Azərbaycan dövləti bu gün uğurlu mədəniyyət siyasəti həyata keçirir

Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrının direktoru, sənətşünaslıq doktoru İsrafil İsrafilov www.yap.org.az saytına müsahibə verib:

- İsrafil müəllim, məlum olduğu kimi Azərbaycanda bütün sahələr dinamik inkişaf yolundadır. Bu baxımdan, mədəniyyət sahəsinin inkişafı, dövlətin bu sahəyə qayğısı haqqında fikirlərinizi bilmək istərdik...

- Azərbaycan Respublikasının hər bir vətəndaşı bu gün mədəniyyətə qayğını görür, hiss edir və bu qayğıdan bəhrələnir. Azərbaycanın müstəqillik əldə etdiyi 20 il ərzində ölkənin ümumi inkişafı və bu inkişafın nəticələri hər birimizin fərəhinə səbəb olur. Bu inkişaf hər bir sahədə, o cümlədən, mədəniyyət sahəsində də özünü göstərir. Mədəniyyətə dövlət qayğısı bu gün yüksək səviyyədədir.

Mədəniyyət olduqca geniş məhfumdur. Bu, sadəcə incəsənətlə məhdudlaşmır, bütövlükdə dilin inkişaf tendensiyaları, dilin zəngiləşməsi, Azərbaycanın tarixinin, xalqımızın ənənələrinin, mədəni irsinin tanınması, qəbul olunması və sevilməsi mədəniyyət siyasətinin bəhrələri, nəticələridir. İncəsənətin mədəni həyatımızdakı yerinə gəlincə, burda da 20-30 il bundan əvvəlki dövrlərlə müqayisədə ciddi irəliləyişlər var. Mədəniyyət bir çevrədə qapalı qala bilməz. Mədəniyyət hər zaman sirayətedici, nüfuzedicidir, sərhəd tanımaz bir fəaliyyət sahədir. O cümlədən, mədəniyyətin ən aktiv və demokratik olan incəsənət sahəsi, konkret olaraq teatr, kino, tətbiqi incəsənət sahəsi, ifaçılıq, musiqi artıq uzun illərdir ki, ölkəmizin hüdudlarını aşıb, beynəlxalq miqyasda Azərbaycanı yetərincə tanıdıb.

- Dövlətin mədəniyyət siyasətinin tərkib hissəsi olaraq bu gün Azərbaycan teatrlarının inkişafına xüsusi diqqət yetirilir. Bu istiqamətdə qəbul olunmuş dövlət proqramlarının icrası nəticəsində nə kimi nailiyyətlər əldə olunmaqdadır?

- Azərbaycanda mədəniyyət sahəsi üzrə verilən fərmanlar, qəbul olunan qanunlar, dövlət başçısının ayrı-ayrı illərdə imzaladığı sərəncamlar, dövlət proqramları mədəniyyətin sıçrayışla inkişafına rəvac verib. Təkcə teatr sahəsində son bir neçə il ərzində xeyli işlər görülüb. Məsələn, bizim tariximizdə heç bir zaman teatr haqqında qanun olmayıb. Amma bu gün biz “Teatr və teatr fəaliyyət haqqında” Qanunun müddəalarına müvafiq olaraq çalışırıq. Eyni zamanda, teatr sahəsində yeni dövr üçün fövqəladə əhəmiyyət kəsb edən xüsusi Sərəncam imzalanıb. Bu, Azərbaycan teatrının 2009-2019-cu illərdəki inkişaf perspektivlərini nəzərdə tutan Dövlət Proqramıdır ki, dövlət başçımızın Sərəncamı ilə təsdiqlənib. Bu Dövlət Proqramında elə mühüm məsələlər, inkişaf tədbirləri nəzərdə tutulub ki, hətta ikinci dərəcəli, xırda bir amil kimi dəyərləndirilən cəhətlər də orada öz əksini tapıb. Biz, adətən qlobal məsələlərdən danışırıq, amma bu proqramda ən kiçik detallar da nəzərə alınıb. Bununla bağlı Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən geniş tədbirlər planı hazırlanıb. Hazırda həmin tədbirlər planı çox fəal hərəkətdədir. Məsələn, bir neçə teatrın birləşdirilməsi həmin proqramda nəzərdə tutulan islahat proseslərinin başlancığı idi. Bilirsiniz ki, teatrların uzun illər gileyləndiyi məsələlərdən ən əsası maddi-texniki bazanın zəifliyi idi. Artıq bizim istər paytaxt teatrları, istərsə də bölgə teatrlarında aparılan geniş bərpa, yenidənqurma işləri özünü göstərməkdədir. Biz bu ilki teatr mövsümünün açılışını Mingəçevir teatrına həsr etdik və teatr mövsümünün açılışını da Mingəçevirdə etdik. Təsəvvür edin ki, Mingəçevir teatrı həm bölgə teatrıdır, həm də gənc teatrdır. Amma buna baxmayaraq, Mingəçevir tamaşaçıları və teatr xadimləri, Mingəçevir ictimaiyyəti gözəl bir hədiyyə qazandılar. 20-30 il bundan qabaq bu yalnız xəyal olardı. Paytaxt teatrlarına gəlincə, Kukla Teatrı, Gənc Tamaşaçılar Teatrı, Akademik Milli Dram Teatrı artıq yenidənqurma-bərpa işlərini bitirib, özünün tamaşaçılarını qəbul edir və repertuarları ilə geniş fəaliyyət göstərir.

