Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin meliorasiya və su təsərrüfatı sahəsinə göstərdiyi diqqətin nəticəsi olaraq bu sahədə görülən işlərin həcmi ildən-ilə daha da genişlənir

Azərbaycan Respublikası Meliorasiya və Su Təsərrüfatı Açıq Tipli Səhmdar Cəmiyyətinin sədri Əhməd Əhmədzadə www.yap.org.az saytına müsahibə verib:

- Əhməd müəllim, əvvəlcə Sizi və rəhbərlik etdiyiniz kollektivi 5 iyun - “Meliorator günü” münasibəti ilə təbrik edir, fəaliyyətinizdə uğurlar arzulayırıq. Peşə bayramını hansı əhval-ruhiyyədə qarşılayırsınız?

- Bəli, 5 iyun meliorasiya və su təsərrüfatı işçiləri üçün olduqca əlamətdar bir gündür - peşə bayramıdır. Ölkəmizdə bütün peşə sahələri, o cümlədən melioratorların əməyi də çox qiymətli və şərəflidir. Melioratorlar o insanlardır ki, məhz onların əməyi ilə susuz ərazilər su ilə təmin olunur, şorlaşmış sahələr duzlardan təmizlənir, bataqlıqlaşmış ərazilər qurudulur, bəndlər və dambalar tikilməklə çayların axınları tənzimlənir və ölkə əhalisinin ekoloji cəhətdən təmiz ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatı üçün əlverişli şərait yaradılır.

Möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyev cənabları meliorasiya və su təsərrüfatının respublikamızın iqtisadiyyatında, regionların sosial-iqtisadi inkişafında, ölkə əhalisinin ekoloji cəhətdən təmiz və dayanıqlı ərzaq məhsulları ilə təminatındakı rolunu nəzərə alaraq, eləcə də böyük hörmət əlaməti kimi çoxminli melioratorların şərəfli əməyini yüksək qiymətləndirərək Azərbaycanda “Meliorasiya və irriqasiya haqqında” Qanunun 1996-cı ildə qəbul edildiyi 5 iyun gününün meliorasiya və su təsərrüfatı işçilərinin peşə bayramı - “Meliorator günü” kimi qeyd olunması barədə 24 may 2007-ci il tarixli Sərəncam imzalamışdır. Sərəncamın imzalanması möhtərəm Prezidentimizin meliorasiya və su təsərrüfatı sahəsinə göstərdiyi daimi diqqət və qayğının bariz nümunəsi kimi melioratorlar tərəfindən böyük sevinc və minnətdarlıqla qarşılanmış, onları öz çətin və şərəfli işlərinə daha da həvəsləndirmişdir.

- Bildiyimiz kimi Azərbaycanda bütün sahələrin inkişafı Ümummilli lider Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Bu mənada Ulu öndərimizin meliorasiya və su təsərrüfatı sahəsinin inkişafında xidmətləri haqqında nə deyə bilərsiniz?

- Azərbaycan qədim suvarma əkinçiliyi ölkəsidir. Onun əsas kənd təsərrüfatı bazası sayılan Kür-Araz düzənliyi suvarılan torpaqların istifadə edilməsi baxımından dünyanın ən qədim və unikal regionlarından biridir. Ölkə ərazisi quraq və arid zonada yerləşdiyinə görə burada suvarma aparılmadan, meliorasiya və su təsərrüfatını inkişaf etdirmədən kənd təsərrüfatı məhsullarının yetişdirilməsi mümkün deyildir. Bunu böyük uzaqgörənliklə qeyd edən müdrik, böyük tarixi şəxsiyyət, dünya şöhrətli siyasətçi Ulu öndərimiz Heydər Əliyev meliorasiya və su təsərrüfatı sahəsini daim diqqət mərkəzində saxlamış, onun inkişafına xüsusi əhəmiyyət vermişdir.

