Akademik Milli Dram Teatrı öz inkişafının yeni mərhələsindədir

İsrafil İsrafilov: Teatr sənətinə göstərilən dövlət qayğısı müasir teatrımızın inkişafına böyük töhfələr verir

Müsahibimiz Azərbaycan Akademik Milli Dram Teatrının direktoru İsrafil İsrafilovdur:

- İsrafil müəllim, ilk növbədə, Azərbaycanın mədəni həyatında mühüm yerlərdən birini tutan teatr sənətinə dövlətin göstərdiyi diqqət və qayğı barədə fikirlərinizi bilmək istərdik.

- Teatr sənəti Azərbaycanda tarixən populyar və xalq tərəfindən sevilən bir yaradıcılıq sahəsi olub. 140 ilə yaxın bir dövr ərzində fəaliyyət göstərən Azərbaycan teatrı olduqca böyük, şərəfli tarixi inkişaf yolu keçib. Ötən əsrin ikinci yarısında böyük və mürəkkəb teatr dövrü yaşanıb. Təəssüf ki, XX əsrin son onilliyinin ilk illərində bu zəncir məlum səbəblərdən qırıldı və digər sahələr kimi teatr sənəti də tənəzzül dövrünə qədəm basdı. Düzdür, yaradıcılıq sahəsi olduğu üçün teatr özünü daha tez bərpa etmək qabiliyyətinə malik oldu, amma, bununla belə, dövlətin bu sahəyə diqqəti və qayğısı bu bərpa prosesində əsaslı rol oynadı. Ulu öndər Heydər Əliyevin ölkəyə rəhbərliyi dövründə teatr sənəti dövlət səviyyəsində özünün layiqli dəyərini alıb. Mənəvi zənginliyi xalqın böyük sərvəti sayan Ümummilli lider Heydər Əliyev teatrın inkişafını da daim diqqətdə saxlayırdı. Bu ənənəni davam etdirən möhtərəm Prezidentimiz cənab İlham Əliyev də bu gün teatr sənətinin inkişafına böyük töhfələr verir. Dövlət başçısının məqsədyönlü qərarları ilə teatr sənətinin tərəqqisi, yeniləşməsi, beynəlxalq teatr məkanında layiqli yer tutması kimi ictimai rəydə yüksək dəstək qazanıb. Məlum olduğu kimi, Prezident İlham Əliyevin imzaladığı “Azərbaycan teatr sənətinin inkişaf etdirilməsi haqqında” və “Azərbaycan teatrı 2009-2019-cu illərdə Dövlət Proqramı”nın təsdiq edilməsi haqqında” sərəncamlar, “Teatr və teatr fəaliyyəti haqqında” Qanunun qəbul edilməsi teatrların müasir inkişafında yeni bir mərhələnin əsasını qoydu. Məhz bu hüquqi sənədlər paketi Azərbaycan teatrında canlanmanın yaranmasında, müasirləşmə dövrünün başlanmasında təməl rolunu oynadı. Bu Sərəncamlar teatr sənətinin ictimai-estetik məramının, müstəqil dövlət quruculuğu işində onun yerinin müəyyənləşməsini təmin etdi, bu sahənin inkişafı üçün geniş perspektivlər açıldı. Sənət ocaqlarının əksəriyyəti əsaslı təmirə dayandırıldı, yenidənqurma işlərinə start verildi. Qeyd etmək lazımdır ki, teatrlara qayğı müasir teatr sənətimizin real mənzərəsini də göz önünə gətirir. Artıq Azərbaycanda beynəlxalq teatr festivallarının keçirilməsinə də böyük imkan yaranır. Prezident İlham Əliyevin “Azərbaycan teatrı 2009-2019-cu illərdə Dövlət Proqramı”nın təsdiq edilməsi haqqında” Sərəncamına uyğun olaraq, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin təşəbbüsü, təşkilati və maliyyə dəstəyi nəticəsində 2010-cu ildə Bakıda ölkəmizdə fəaliyyət göstərən 27 teatrın iştirakı ilə ilk Milli Teatr festivalı (22 fevral 2010-da açılış), bu sahənin tarixində ilk dəfə dünyanın 32 ölkəsindən 70-ə yaxın teatr mütəxəssisinin qatıldığı Beynəlxalq Teatr konfransı (2010-cu ilin noyabr ayı), həmçinin, A.P.Çexov Beynəlxalq Teatr Festivalının İpək yolu mərhələsi keçirildi. Bu özü böyük bir inkişafdan xəbər verir. Bundan başqa, bu gün teatr xadimlərinə, aktyorlara, yaradıcı insanlara qayğı, istedadlı gənclərin üzə çıxarılması, onların bədii axtarışlarının dəstəklənməsi məqsədi ilə həyata keçirilən tədbirlər də dövlətin diqqətindədir. Teatrlarda çalışanların maaşlarının artırılması, fəxri adların, Prezident təqaüdlərinin verilməsi, onların sosial şəraitinin yaxşılaşdırılması haqqında Dövlət başçısının imzaladığı sənədlər bu insanlar üçün zəhmətlərinə, istedadlarına verilən qiymət olmaqla yanaşı, bir stimula da çevrilir, yaradıcılıq əhval-ruhiyyələrini daha da artırır.