Digər teatrlar-Musiqili Komediya Teatrının əsaslı təmirdən sonra bu ilin ortalarında açılışı nəzərdə tutulur, Opera və Balet Teatrı da yenidənqurma və rekonstruksiya işlərindən sonra tamamilə yeni və geniş maddi-texniki baza əsasında fəaliyyət göstərəcək. Mən düşünürəm ki, bu əlbəttə, həmin Dövlət Proqramının başlanğıcıdır. Proqram 2009-2019-cu illər üçün nəzərdə tutulub və biz hələ 2012-ci ilin ilk aylarını yaşayırıq. Ona görə, biz həm görülən işlərdən çox ruhlanmışıq, həm də gələcəyə çox nikbin baxırıq. Çünki bu istiqamətdə aparılan işlər yaxın zamanda öz bəhrəsini verəcək.

- Azərbaycan mədəniyyətinin dünyada təbliği yönündə də xeyli vacib və diqqətəlayiq işlər görülməkdədir. Ölkəmizin nüfuzlu mədəniyyət xadimi olaraq bu prosesi necə qiymətləndirirsiniz?

- Azərbaycan mədəniyyəti bu gün sərhədlərimizi aşıb. XXI əsrdə Azərbaycanın müstəqillik tarixi ilə bağlı müxtəlif mülahizələr, düşüncələr söylənilir. Xoşbəxtlikdən bunların hamısı pozitiv düşüncələrdir. Müstəqilliyimizin ilk illərindən başlamış, indiyə qədər keçdiyimiz yol hamar olmayıb, mürəkkəb olub. Biz bir ölkə, xalq olaraq təcavüzə məruz qalmışıq, torpaqlarımız işğal olunub, mədəniyyət abidələrimiz dağıdılıb, mədəni sərvətlərimiz talan olub. Bütün bunlar hamısı yaşanmış tarixdir. Amma bizim xalqımız vüqarlı xalqdır. Yəni, itkilərimizlə yanaşı biz sınmamışıq, ayaq üstəyik, fəaliyyətimzi davam etdiririk və işğal altında olan torpaqlarımızın azadlığı uğrunda dövlət başçısının apardığı fəaliyyət bütün xalqı bu sahədə mübarizəyə kökləyir. Bu, sadəcə siyasi proses deyil. Və ya iqtisadiyyatda əldə olunan naliyyətlər yalnız iqtisadiyyatda rəqəm göstəriciləri kimi deyil. Bu, bütövlükdə bizim mədəni həyatımıza, əxlaqımıza, düşüncəmizə təsir edir. Təbii olaraq, mədəniyyət buna adekvat reaksiya verir. Bu proses ədəbi əsərlərdə, musiqimizdə, tətbiqi sənətimizdə, şeirimizdə, nəsrimizdə, dramaturgiyamızda, kinomuzda, teatrımızda əlbəttə ki, öz əksini tapır. Əvvəllər bizim mədəni uğurlarımız yalnız Moskva ilə uyğunlaşdırılırdı və ancaq Moskvanın köməyi sayəsində ölkə sərhədlərindən kənara çıxa bilirdik. Biz yalnız SSRİ respublikalarının birinin nümayəndələri kimi görünürdük. Düzdür, bizim böyük sənətkarlarımız, musiqimizdə Qara Qarayev, Cövdət Hacıyev, Fikrət Əmirov, Xəyyam Mirzəzadə, Arif Məlikov kimi, ifaçılıq sənətində Rəşid Behbudov, Müslüm Maqomayev, Zeynəb Xanlarova kimi böyük sənət adamlarımız dünyaya çıxırdılar və dünyada bu və ya digər səviyyədə Azərbaycan mədəniyyəti haqqında təsəvvür yarada bilirdilər.