Azərbaycanda meliorasiya və irriqasiya işlərinə keçən əsrin əvvəllərində, lakin onun genişmiqyaslı və intensiv inkişafına Ulu öndər Heydər Əliyevin respublikaya rəhbərlik etdiyi 1969-cu ildən başlanılmışdır. Bu vaxtdan etibarən ölkənin kənd təsərrüfatında, sənayesində, ümumiyyətlə iqtisadiyyatın bütün sahələrində xüsusi bir yüksəliş dövrü başlandı. Ölkədə kənd təsərrüfatının inkişaf etdirilməsi haqqında bir neçə tarixi qərarlar qəbul edildi. Bu qərarlarda nəzərdə tutulan tədbirlərin yerinə yetirilməsini təmin etmək məqsədi ilə kompleks meliorasiya proqramları hazırlandı və meliorasiya olunmuş torpaqlarda kənd təsərrüfatı istehsalının sabit şəkildə artırılması üçün mühüm tədbirlər işlənib həyata keçirildi. 1971-1975-ci illərdə ölkədə meliorasiya işlərinə 1966-1970-ci illərdəkinə nisbətən iki dəfədən çox vəsait ayrıldı. Bu müddətdə 23,5 min hektar yeni suvarılan torpaqlar istifadəyə verildi, 156,8 min hektar suvarılan torpaqların meliorativ vəziyyəti yaxşılaşdırıldı, 88 min hektar sahədə torpaqların yuyulması, o cümlədən 48 min hektarda əsaslı yuma, 110,3 min hektar sahədə suvarma şəbəkələrinin yenidən qurulması, 133,2 min hektar sahədə hamarlama işlərinin aparılması təmin olundu, 248,6 min hektar qış otlaq sahələrində su təminatı sistemləri yaradıldı. Bu illər ərzində bir sıra iri irriqasiya və meliorasiya obyektləri, o cümlədən Araz çayı üzərində həcmi 1,35 mlrd. kbm olan Araz su anbarı su-elektrik stansiyası ilə birlikdə, Azərbaycan Respublikası və İran İslam Respublikası ərazilərində 400 min hektar sahəni suvaran Mil-Muğan hidroqovşağı, uzunluğu 37 km olan Baş Mil kanalı, ümumi uzunluğu 71 km olan Yuxarı Mil və Yeni Xan qızı kanalları, Naxçıvan MR-də 6 min hektar sahəni suvaran Arpaçay nasos stansiyaları, Naxçıvan suvarma sistemi, Qusar rayonunda Caqar-Cibir magistral kanalı, Şamaxı rayonunda həcmi 3,5 mln. kbm olan Zoqolovoçay su anbarı və digərləri tikilib istismara verildi. Həmin dövrdə yerinə yetirilən tikinti işlərinin xarakterik cəhətlərindən biri onların yüksək texniki səviyyədə aparılması idi.

1976-1982-ci illərdə Ulu öndərimiz Heydər Əliyevin xüsusi diqqət və qayğısı nəticəsində su təsərrüfatı və meliorasiya obyektlərinin tikintisi, torpaq fondunun sağlamlaşdırılması və suvarma-drenaj sistemlərinin yenidən qurulması sahəsində aparılan işlərin miqyası daha da genişləndirildi. Bu illərdə meliorasiya tədbirlərinə yönəldilən vəsaitin miqdarı 1971-1975-ci illərdəkinə nisbətən 2,4 dəfə artdı, 605 min hektar sahədə suvarma sistemləri yenidən quruldu, 89,6 min hektar yeni suvarılan sahələr istifadəyə verildi, 137 min hektar torpaq meliorativ cəhətdən yaxşılaşdırıldı, 274,4 min hektar sahədə əsaslı hamarlama işləri aparıldı. Bu dövrdə Tərtərçay çayı üzərində 144 min hektar sahəni suvarma suyu ilə təmin edən həcmi 550 mln. kbm olan Sərsəng su anbarı su elektrik stansiyası ilə birlikdə, həcmi 5,86 mln. kbm olan Madagiz su anbarı, Naxçıvan MR-də Arpaçay çayı üzərində həcmi 150 mln. kbm olan Arpaçay su anbarı, Naxçıvan çayından qidalanan həcmi 12,7 mln. kbm olan Sirab su anbarı, Füzuli rayonunda həcmi 9,5 mln. kbm olan Aşağı Köndələnçay su anbarı, Lənkəran rayonunda həcmi 52 mln. kbm olan Yuxarı Xanbulançay su anbarı kompleksi, Tovuz rayonunda nasos stansiyası və bir sıra digər obyektlər tikilib istismara verilmişdir. Bütün bunların nəticəsində respublikada kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsuldarlığı və ümumi məhsul istehsalı bir neçə dəfə artmışdır.

- Ümumiyyətlə, ölkəmizdə meliorasiya və su təsərrüfatı sahəsində həyata keçirilən islahatlar nə kimi nəticələr verməkdədir? Bu sahədə normativ-hüquqi bazanın yaradılması hansı səviyyədədir?