- Uzun illərdən sonra 2010-cu ildə Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrı əsaslı təmir-yenidənqurma işlərindən sonra istifadəyə verilib. Nə kimi dəyişikliklər edilib və bu dəyişikliklər hansı yeniliklərlə yadda qalıb?

- Bu yenidənqurma bir çox dəyişikliklərlə yadda qalıb. Ən əsası, qeyd etmək lazımdır ki, möhtərəm Prezidentimiz Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrının təmirinə şəxsən diqqət göstərib və təmir dövründə bir neçə dəfə teatrımıza gələrək vəziyyətlə yerində tanış olub, öz məsləhətləri ilə bir sıra məsələləri elə yerindəcə həll edib. Bir məqamı xüsusi vurğulamaq istəyirəm ki, Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrının binasında heç vaxt indiki səviyyədə əsaslı bərpa və yenidənqurma işləri aparılmayıb. Təmir və yenidənqurma işləri zamanı əvvəlki memarlıq üslubunun qorunub saxlanılmasına və milli ornamentlərlə daha da zənginləşdirilməsinə xüsusi diqqət yetirilib. 561 yerlik tamaşaçı zalı ən müasir avadanlıqla təchiz olunub, səhnə yenidən qurulub, burada ən müasir səs və işıq sistemləri quraşdırılıb, orijinal ekran yerləşdirilib. Yenidənqurma işlərindən sonra səhnə tərtibatımız ən yüksək tələblər səviyyəsində qurula bilmə qabiliyyəti əldə edib. Hazırda bizim rejissorlar səhnə tərtibatı ilə bağlı istədlikləri möcüzəni yarada bilərlər. Yəni, texniki baxımdan bütün şərait var. Tamaşa zalımız olduqca yüksək səviyyədədir, oturacaqlar rahatdır. Bundan başqa, teatrda 130 yerlik, studiya üçün nəzərdə tutduğumuz başqa bir zalımız da var ki, orada da tamaşalar göstərmək və ya məşq prosesini aparmaq mümkündür. Bununla yanaşı, olduqca yüksək keyfiyyətdə təmir olunan, bütün lazımi təchizatlarla təmin edilən 27 qrim otağı, yaradıcı heyətin fiziki formasını qoruması üçün idmançı mütəxəssislərin rəhbərlik etdiyi trenajor zalı, quruluş hissəsinin sexləri və digər yardımçı bölmələr, bunlardan başqa, üçmərtəbəli yardımçı təsərrüfat binası da fəaliyyət göstərir. Yəni, bu gün teatrmızda bütünlüklə kollektivimizin olduqca keyfiyyətli və yüksək fəaliyyəti üçün lazımi şərait qurulub.

