Azərbaycan ermənilərin xalqımıza qarşı törətdiyi soyqırımların dünyada tanınması istiqamətində sistemli iş aparır

AMEA-nın A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutunun direktor müavini Cəbi Bəhramov www.yap.org.az saytına müsahibə verib:

- Cəbi müəllim, tarix boyu dəfələrlə ermənilər azərbaycanlılara qarşı qırğınlar törədiblər. Bunların sırasında miqyasına görə 1918-ci ilin mart ayında törədilmiş qətliamlar daha böyükdür. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin Fərmanı ilə 31 mart tarixi hər il Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü kimi qeyd edilir. İstərdik ki, bu sənədin əhəmiyyəti haqqında fikirlərinizi bildirəsiniz...

- Ümumiyyətlə, Azərbaycan xalqının zəngin tarixi var. Biz tariximizi vərəqləyərkən xalqımızın nə qədər şərəfli azadlıq mübarizəsi apardığının, işğalçılara qarşı nə qədər rəşadətlə döyüşdüyünün şahidi oluruq. Təəssüf ki, tariximizdə ağrılı-acılı günlərimiz, faciələrimiz də az olmayıb. Azərbaycan ikinci dəfə müstəqilliyini əldə etdikdən sonra tariximizin obyektiv şəkildə öyrənilməsi, araşdırılması və geniş ictimaiyyətə çatdırılması üçün böyük imkanlar yarandı. Xüsusilə Ulu öndərimiz Heydər Əliyev 1993-cü ildə ikinci dəfə hakimiyyətə qayıtdıqdan həqiqi tariximizin öyrənilməsi və yazılması istiqamətində ciddi addımlar atılmağa başlandı. Ümummilli liderimiz həmişə bu məsələyə həssaslıqla yanaşırdı və həqiqi tariximizin yazılıb bugünkü, eləcə də, gələcək nəsillərə çatdırılması üçün önəmli qərarlar verib.

Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin 1998-ci ilin mart ayının 26-da imzaladığı Fərmana əsasən, 31 mart tarixinin azərbaycanlıların soyqırımı günü kimi qeyd olunması da bu siyasətin tərkib hissəsidir. Bu sənəd gələcək nəsillərin bu tarixi hadisələri unutmaması, keçmişimizin xatırlanması üçün çox mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Nə üçün məhz bu günü dövlət başçısının imzaladığı Fərman əsas gün kimi qəbul edib? Çünki bunun həm hüquqi, həm də tarixi əsasları vardır. Bu iki məqam həmin Fərmanın imzalanmasına zəmin yaratdı. Azərbaycan dövləti müstəqillik qazandıqdan sonra öz tarixinə müraciət etməyə, tarixini araşdırmağa, tarixdə olan qara ləkələri ayırd etməyə haqq qazandı. Bu baxımdan, əlbəttə ki, imzalanan Fərmanın böyük əhəmiyyəti vardır.

Bilirsiniz, hansısa hadisələrin soyqırımı olduğunu iddia etmək üçün dərin tarixi, hüquqi əsaslar olmalıdır. Qeyd edim ki, ilk dəfə “soyqırım” beynəlxalq hüquqi termininin mahiyyəti 1948-ci ildə BMT-nin İnsan hüquqları komitəsinin qəbul etdiyi 264 saylı konvensiyaya uyğun olaraq müəyyən edilib və bu anlayış bir dövlət, bir siyasi qurum, hərbi təşkilatın bir milləti, xalqı, etnik qrupu qəsdən, bilərəkdən irqi, dini, milli mənsubiyyətinə görə məhvə məhkum etməsini ifadə edir. Məhz bu məqamları nəzərə alsaq, söyləyə bilərik ki, azərbaycanlıların etnik təmizləməyə məruz qalmasının, deportasiyaya, soyqırıma məruz qalmasının 200 illik tarixi var. Erməni kilsəsinin fitvası ilə, ermənilərin əli ilə, erməni terror təşkilatlarının - Daşnaksütyun, ASALA və digər təşkilatların iştirakı ilə azərbaycanılara qarşı etnik təmizləmə, deportasiya və soyqırımı həyata keçirilib. Bütün bunların hamısı arxiv sənədləri ilə təsdiq olunub.

- Ümumiyyətlə, xalqımıza qarşı törədilmiş soyqırımın tarixi kökləri haqqında nə deyə bilərsiniz? Bu prosesdə ermənilərin Azərbaycan ərazilərinə köçürülməsi nə dərəcədə rol oynayıb?