- Qeyd edim ki, Ulu öndərimiz keçmiş İttifaq rəhbərliyində olduğu illərdə də respublika iqtisadiyyatının, o cümlədən meliorasiya və su təsərrüfatının inkişafını daim diqqət mərkəzində saxlamışdır. Lakin böyük təəssüf hissi ilə qeyd etmək lazımdır ki, O, keçmiş İttifaq rəhbərliyindən getdikdən sonra kənd təsərrüfatının, xüsusi ilə də meliorasiya və su təsərrüfatının inkişafı demək olar ki, tamamilə dayandı. Keçmiş respublika rəhbərliyinin səriştəsizliyi və bu sahəyə laqeyd münasibəti nəticəsində meliorasiya və su təsərrüfatı üzrə aparılan işlərin sürəti və həcmləri kəskin surətdə azaldı, kapital qoyuluşu heçə endirildi, sistemlərin istismarına ayrılan büdcə vəsaitinin həcmi xeyli aşağı düşdü. Nəticədə mühüm dövlət əhəmiyyətli obyektlərin saxlanılması, istismarı, təmir- bərpası son dərəcə çətinləşdi.

Belə bir şəraitdə 1993-cü ildə Ulu öndərimiz Heydər Əliyevin ikinci dəfə respublika rəhbərliyinə gəlişi meliorasiya və su təsərrüfatı sahəsini məhv olmaqdan xilas etdi, sahə öz inkişafının yeni mərhələsinə qədəm qoydu, ona diqqət və dövlət qayğısı bərpa olundu, mövcud meliorasiya potensialından daha səmərəli istifadə olunması yolları və sahənin gələcək inkişaf istiqamətləri müəyyənləşdirildi. Onun göstərişləri əsasında respublikaya ayrılan xarici investisiyalar ilk növbədə bu sahənin inkişafına yönəldildi. Ölkənin bazar iqtisadiyyatına keçməsi ilə əlaqədar aqrar sahə ilə paralel olaraq, meliorasiya və su təsərrüfatında da islahatların həyata keçirilməsinə başlanıldı, onların normativ-hüquqi bazası yaradıldı. Bu məqsədlə 40-dan artıq normativ-hüquqi sənəd hazırlandı ki, bunlardan da ən mühümü 1996-cı ildə imzalanmış “Meliorasiya və irriqasiya haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunudur.

Ölkəmizdə meliorasiya və su təsərrüfatının inkişafına Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev tərəfindən göstərilən diqqət və qayğı hazırda onun layiqli davamçısı olan möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyev cənablarının rəhbərliyi altında uğurla davam etdirilir. Onun bu sahəyə diqqəti və yaxından köməkliyi sayəsində bir çox layihələr başa çatdırılmış, bir çox layihələr uğurla davam etdirilir, bir çoxlarının isə həyata keçirilməsinə başlanılmışdır. Möhtərəm Prezidentimizin 2007-ci il noyabr ayının 8-də Taxtakörpü su anbarının və 2009-cu il may ayının 25-də Şəmkirçay su anbarının SES-lə birlikdə tikintisinin təməlqoyma, 2010-cu il aprel ayının 29-da Cəlilabad rayonunda tikintisi başa çatdırılmış Göytəpə su anbarının, 2011-ci il avqust ayının 15-də Samur-Abşeron suvarma sisteminə daxil olan Vəlvələçay-Taxtakörpü kanalının birinci mərhələsinin açılış mərasimlərində iştirak etməsi və Taxtakörpü su anbarında tikintinin gedişi ilə tanış olması, 2011-ci il noyabr ayının 16-da Qax rayonunda Hamamçay çayı üzərində tikilmiş körpünün açılış mərasimində iştirak etməsi və İlisu kəndinin sel və daşqın sularından mühafizəsi üzrə aparılan sahilbərkitmə işləri ilə tanış olması, 2012-ci il mart ayının 13-də Masallı rayonunda su təchizatı, kanalizasiya sistemləri və sutəmizləyici qurğuların tikintisinin təməlqoyma mərasimində iştirak etməsi bu deyilənlərin parlaq və əyani sübutudur.

Möhtərəm Prezidentimizin meliorasiya və su təsərrüfatı sahəsinə göstərdiyi diqqət və qayğının nəticəsi olaraq dövlət büdcəsindən əsaslı vəsait qoyuluşu, beynəlxalq maliyyə qurumlarının krediti və Dövlət Neft Fondundan ayrılmış vəsait hesabına meliorasiya və su təsərrüfatı obyektlərində tikinti, yenidənqurma və bərpa işlərinin həcmi ildən-ilə daha da genişlənir. Müqayisə üçün təkcə onu demək kifayətdir ki, 2011-ci ildə yerinə yetirilmiş işlərin həcmi 2007-ci il ilə müqayisədə 2,8 dəfədən çox olmuşdur.