- Nizam-intizam məsələləri də kollektiv üçün olduqca vacib bir amil sayılır. Teatrda bu sahədə vəziyyət necədir?

- Bəli, həqiqətən də, intizam bütün sahələrdə ən vacib məsələlərdən biridir. Yaradıcı kollektivdə intizamın gözlənilməsi xüsusilə vacibdir. Mən bir məsələyə toxunmaq istəyirəm ki, insan azadlığı ona qanunları pozmaq üçün verilmir. Bu mənada, istər aktyorlar, istərsə də digər sahələrin nümayəndələri yalnız öz işinə məsuliyyətlə yanaşanda keyfiyyətli nəticə ortaya qoymaq mümkün olur. Bu gün teatrlarımız tamaşaçını öyrənməli, onun estetik tələbinə müvafiq səhnə əsərləri yaratmalı, illər öncə olduğu kimi cəmiyyətin yeni nəslini cəlb etməlidir. Digər tərəfdən, artıq tamaşaçıda müasir zövq formalaşıb və bu zövqü azərbaycançılıq ruhunda, yeni baxışla, mənəvi dəyərlər səviyyəsində təkmilləşdirmək lazımdır. Aktyorlarımız, rejissorlarımız yerlərində saysalar, heç bir nailiyyətə imza atmaq mümkün olmaz. Hər bir uğurun arxasında böyük zəhmət, məsuliyyətli fəaliyyət, kamil istedad və intizam dayanır. Mənim fikrimcə, teatr işçisi cəmiyyət həyatında öz əxlaqi, nəcib xüsusiyyətləri ilə bir nümunə olmalıdır. O mənada ki, səhnədə canlandırılan personajların müsbət keyfiyyətlərini təbliğ edəndə onun cəmiyyətin nəzərində dəyərləndirilən şəxsi nümunəsi olduqca əhəmiyyətlidir. Aydın məsələdir ki, hər hansı bir sahədə inkişafa nail olmaq üçün, ilk növbədə, müşahidə edilən geriləmənin qarşısını almaq lazımdır. Bu baxımdan, Akademik Milli Dram Teatrının 2011-ci ilin əvvəllərindən başlayan fəaliyyəti teatrdakı geriləmənin qarşısını almaqda böyük əhəmiyyətə malik oldu. Hər şeydən əvvəl teatrda uzun illər boyu yığılıb qalan problemlərin həllinə başlanılıb, kollektivdə mənəvi-psixoloji iqlimin müvazinət tarazlığına nail olunub. Digər tərəfdən, fəaliyyətimizin prioritet istiqamətləri müəyyənləşdirilib. Bu gün müəyyən zaman məsafəsindən nəzər salanda görürük ki, qısa müddət ərzində teatr buna, əsasən, nail ola bilib.

- İsrafil müəllim, yeni direktor özü ilə həm də yeni keyfiyyət dəyişiklikləri gətirir. Sizin gəlişiniz, Akademik Milli Dram Teatrında hansı keyfiyyət dəyişiklikləri ilə yadda qalıb və bundan sonra hansı dəyişikliyi nəzərdə tutursunuz?