Müstəqillik illərində isə biz Azərbaycan mədəniyyətinin izlərini daha dərin, qabarıq görürük. Məsələn, bu gün Azərbaycan muğamı dünyanı fəth edir. Hətta aşıq sənəti dünyanın aparıcı salonlarından eşidilir, tanıdılır. Dünyanın müxtəlif yerlərində-İtaliyada, İsveçdə, Norveçdə, İspaniyada, Fransada, Almaniyada Azərbaycanın teatr xadimləri müxtəlif janrlarda, üslüblarda tamaşalar göstərirlər. Yəni, bunlar sadə məsələlər deyil. Bizim bu gün sözün sağlam mənasında Avropa mədəni məkanına böyük hücumumuz var. Azərbaycan kinosunun müxtəlif mötəbər festivallarda iştirakı, görkəmli rejissorumuz Vaqif Mustafayevin böyük sənət uğurları əlbəttə ki, bir günün, beş günün işi deyil. Bu, böyük mədəni siyasətin konkret uğurlu nümunələridir. Bu gün Azərbaycan mədəniyyətinin, incəsənətinin beynəlxalq miqyasda, xüsusən Avropa mədəni məkanında yer tutması heç şübhəsiz ki, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, UNESCO və İSESCO-nun xoşməramlı səfiri, millət vəkili Mehriban xanım Əliyevanın çox böyük şəxsi səyləri və təşəbbüsləri nəticəsindədir. Artıq böyük yol açılıb və Azərbaycan mədəniyyətinin, incəsənətinin xüsusi çəkisi açıq görünməyə başlayıb. Əlbəttə, bəzən müxtəlif düşüncələr olur. Azərbaycan muğamı məgər əvvəl yox idimi və ya muğam ustaları səhnələrə çıxmırdılarmı? Əlbəttə ki, Azərbaycanda muğam sənəti, muğam ifaçılığı, muğam sənətində təhsil-tədris var idi. Sadəcə, Azərbaycan muğamı teatrımız, kinomuz kimi yalnız respublikamızın hüdudlarının daxilində səslənirdi. Yəni özümüz ifa edib, özümüz dinləyirdik. Amma bu gün Azərbaycan muğamının dünyada izi var. Bu iz heç bir zaman silinən deyil və dünyanın müxtəlif yerlərində və qitələrində Azərbaycan muğamı təqdir olunur. Əlbəttə ki, bu istiqamətdə görülən işlər çox böyük, müstəsna əhəmiyyətə malikdir. Və biz Azərbaycan mədəni irsinin, o cümlədən muğamın dünyada təbliği yönündə əvəzsiz fəaliyyətinə görə Azərbaycanın birinci xanımı, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban Əliyevaya minnətdar olmalıyıq. Bizdən sonra gələn nəsillər də bilməlidirlər ki, bizim Azərbaycan mədəniyyətinin dünyaya, Avropaya çıxışı necə baş verib. Dünyada Azərbaycan mədəniyyətinin izləri var, o izlər yetərincə möhkəmdir, tanınır, bəyənilir və dünyanın bir sıra xalqları tərəfindən öyrənilir. Bu çox vacib və əhəmiyyətli məsələdir. Dünyada mədəni irsi olmayan xalq yoxdur, amma kim dünya çapında, beynəlxalq miqyasda onu necə hansı izlə tanıtdırır, bu başqa məsələdir. Xalqımız bu mənada fəxr edə bilər ki, mədəni irsimizin dünyada tanıdılması istiqamətində layiqli işlər görülüb və hazırda bu proses gündəlik fəaliyyətlə davam etdirilir.

- “Eurovision” mahnı müsabiqəsində qələbə və bu nüfuzlu yarışmanın bu il Bakıda keçirilməsi də Azərbaycanın mədəniyyət sahəsində beynəlxalq səviyyəli uğurları sırasındadır...