- Əhməd müəllim, verdiyiniz məlumatlardan aydın olur ki, bu sahədə ciddi nailiyyətlər əldə edilmişdir. Bəs hal-hazırda hansı layihələr həyata keçirilməkdədir?

- Son 9 ildə bütün maliyyə mənbələri hesabına bu sahəyə əsaslı kapital qoyuluşu 32 dəfəyə yaxın artmışdır. Bunun nəticəsində mövcud meliorasiya və irriqasiya obyektlərinin istismarı xeyli yaxşılaşmış, sahənin maddi-texniki bazası gücləndirilmiş, 1400-dən artıq maşın və mexanizmlər alınmış, 1272 km suvarma kanallarının və 874 km kollektor-drenaj şəbəkələrinin tikintisi, təmir-bərpası və yenidən qurulması işləri həyata keçirilmiş, 147 min hektar sahədə suvarılan torpaqların meliorativ vəziyyəti yaxşılaşdırılmış, 121 min hektar ərazidə yeni suvarılan sahələr də daxil olmaqla suvarılan torpaqların su təminatı yaxşılaşdırılmış, 682 ədəd subartezian quyusu qazılıb istismara verilmişdir. Bu işlər hazırda müvəffəqiyyətlə davam etdirilir.

Hazırda Dövlət Neft Fondundan maliyyələşdirilən Samur-Abşeron suvarma sisteminin yenidən qurulması layihəsi tərkibində ümumi sututumu 268 mln. kbm olan Taxtakörpü su anbarının SES-lə birlikdə, uzunluğu 110,4 km olan Taxtakörpü-Ceyranbatan və uzunluğu 31,45 km olan Vəlvələçay-Taxtakörpü kanalının 2-ci mərhələsinin tikintisi işləri uğurla davam etdirilir. Bu layihələrin başa çatdırılması ilə respublikanın şimal zonasında 150 min hektar suvarılan torpaq sahələrinin su təminatı, Bakı, Sumqayıt şəhərlərində və Abşeron yarımadasında isə əhalinin, sənayenin və kənd təsərrüfatının içməli, texniki və suvarma suyuna olan tələbatı yaxşılaşdırılacaqdır.

Tikintisinə 2009-cu ildə başlanılmış ümumi sututumu 170 milyon kbm olan Şəmkirçay çayı üzərində dəryaçanın tikintisi işləri uğurla davam etdirilir. Layihə üzrə tikinti işləri başa çatdıqdan sonra Şəmkir, Göygöl, Samux və Goranboy rayonlarının 50122 hektar torpaq sahəsinin su təminatı yaxşılaşdırılacaq, 20834 hektar yeni sahələrin suvarılması təmin ediləcəkdir.

Dünya Bankının krediti ilə “Milli Su Təchizatı və Kanalizasiya Xidmətləri üzrə İkinci Layihə” çərçivəsində 2011- ci ildə respublikanın 8 rayonunda (Şabran, Siyəzən, Ağsu, İsmayıllı, Masallı, Cəlilabad, Yardımlı və Lerik) içməli su təchizatı və kanalizasiya sistemləri infrastrukturunun bərpası və tikintisi işlərinin həyata keçirilməsi üçün tikinti podratçısının seçimi üzrə tender keçirilmiş, 7 rayon üzrə isə qalib şirkətlərlə tikinti müqavilələri bağlanaraq tikinti işlərinə başlanılmışdır.

“2011-2013-cü illərdə Bakı şəhərinin və onun qəsəbələrinin sosial-iqtisadi inkişafına dair Dövlət Proqramı”na daxil olan tədbirlərin icrası ilə bağlı layihə sənədləri hazırlanaraq Abşeron magistral kanalının yenidənqurulması, Xəzər rayonu üzrə Zirə, Sabunçu rayonu üzrə Bilgəh, Suraxanı rayonu üzrə Hövsan və Abşeron rayonu üzrə Goradil kəndlərində əkin və həyətyanı sahələrin su təminatının yaxşılaşdırılması tədbirləri üzrə nasos stansiyalarının, suqəbuledici hovuzların və təzyiqli boru kəmərlərinin tikintisi və təmir-bərpası işlərinə başlanılmışdır. Hazırda bu işlər müvəffəqiyyətlə davam etdirilir. Eyni zamanda, Dövlət Proqramına daxil olan digər kənd və qəsəbələrin əkin və həyətyanı sahələrinin su təminatının yaxşılaşdırılması tədbirləri üzrə layihə sənədlərinin hazırlanması başa çatdırılmışdır.