- Fikrimcə, teatrımızda baş verən keyfiyyət dəyişikliyinə tamaşaçılarımız daha yaxşı qiymət vermək iqtidarındadırlar. Bununla yanaşı, mən bir sıra yenilikləri vurğulamaq istərdim. Məlum Dövlət Proqramında nəzərdə tutulan islahatların həyata keçirilməsi ilə bağlı, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin tədbirlər planına uyğun olaraq, Akademik Milli Dram Teatrında 2011-ci ildə ilk dəfə olaraq, milli teatr sənətinin kompleks inkişafını təmin edən konkret addımlar atıldı, yeni fəaliyyət mexanizminin tətbiqinə başlanıldı. Belə ki, rejssorlarla qonorar sisteminə keçid, yəni rejissorların konkret bir tamaşanın quruluşu üçün dəvət olunması və o quruluşa görə müqavilə əsasında müvafiq qonorarın verilməsi, kollektivin üzvlərinin kontrakt əsasında işə qəbulu, yaradıcı heyətlə əməkdaşlıq münasibətlərində bir teatr mövsümü ərzində qüvvədə olan müqavilə münasibətlərinə üstünlük verilməsi, truppanın yeni qüvvələrlə möhkəmləndirilməsi məqsədi ilə ölkənin müxtəlif teatrlarından istedadlı aktyorların dəvət olunması, repertuarın ideya-bədii, həmçinin, yaradıcı heyətin yaradıcılıq potensialının formalaşması və ölkəmizdən kənarda milli teatr sənətimizin təbliği məqsədləri ilə ayrı-ayrı mərhələlər üzrə (2011-2015) tərtib edilməsi, teatrın xarici əməkdaşlıq əlaqələrinin qurulması, qarşılıqlı qastrolların təşkil edilməsi, mütəxəssis mübadiləsinin, beynəlxalq tədbirlərdə iştirakın təmin edilməsi və digər tədbirlər teatrda faydalı iş əmsalının yüksəldilməsinə xidmət edib.

Qeyd etmək lazımdır ki, nəzərdə tutulanlar teatrın ilkin fəaliyyətinin 2011-2015-ci illərini əhatə edir və Dövlət Proqramında nəzərdə tutulan sonrakı illərdə də həmin proses istiqamətlər üzrə davam etdiriləcək. Bir məsələni vurğulayım ki, Türkdilli Dövlətlərin Teatr Rəhbərləri Şurasına sədr seçilmişəm. Bu, o deməkdir ki, türkdilli dövlətlərin teatr prosesində Azərbaycan teatrı başlıca orientir mövqeyə malikdir. Həmin faktın özünü bütün Azərbaycan teatrının uğuru hesab edirəm. Bununla yanaşı, hazırda teatra müxtəlif tamaşalara quruluş vermək üçün fərqli yaradıcı üsluba, özünəməxsus teatr konsepsiyasına malik olan yerli və əcnəbi rejissorlar dəvət olunub. Bir faktı qeyd edim ki, biz GUAM ölkələrinin mədəni əməkdaşlığı çərçivəsində teatr sənətinin əlaqələndirilməsi, “GUAM-ın teatr məkanı” layihəsini həyata keçiririk. Hazırda teatrmızın səhnəsində Gürcüstandan, Moldovadan olan rejissorlar tamaşalar hazırlayırlar. Bundan başqa, yeni estetik baxışları və yaradıcılıq imkanları olan cavan rejissorların quruluş işinə cəlb edilməsinin, eləcə də, teatrda cavan teatrşünasların laboratoriyasının fəaliyyətinin bu sənət ocağının yaradıcılıq ahənginə müsbət təsir göstərəcəyinə əminik. Truppanın yaradıcılıq potensialının artırılması məqsədi ilə ölkənin müxtəlif teatrlarında çalışan istedadlı sənətçilər teatra dəvət olunublar. Həmin aktyorlar truppaya uyğunlaşaraq, repertuardakı tamaşalarda bacarıqla iştirak edirlər. Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin dəstəyi ilə həyata keçirilən tədbirlər nəticəsində teatrımızın beynəlxalq tədbirlərdə çıxışlarının sayı çoxalıb. Teatrımızın istər MDB-də, istərsə də Avropa teatr məkanında yaradıcılıq nüfuzu artmaqdadır.

- Məlum olduğu kimi, yeni teatr mövsümünə start verilib. Teatrın repertuarı hansı əsərlərlə zənginləşdirilib və səhnələşdirilən əsərlərin seçilməsi nəyə əsasən aparılır - tamaşaçı zövqü, yoxsa əsərin populyarlığı?

