini, mövzuları dəqiqləşdirdi.
Universitetin xarici ölkə elm və təhsil ocaqları ilə
yaradıcılıq əlaqələri quruldu.
Yeni vəzifə təyinatı İsmayıl Hacıyev
yaradıcılığında məhsuldar bir mərhələnin
başlanğıcını qoydu. Müəllifi olduğu
“Türkiyə-Naxçıvan elmi əlaqələri”, “Tarixdə
və günümüzdə Naxçıvan”, “Gümrü,
Moskva, Qars müqavilələri və Naxçıvanın
taleyi”, “XX əsrdə Naxçıvanda ermənilərin
törətdikləri soyqırımının
qarşısının alınmasında Türkiyənin rolu”
və s. əsərləri və beynəlxalq simpozium və
konfranslarda məruzələri məhz bu dövrdə oxucu
auditoriyasına və elmi ictimaiyyətə təhvil verildi.
Vaxtında yazılan və müvəffəqiyyətlə
müdafiə edilən “Naxçıvan Muxtar Respublikası Azərbaycanın
milli dövlətçilik tarixində” mövzusunda doktorluq
dissertasiyası nəzəri və praktiki əhəmiyyəti
ilə yanaşı, Azərbaycan ziyalısının erməni
təbliğatına elmi-siyasi zərbəsi oldu.
Üçüncü
minilliyin Azərbaycan
üçün əsrə bərabər ilk onilliyi tarix elmləri
doktoru İsmayıl Hacıyev üçün daha düşərli
və uğurlu oldu. Qədirbilən, haqqı, əməyi
yüksək dəyərləndirən Culfa əhalisi o illərdə
professor adı almış təhsil işçisini
Naxçıvan MR Ali Məclisinə deputat seçdi. Ona
ictimai-siyasi fəaliyyət meydanı açdı.
Nyu-York Elmlər
Akademiyasının həqiqi üzvü, nüfuzlu
tarixçi-alim, həm də sadə və qətiyyətli
şəxsiyyət kimi tanınan İsmayıl müəllim
öz bacarığı və yüksək elmi-nəzəri
hazırlığı ilə daha böyük etimad və zirvələr
üçün yetişmişdi. Tərcümeyi-halını
Təhsil Nazirliyinin fəxri fərmanı, akademik Yusif Məmmədəliyev
adına mükafat və medal, Türkiyə Cümhuriyyəti
Avrasiya Kültür və Sənət Qurumunun, Hüseyn Qazi
Kültür və Sənət Vəqfinin mükafatları, ABŞ-ın
Bioqrafiya İnstitutu tərəfindən təqdim olunan
Qızıl medal və s. təltiflər bəzəyən
cavan alimin yeni uğurlarını taleyi çox gözlətmədi.
2002-ci ildə Ümummilli
lider Heydər Əliyevin sədrliyi ilə keçirilən
Akademiyanın Naxçıvan Bölməsinin
yaradılmasına həsr olunan və respublika teleefirinə
yayımlanan müşavirədəki
çıxışı ilə Azərbaycan elmi ictimaiyyətinin
dərin rəğbətini qazanan İsmayıl Hacıyev
2003-cü ildə həmin Bölmənin sədri, AMEA-nın
Rəyasət Heyətinin üzvü seçildi.
Akademiyanın həqiqi üzvü seçilən akademikin
AMEA-nın Naxçıvan Bölməsinin ilk sədri kimi adı Azərbaycan
elm tarixinə yazıldı.
İstedad və səbr kimi
ilahi keyfiyyətləri özündə birləşdirən
zəhmətsevər alimin bugünkü nailiyyətləri
müasirləri tərəfindən səmimiyyətlə
etiraf olunur. Elmi yaradıcılığı, tarixin müxtəlif
problemlərinə həsr olunmuş 30-dan artıq
monoqrafiyası, 230 elmi məqaləsi,
elmi məruzələri və s. ilə tanışlıq hər
bir insanı onun yaradıcılığına verilən qiymətə
şərik və məmnun edir. Fərdi və müştərək
yazdığı “Heydər Əliyev və milli-tarixi
yaddaşın bərpası”, “Mustafa Kamal Atatürk və
Naxçıvan”, “Azərbaycan Milli Elmlər
Akademiyasının Naxçıvan Bölməsi”,
“Naxçıvan abidələri ensiklopediyası” (Azərbaycan
və ingilis dillərində),
“İntibahın 15 ili”, “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti
və Naxçıvan” və s. əsərləri həm
problemin qoyuluşu, həm də yeniliklərlə zəngin
olan tədqiqatın bəhrəsidir. Naxçıvanın
1918-1920-ci illəri əhatə edən həqiqi tarixinin bərpası,
tarixin arxivində yatıb qalan nadir faktların üzə
çıxarılması məhz onun adı ilə
bağlı yeniliklər hesab oluna bilər. Bu əsərlər
Azərbaycan tarixinin öyrənilməsində
xüsusi yeri olan sanballı tarixşünaslıq, milli
maraqlarla bəşəri maraqları bacarıqla
çulğalaşdıran praqmatik təfəkkür
nümunəsidir.