Ölkədə iri taxılçılıq təsərrüfatlarının yaradılması ilə əlaqədar olaraq Səhmdar Cəmiyyət tərəfindən 230 min hektardan artıq ərazidə qış otlaq və dövlət torpaq fondunda olan sahələr və onlarda aparılacaq kompleks meliorativ tədbirlər müəyyənləşdirilmişdir. Hazırda Ağcabədi rayonu ərazisində 3300 ha və Beyləqan rayonu ərazisində 1500 ha ərazidə pilot taxılçılıq təsərrüfatlarının yaradılması məqsədi ilə Yuxarı Mil kanalının 10,7 km-lik hissəsinin tikintisinin başa çatdırılması üzrə işlər davam etdirilir. Dünya Bankının krediti ilə “Sudan İstifadəedənlər Birliklərinin İnkişafına Dəstək” layihəsində nəzərdə tutulan 85000 hektar sahədən 2011-ci ildə 7500 hektar sahədə təsərrüfatdaxili suvarma-drenaj şəbəkələrinin təmir-bərpası işlərinin həyata keçirilməsinə başlanılmışdır.

- Ölkəmizdə kənd təsərrüfatının inkişafı üçün həyata keçirilən layihələrdən biri də əkin sahələrinin suvarılması, kollektor-drenaj şəbəkələrində əsaslı tikinti, təmir-bərpa və yenidənqurma işlərinin aparılmasıdır. Bu istiqamətdə görülən işlərin əhəmiyyəti nədən ibarətdir?

- Ümumiyyətlə, 2011-ci ildə respublikanın Kürdəmir, Ağstafa, İsmayıllı, Hacıqabul, Goranboy, Qazax, Qax, Şəki, Zaqatala, Oğuz, Ağdam, Beyləqan, Neftçala, Bərdə, Tərətər, Şəmkir, Saatlı, Biləsuvar, Yevlax, Füzuli, Ağcabədi və digər rayonlarının ərazilərində 63,1 km suvarma kanallarında, 91,0 km kollektor-drenaj şəbəkələrində əsaslı tikinti, təmir-bərpa və yenidənqurma işləri aparılaraq 18910 hektar suvarılan torpaqların meliorativ vəziyyəti və 18560 hektar sahənin su təminatı yaxşılaşdırılmış, 1100 hektar yeni suvarılan sahə istifadəyə verilmiş, 865 hektar sahədə su təminatının yaxşılaşdırılması üçün 32 ədəd yeni subartezian quyusu qazılmış, respublika çaylarında sel və daşqın təhlükəsinə qarşı 17145 pm sahilbərkitmə işləri yerinə yetirilmiş, Şəmkirçay, Tovuzçay su anbarlarında tikinti və Şamaxı rayonunda Zoqolovoçay su anbarında təmir-bərpa işləri davam etdirilmişdir.

Kənd təsərrüfatı əkinlərini fasiləsiz suvarma suyu ilə təmin etmək üçün bütün mövcud imkanlar səfərbər edilmiş, istismar və təmir-bərpa işlərinin səmərəliliyinin yüksəldilməsi üzrə tədbirlər həyata keçirilmişdir. 2011-ci ilin çətin və mürəkkəb təbii-iqlim şəraitinə baxmayaraq, suvarılan torpaqlarda 1 milyon 351 min hektar sahədə kənd təsərrüfatı bitkiləri lazımi miqdarda su ilə təmin olunmuş, sahələr orta hesabla 3,3 dəfə suvarılmışdır.

Cari ildə 1 milyon 354 min hektar suvarılan sahələrdə kənd təsərrüfatı əkinlərinin suvarılması nəzərdə tutulmuşdur. Hazırda dənli bitkilərin suvarılması başa çatmaq üzrədir, digər əkinlərin kütləvi surətdə suvarılmasına başlanılmışdır. Vaxtında aparılmış təmir və bərpa işləri əvvəlki illərdə olduğu kimi, bu il də əkin sahələrini tələb olunan həcmdə suvarma suyu ilə təmin etməklə əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına şərait yaradacaqdır.

Möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyev cənablarının respublikanın su təsərrüfatına göstərdiyi diqqət və qayğıya cavab olaraq, Cəmiyyətin kollektivi mövcud meliorasiya və irriqasiya sistemlərinin tikintisi, qorunub saxlanılması, onların lazımi səviyyədə istismarının həyata keçirilməsi, təmir-bərpa işlərinin təşkili sahəsində qarşılarında qoyulmuş vəzifələri tam məsuliyyəti ilə dərk edərək, onların vaxtında və layiqincə yerinə yetirilməsində daha səylə çalışacaq və bundan sonra da bütün bacarıq və imkanlarından istifadə edəcəklər.

Yeni Azərbaycan.- 2012.- 5 iyun.- S.4.