- Ümumiyyətlə, teatrın qarşısında dayanan ən vacib və mürəkkəb məsələlərdən biri də repertuar işinin məqsədəuyğun şəkildə qurulmasından ibarətdir. Çünki teatrın bədii səviyyəsinin əsas göstəricisi repertuardır. Repertuarı teatrın siması hesab edirlər. Repertuar qurularkən truppanın real yaradıcılıq imkanları və teatrın strateji məqsədləri nəzərə alınmalıdır. 2011-ci ildə Akademik Milli Dram Teatrının sistemli repertuar siyasəti formalaşdı və yaradıcı heyətin potensial imkanlarını nəzərə almaqla və truppada olan aktyorların bədii özünüifadəsi üçün şərait yaradan, müxtəlif sənət şərtlərini, esetik prinsipləri nəzərdə tutan repertuar müəyyən edildi. Akademik Milli Dram Teatrı çox qısa bir müddət ərzində maraqlı və rəngarəng repertuar qurmağa müəssər olub. Bu gün teatrın repertuarında həm klassik və müasir Azərbaycan dramaturgiyasının, həm də dünya dramaturgiyasının nümunələri əsasında hazırlanan tamaşalar yer tutur. Milli klassika əsasında hazırlanan tamaşalara M.F.Axundzadənin “Sərgüzəşti-vəziri-xani-Lənkəran”, İlyas Əfəndiyevin “Hökmdar və qızı”, “Boy çiçəyi”, çağdaş dramaturgiya əsasında hazırlanan tamaşalara Elçinin “Teleskop”, A.Məsudun “Qatarın altına atılan qadın” əsərlərinin səhnə təcəssümlərini misal göstərə bilərik. Teatrın repertuarında yer alan “Kabuslar” (E.de Flippo), “Qanlı Nigar” (S.Şendil), “Xanuma” (A.Saqareli) “Qadın məhəbbəti” (V.Hüqo “Mariya Tüdor”) tamaşaları isə dünya dramaturgiyasının parlaq nümunələri əsasında hazırlanmış tamaşalardır. Səhnələşdirilməsi nəzərdə tutulan hər hansı bir əsər teatrın Bədii Şurasında müzakirədən sonra qəbul edilir. Dövlət sifarişi əsasında repertuara daxil edilən əsərlər Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin müvafiq əmrinə uyğun olaraq həyata keçirilir.

- Qastrol səfərləriniz reallaşırmı və yaxın perspektivdə hansı qastrol səfərləri nəzərdə tutulur?