Elmi kadr
hazırlığına xüsusi diqqət və qayğı
ilə yanaşan İsmayıl müəllimin
Naxçıvanın son uğurlarında da əvəzsiz yeri
var. Naxçıvan üçün elmi dərəcəli
kadrlar əgər əvvəllər Bakıdakı elm və təhsil
müəssisələrində hazırlanırdısa, indi
Naxçıvanda işləyib yaradan AMEA-nın 2 həqiqi, 4
müxbir üzvündən, 30-a yaxın elmlər doktoru
professordan, 180 fəlsəfə doktorundan ibarət
güclü kadr potensialının iştirakı ilə gənc
alimlər yetişdirilir. İ.Hacıyevin alim və vətəndaş
mövqeyi, tələbkar təşkilatçılığı
Akademiyanın Naxçıvan Bölməsi nəzdində fəaliyyət
göstərən 3 ixtisas üzrə müdafiə
Şurasına sədr kimi fəaliyyətində qabarıq
ifadəsini tapmışdır. Fərəhli haldır ki,
Şuranın fəaliyyəti dövründə həm Muxtar
Respublikada yaşayan, həm də respublikamızın müxtəlif
regionlarından olan 40-a yaxın dissertant tarix, arxeologiya və
iqtisadiyyat elmləri üzrə dissertasiyalar müdafiə
etmişdir. Təkcə 2010-cu ildə Naxçıvan Bölməsinin
13 əməkdaşı müvəffəqiyyətlə
müdafiə etmiş, alimlik dərəcəsinə layiq
görülmüşdür. Kadr hazırlığı sahəsindəki
gərgin əməyi sayəsində Bölmədə elmlər
doktorunun sayı 7 nəfərə, fəlsəfə
doktorları isə 45-ə çatmışdır. Təsadüfi deyil ki,
sözügedən ildə Bölmə alimləri Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti yanında Elm Fondunun 2 qrant layihəsini
udmuş və hazırda həmin layihələr həyata
keçirilməkdədir. Fizika və kimya elmləri üzrə
4 əməkdaş apardığı tədqiqatlarla əlaqədar
patent almışdır. Müxtəlif istiqamət və
ixtisaslar üzrə 700-dən çox əsər
yazılmışdır.
Doktorant və dissertantlara
elmi rəhbər və məsləhətçi, elmi
jurnallara, monoqrafiya, dərslik və dərs vəsaitlərinə
və s. elmi redaktor, redaksiya heyətinin üzvü kimi
yaradıcılığı onun güclü qələm
sahibi olmasından xəbər verir. Redaktəsindən
çıxan, elmi tövsiyələri sayəsində təkmilləşdirilən
yüzlərlə aktual mövzulu məqalələr
AMEA-nın Naxçıvan Bölməsinin “Xəbərlər”ində,
Naxçıvan Dövlət Universitetinin “Elmi əsərlər”ində,
Türkiyədə dərc olunan jurnallarda işıq
üzü görmüşdür.
Milli tarixi keçmişimizlə
müasirliyin vəhdətindən bəhrələnən,
analitik təhlil bacarığına, dünyanın inkişaf
qanunauyğunluqları haqqında geniş bilgiyə malik Əməkdar
elm xadimi İ.Hacıyev Yeni Azərbaycan Partiyasının fəal
üzvü, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin
deputatı, xalqını hədsiz sevən vətəndaş
kimi də yüksək hörmətə layiqdir.
İki oğul, bir qız
atası olan İsmayıl müəllim 60 illik yubileyinə
çox da hamar olmayan həyat yolundan keçib gəlmişdir.
Onun alın təri ilə yoğrulan bu günü nəinki
övladları, neçə-neçə Azərbaycan gənci
üçün örnəkdir. Bu həyat yolu zəhmətsevərlik,
saflıq, xalqına və dövlətinə sadiqlik, sevinc
aşılayan bir yoldur. O sevinc ki, bölüşdükcə
artır, qəlblərdə yaşamaq, yaratmaq eşqini
alovlandırır. Məmnunam ki, bu sevincdən pay
götürmək, ürəyimdən süzülüb gələn,
əbədi qalacaq bu kəlmələri onunla və oxucuyla
bölüşmək nəsibim oldu. 60 yaşın mübarək əziz dostum.
Oktay Sultanov,
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji
Universitetinin Tarix fakültəsinin
dekanı, tarix elmləri
doktoru,
professor
Yeni Azərbaycan.- 2011.- 26 yanvar.- S.4.