- Biz soyqırımdan danışanda iki tarixi hökmən vurğulamalyıq. Birincisi, 1918-ci il 31 mart soyqırımı, ikincisi, 1992-ci il fevralın 26-da törədilmiş Xocalı soyqırımı. Bu soyqırımlar ermənilərin xarici havadarları tərəfindən dəstəklənərək, maliyyələşdirilərək, hərbiləşdirilərək həyata keçirilib. Bu prosesin tarixinə gəldikdə isə qeyd etmək lazımdır ki, 1813-cü ildə imzalanmış Gülüstan sülh müqaviləsindən sonra Azərbaycan torpaqlarında yerləşdirilən ermənilərin iştirakı ilə XX əsrin əvvəllərindən etibarən azərbaycanlılara qarşı soyqırımlar törədilib. Yəni bu dövrdən etibarən, hadisələr etnik təmizləmə, deportasiya mərhələsindən soyqırım mərhələsinə keçib. İlk növbədə, azərbaycanlıların sahib olduqları ərazilər əllərindən alınmağa başlandı. Konkret olaraq, ermənilərin köçürülməsi ilk olaraq İrəvan quberniyası ərazisində başlandı, oraya Naxçıvan qəzasının ərazisi, Zəngəzur qəzasının, Qarabağ xanlığının ərazisi daxil idi. Hətta 1828-ci ildə Türkmənçay sülh müqaviləsi imzalandıqdan sonra 1829-cu ilin 21 martında bu ərazidə erməni vilayəti yaratdılar. Bu hadisələr isə ona gətirib çıxartdı ki, həmin ərazilərdə ermənilərin sayı 1 milyon 300 mindən nəfərdən çox oldu. Baxmayaraq ki, Gülüstan sülh müqaviləsinə qədər bu ərazidə 1 nəfər də olsun erməni yaşamayıb.

- 1918-ci ilin mart ayında baş vermiş hadisələrin miqyası haqqında nə demək mümkündür? Bu tarixlə bağlı müxtəlif ehtimallar, rəqəmlər səsləndirilir...

- 1917-ci ilin fevralında çar Rusiyası dağıldıqdan sonra həmin ilin oktyabrında bolşeviklər hərbi çeviriliş edərək hakimiyyəti ələ keçirdilər. Bu zaman dekabrın 16-da Bakı Sovetində sədr olan Stepan Şaumyan Leninin əmri ilə Qafqazda fövqəladə və səlahiyyətli komissar təyin olunur və ona 500 min rubl pul ayrılır. Yanvar ayında isə yenə Leninin imzası ilə Bakı Sovetinə 30 milyon 800 min rubl, 5 000 tüfəng, 2 aeroplan və 2 zirehli maşın ayrılıb. Onu da qeyd edim ki, Ərzincan müqaviləsinə görə rus ordusu Qafqaz cəbhəsindən Rusiyaya qayıtmalı idi. Rus qoşunlarının tərkibində Türkiyəyə qarşı vuruşan erməni hərbi birləşmələri, onların 5000 əsgəri Bakıya gəlmişdi. Deməli, bolşevik hökumətinin ayırdığı 5000 tüfəng Bakıya yerləşdirilən erməni hərbçiləri üçün nəzərdə tutulubmuş. Bu hərbi qüvvələr isə azərbaycanlıların qətlə yetirilməsinə, soyqırımına məruz qalmasına yönəldilmişdi. 1918-ci il martın 24-də Şaumyanın başçılığı ilə azərbaycanlılara qarşı başlanmış soyqırımı bir neçə gün davam etdi.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti tərəfindən yaradılmış fövqəladə təhqiqat komissiyasının açıqladığı rəqəmlərə görə, həmin hadisələr zamanı Bakıda 12 min nəfərdən artıq azərbaycanlı qətlə yetirilmişdi. Başqa mənbələrdə isə bu rəqəmin daha da artıq olduğu göstərilir. Məsələn, “Azərbaycan” qəzetinin həmin dövrlərdə işıq üzü görən saylarında mart hadisələri zamanı Bakı və ətraf kəndlərdə 30 mindən artıq azərbaycanlınının qətlə yetirildiyi qeyd olunur. Ermənilərin öz nümayəndələrindən biri isə qeyd edir ki, biz Bakıda 25 min nəfəri qətlə yetirmişik. Bütövlükdə götürəndə, Cənubi Azərbaycanda 150 min nəfər, təkcə Urmiya şəhərində 10 min nəfər qətlə yetirilmişdi, Şamaxının 75 kəndi, Qubanın 122 kəndi, Zəngəzurun 115 kəndi ermənilər tərəfindən tamamilə məhv edilib. Bütövlükdə isə həmin dövrdə Azərbaycan ərazisində 700 min nəfər soyqırımına məruz qalıb. Qeyd edim ki, tarixən qətliamlar törədən ermənilərin arxasında beynəlxalq güclər dayanıb.