- Şübhəsiz ki, bu hadisə Azərbaycanın mədəniyyətinin beynəlxalq müstəvidə ən böyük qələbələrindən biridir. Xalqımız bu qələbə ilə qürur duyur. Bir hadisəni xatırlayım, ötən il mən Türkiyəyə tədbirə dəvət olunmuşdum və gecə yarısı təyyarə meydanına gələndə orada xeyli sayda insanların toplaşdığını gördüm. Əksəriyyətini gənclər təşkil edən həmin adamlar “Eurovision” yarışmasının qaliblərini qarşılamaq üçün toplaşmışdılar. İnsanlar çox sevincli idilər.

Biz 9 milyon əhalinin yaşadığı, geosiyasi mövqeyinə görə hər zaman həsəd aparılan bir ərazidə yaşayırıq. Say etibarı ilə az olsaq da, böyük tariximiz var. Tarixin müxtəlif mərhələlərində böyük itkilərimiz olub. Amma xalq olaraq itməmişik, assimilyasiyaya məruz qalmamışıq. Özümüzü, mədəniyyətimizi, tariximizi, adət-ənənələrimizi, elmimizi qorumuşuq. Dünyada axtarsaq o qədər 9 milyonluq xalqlar var ki, adət-ənənələrini qoruya bilməyiblər. Ümumiyyətlə, hesab edirəm ki, “Eurovision” mahnı müsabiqəsində qazandığımız qələbə epoxal bir hadisədir və bununla yalnız fəxr etmək olar. Burada başqa mülahizəyə yer yoxdur. Builki mahnı yarışmasının Bakıda keçirilməsi isə ölkəmizi dünyada tanınması üçün böyük hadisə olacaq.

- Amma ölkə daxilində bəzi dairələr bu mahnı yarışmasının keçirilməsinə mane olmaq üçün çirkin fəaliyyət göstərirlər. Bu cür hərəkətlərə münasibətiniz necədir?

- İnsan nə qədər nadan, milli təəssübkeşlikdən uzaq olmalıdır ki, bu uğuru istər mədəni, istər siyasi, istər ictimai və mənəvi gerçəklik baxımından böyük hadisə olduğunu anlamasın. Bu qələbənin nə zaman təkrarlanacağını biz bilmirik. Amma hər il qələbə qazanmaq arzusu gərək ürəyimizdə olsun.

“Eurovision” mahnı müsabiqəsi mədəni tədbir olsa da, onun siyasi, iqtisadi tərəfləri də var. Biz məsələni qiymətləndirəndə kiçik hislərlə, kiçik düşüncələrlə, məhdud mülahizələrlə yanaşmamalıyıq. Təbii qəbul etmək lazımdır ki, xaricdə Azərbaycanı sevənlərlə bərabər, sevməyənlər də çoxdur. Azərbaycan artıq neçə illərdir ki, özünün inkişaf tempinə görə bir çox ölkələri, hətta bəzi sahələrdə tanınan, dünya çapında qiymətləndirilən dövlətləri də qabaqlayır. Bu sadə bir məsələ deyil.

Mənim Avropanın bir sıra aparıcı teatr rəhbərləri ilə əməkdaşlıq əlaqələrim var. Hər zaman üzdə olan Fransa teatrları, Almaniya, İngiltərə, İtaliya teatrları, postsovet ölkələrində olan teatrların ciddi problemlərlə qarşı-qarşıya qaldıqları barədə məlumatlar əldə edirəm. Bəlkə də bizim cəmiyyətdə bu haqda informasiya yoxdur. Təsəvvür edin ki, hər zaman rifahı yüksək sayılan Fransada cəmiyyətin sosial imkanları son dərəcə zəifləyib. İnsanlarda kəskin müflisləşmə baş verir. Digər ölkələrdə də analoji proses gedir. Bu ölkələrin teatrlarının vəziyyətinə baxaq. Bir neçə gün öncə İsveçin ölkəmizdəki səfiri ilə görüşdüm, bu mövzuda xeyli fikir mübadiləsi apardıq. ABŞ teatrlarında səviyyə xeyli aşağı düşüb. Yəni, Azərbaycan 20 il ərzində böyük işlər görüb və birdən-birə böyük dövlətlərin arasında Azərbaycanın birinciliyini də həzm etmək bəziləri üçün asan deyil. Bu gün Azərbaycana həsədlə baxanların sayı çoxdur. Mən bunu çox təbii qarşılayıram. Uğurumuza görə hər kəs bizi yekdilliklə qəbul etməyəcək. Sadəcə, insanı incidən odur ki, bəzən daxilimizdə də ara-sıra xaric səslər eşidirik. Daxilimizdə bəzi qüvvələr belə bir nüfuzlu mədəni tədbirdən öz siyasi məqsədləri üçün sui-istifadə edir və ölkəmizin nüfuzuna zərər vurmağa çalışırlar. Azərbaycanın ən kiçicik uğuruna da sevinmək hər bir azərbaycanlının borcudur. Vətən haqqında ən yaxşı əsərlər Azərbaycan ədəbiyyatındadır. İnsanlar gəlib gedir, amma Vətən qalır. Bu səbəbdən Vətəni ana kimi sevmək lazımdır, vətənimiz ən kiçik uğur qazansa belə, buna bir vətəndaş olaraq sevinib fəxr etməliyik. “Eurovision” mahnı müsabiqəsinin Bakıda keçirilməsi bütövlükdə xalqımızın ictimai, mədəni həyatında möhtəşəm hadisədir. Bu, Azərbaycanın irəliyə getməsinin, inkişafının təsdiqidir.