- 2011-ci ildə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin dəstəyi ilə Akademik Milli Dram Teatrının beynəlxalq əlaqələrinin qurulması istiqamətində də böyük işlər görülüb. Belə ki, Dövlət Proqramında nəzərdə tutulan başlıca vəzifələrdən biri də Azərbaycan teatrının dünya teatr məkanına inteqrasiyası məsələsidir. İnteqrasiya problemini həll etmək, milli teatrımızın dünya miqyasına çıxmasını təmin etmək üçün, ilk növbədə, teatrlararası beynəlxalq əlaqələrin qurulması vacib şərtdir. Bunu nəzərə alaraq, Akademik Milli Dram Teatrı 2011-ci ildə qarşılıqlı beynəlxalq əlaqələrin yaradılmasına xüsusi diqqət ayırıb. Bu istiqamətdə atılan məqsədyönlü addımların nəticəsi olaraq, İtaliya, Kanada, Polşa, Rusiya, Ukrayna, Moldova, Gürcüstan, Türkiyə və bütün türkdilli dövlətlərin teatrları ilə, həmçinin, Milanın Pikkolo Teatrı, Moskva Bədaye Teatrı, K.Marcanişvili adına Gürcüstan Akademik Dram Teatrı, Polşanın Lyüblin Rəqs Teatrı, A.Mitskeviç adına Tədqiqatlar Mərkəzi, Moldovada fəaliyyət göstərən E.İonesko adına Mərkəz, Krım-tatar Akademik Musiqili Dram Teatrı ilə uzunmüddətli qarşılıqlı əməkdaşlıq əlaqələrimiz var. Akademik Milli Dram Teatrının kollektivi ötən il ərzində Gürcüstanda (“M.F.Axundzadə “Lənkəran xanının vəziri”, H.Mirələmov “Xəcalət”), Krımın Simferopol şəhərində (H.Mirələmov “Xəcalət, 30-31 may), ölkəmizin müxtəlif bölgələrində qastrol səfərlərində olub. Son bir il ərzində teatr iki beynəlxalq, bir respublika festivalında iştirak edib və yüksək nəticələr əldə edib. Akademik Milli Dram Teatrı dünyanın ən nüfuzlu və tanınmış teatrlarının - İngiltərə, İspaniya, Fransa, İsrail, Estoniya, Qazaxıstan, Rusiya və Ukraynanın müxtəlif teatrlarının qatıldığı “Teatr. Çexov. Yalta” IV Beynəlxalq Teatr Festivalında (11-18 sentyabr) iştirak edib və bir sıra hədiyyə və mükafatlara, o cümlədən, Ukrayna Teatr Xadimləri İttifaqının Diplomuna, Krım şəhəri başçısının təşəkkür diplomuna, “Nika” mükafatına layiq görülüb. Mənə isə Ukrayna Teatr Xadimləri İttifaqının xüsusi diplomu təqdim olunub. Nominasiyalar üzrə mükafatların olmadığı digər iki festivaldan - “Teatr.UZ” (Özbəkistan, Daşkənd) və “Yeni teatr” (Azərbaycan, Lənkəran) isə teatr iştirak diplomu və simvolik hədiyyələrlə qayıdıb. Onu da qeyd edim ki, 2012-ci ildə də teatrımız bir sıra xarici festivallara dəvət alıb. Bunlardan konkret olaraq ikisinin - Serbiyada keçiriləcək Slaviya Festivalının və Moldovada keçiriləcək Ejen İonesko adına Beynəlxalq Festivalın (BİTEİ) adlarını çəkə bilərəm. Akademik Milli Dram Teatrının 2011-ci ildəki fəaliyyətinə nəzər saldıqda birmənalı şəkildə deyə bilərik ki, ötən il teatr üçün olduqca gərgin və məhsuldar keçib. Belə ki, ötən 2011-ci ilin mart ayının 10-da fəaliyyətə başlayan teatr, əgər həmin ilin iyul-avqust aylarını (məzuniyyət dövrü olduğu üçün) nəzərə almasaq, cəmi 8 ay ərzində 10 yeni tamaşa (onlardan 5-i daxili imkanlar hesabına), 5 bərpa tamaşası hazırlayb. Bu rəqəmlərin özü teatrın yaradıcılıq fəaliyyətinin faydalı iş əmsalı haqqında aydın təsəvvür yaradır. Əldə edilən nəticələr teatr kollektivinin son dərəcə gərgin zəhməti, böyük yaradıcılıq səyləri sayəsində mümkün olub. Odur ki, yeri gəlmişkən, kollektivə qəzetiniz vasitəsilə dərin təşəkkürümü bildirirəm.

- Perspektivdə hansı planlar var? Yeni tamaşalar hazırlanırmı?

- Hazırda teatrda paralel olaraq bir neçə tamaşanın məşqləri gedir. Teatrda M.Frişin “Don Juan və həndəsə” (quruluşçu rejissor Levan Tsuladze), F.Dürrenmattın “Yaşlı xanımın gəlişi” (quruluşçu rejissor - Rövşən Almuradlı), Elçinin “Şekspir” (quruluşçu rejissor - Petru Vutkerau), B.Brextin “Kuraj və uşaqları” (quruluşçu rejissor-Rafiq Əliyev) əsərləri əsasında yeni tamaşalar hazırlanır. 2012-ci ildə də Akademik Milli Dram Teatrı maraqlı tamaşalar, uğurlu işlər, beynəlxalq qastrollarla tamaşaçılarını sevindirəcək.

Pərviz SADAYOĞLU

Yeni Azərbaycan.- 2012.- 17 yanvar.- S.6.