- Cəbi müəllim, soyqırım hadisələrilə bağlı AMEA-nın Tarix İnstitutunda aparılan elmi araşdırmalar hansı səviyyədədir? Yeni əsərlərin nəşr olunması nəzərdə tutulurmu?

- Bu məsələlər bizim fəaliyyətimizin ön sıralarında dayanır. Bilirsiniz ki, son illər ərzində institutumuz bir çox yeniliklərə imza atıb. Qarabağın tarixi, ermənilərin xalqımıza qarşı törətdiyi cinayətlərin tarixi, torpaqlarımıza ermənilərin köçürülməsi və digər mövzularla bağlı böyük elmi əsərlər nəşr olunub. Bir sıra nəşrlər xarici dillərdə çap olunaraq dünyaya təqdim olunub.

Qeyd etdiyimiz kimi, Ulu öndər Heydər Əliyevin 1998-ci ilin mart ayında imzaladığı fərmanda qarşıya qoyulan əsas məqsədlərdən biri bu məsələlərin, soyqırımı hadisələrinin mahiyyətinin geniş şəkildə xalqa çatdırılıması və bu faktların dünya miqyasına çıxarılmasıdır. Eyni zamanda, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən də bu barədə elm adamlarına müvafiq tövsiyələr verilib. Bu istiqamətdə AMEA-nın Tarix İnstitutunda işlər sistemli şəkildə davam etdirilir. İnstitutumuz Azərbaycan tarixinin öyrənilməsinə dair bütün zəruri tədbirləri həyata keçirməkdədir.

- Dövlətimiz ermənilərin xalqımıza qarşı törətdiyi soyqırımı hadisələrinin beynəlxalq miqayasda tanınması üçün sistemli iş aparır. Quba məzarlığı da erməni vəhşiliyinin əyani göstəricisidir. Hazırda Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü ilə Quba məzarlığında “Soyqırımı memorial kompleksi” inşa olunur. Sizcə, bu məkan erməni xislətini təsdiq etmək baxımından beynəlxalq birlik üçün kifayət deyilmi?

- Son illər Azərbaycan həqiqətlərinin dünyaya çatıdırılması istiqamətində aparılan işlər ciddi nəticələr verməkdədir. Prezident İlham Əliyevin həyata keçirdiyi siyasət ölkəmizin haqq səsinin beynəlxalq müstəvidə eşidilməsi, Ermənistanın işğalçılıq siyasətinin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması prosesində öz bəhrələrini verməkdədir. Əminliklə demək olar ki, dövlətimizin bu yöndəki siyasəti, diaspor təşkilatlarımızın, bir sıra QHT-lərimizin çoxşaxəli fəaliyyəti Ermənistanı küncə sıxışdırıb. Xüsusilə Heydər Əliyev Fondunun bu yöndəki fəaliyyəti təqdir olunmalıdır. Bu fəaliyyət nəticəsində dünya Ermənistanın işğalçılıq siyasəti haqqında, ermənilərin xalqımıza qarşı törətdikləri qətliamlar, o cümlədən Xocalı soyqırımı barəsində geniş məlumatlar əldə edir. Yeri gəlmişkən, xatırladım ki, bu il Xocalı soyqırımının 20-ci ildönümü ilə əlaqədar dünyanın bir çox dövlətlərində tədbirlər keçirildi. Bir sözlə, artıq ermənilər dünyanı öz yalanlarına inandırmaqda çətinlik çəkirlər. Çünki onların qarşısında güclü Azərbaycan dövləti dayanıb.

Bu baxımdan, Quba məzarlığında yaradılan kompleks ermənilərin xalqımıza qarşı törətdiyi soyqırımların beynəlxalq birliyə nümayiş etdirmək üçün xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Ümumiyyətlə, Quba məzarlığı erməni vəhşiliyini, insanlığa qarşı cinayətləri əks etdirən əyani faktdır. Bu gün Azərbaycan dövləti daha da güclənir və görülən bütün bu işlər əsl həqiqətlərin dünya ictimaiyyətinə çatdırılmasında mühüm rol oynayır. İnanıram ki, güclü Azərbaycan dövləti erməni yalanlarını büsbütün alt-üst edəcək.

Yeni Azərbaycan.- 2012.- 31 mart.- S.4.