- İsrafil müəllim, bu gün teatrlarımızda kadr potensialı hansı səviyyədədir? Gənclərin teatrlara marağını qənaətbəxş saymaq olarmı?

- Teatr sənətinin təbiəti belədir ki, o heç vaxt bir yerdə dayanmır. Sadəcə, elə mərhələlər var ki, burada zənginlik özünü göstərir. Məsələn, Azərbaycan müsiqisinin elə dövr oldu ki, birdən-birə beş nəhəng bəstəkar formalaşdı və musiqimiz dünya musiqisini zənginləşdirən əsərlər ortaya qoydu. Azərbaycan ədəbiyyatı da, təsviri sənəti də, kinosu da belə oldu. Bu mənada teatr da belə bir dövrü yaşayıb.

Hazırda teatrlarımızın yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoyub. Amma burada nəsillərin dəyişməsi prosesi qaçılmazdır və bunu təbii qəbul etmək lazımdır. Çünki bütün dövrlərdə bu proses baş verib. Yəni teatrda yeni rejisssor, aktyor, o cümlədən tamaşaçı nəsli formalaşır. Amma iş burasındadır ki, cəmiyyətin qapalılığı birdəfəlik yox olub, cəmiyyət dünyaya açılıb. Yeni nəslin teatrlardan estetik tələbi əvvəlki nəsillərlə müqayisədə fərqlidir. Əlbəttə ki, teatr yeni nəslin çağırışlarına cavab verməli və özünün repertuar siyasətini bu tələbləri nəzərə almaqla qurmalıdır. Bu gün biz istəsək də-istəməsək də Avropa mədəni dəyərləri ilə uzlaşan mədəni proses yaşamalıyıq. Çünki sənət adamları olaraq eyni üslublarla, janrlarla işləyirik.

Kadr məsələsinə gəlincə, biz təkcə neçə-neçə parlaq istedadlar olan rejissorlarımızın mövcudluğu ilə öyünə bilmərik. Məsələn, Azərbaycan teatrında Adil İskəndərov, Mehdi Məmmədov, Tofiq Kazımov və başqaları olub. Onlar görkəmli sənətkarlar idilər. İndi isə biz rejissor potensialımızla öyünə bilmirik. Bu gün bizdə həllini gözləyən problemlərdən biri rejissura məsələsidir. Eləcə də, bir neçə müəllifi çıxmaq şərtilə ölkədə dramaturgiya qıtlığı var. Ölkəmizdə fəaliyyət göstərən 27 teatrın hər biri yeni tamaşa ortaya qoymaq istəsə, bizə 27 müasir mövzulu pyes lazımdır. Amma bu yoxdur. Aktyor yaradıcılığına gəlincə, bilirsiniz ki, istedadlı olmaq Allah vergisidir. Biz plan qoya bilmərik ki, Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti hər il 20 istedadlı aktyor yetişdirsin. Yəni bu məsələ sərəncamla, tapşırıqla alınan iş deyil. Demək istəyirəm ki, universitetə daxil olan tələbələrdən yalnız bir neçə nəfəri istedad səviyyəsinə görə qaneedici olur. Bu mənada kadr problemi hələ də qalmaqdadır. Amma biz gələcəyə nikbinliklə baxırıq.

Yeni Azərbaycan.- 2012.- 14 mart.-S.5.