Azərbaycan musiqisi hər zaman ermənilərə göz dağı olub

Mübariz Tağıyev: Ermənistanda böyümüş bir ziyalı kimi, Əkrəm Əylislinin son hərəkətlərini millətə xəyanət hesab edirəm

...Onunla vədələşdiyimiz kimi, iş başında- elə çalışdığı AzTV-nin səsyazma studiyasında görüşdük. Gəlişimizin əsas məqsədinin bu günlərdə tamam olmuş 65 yaşını təbrik etmək olduğunu öyrənincə, gözlərində kövrək bir sevinc hiss olundu. Bir anlığa susdu, gözlərini naməlum bir nöqtəyə zillədi. Sanki ötən illərə-uşaqlıq illərinə qayıtmışdı. İrəvanın mərkəzində, doğulub boya-başa çatdığı azərbaycanlılar məhəlləsində, yenə də öz həmyaşıdları ilə top qovurdu. Düzü, onu bu xoş xatirələrdən ayırmaq istəməsək də, vaxtın azlığını nəzərə alıb-əvvəlcədən bizə bir saatdan sonra telestudiyaya çəkilişə gedəcəyini bildirmişdi, - söhbətə başlamaq qərarına gəldik.

- Mübariz müəllim, deyəsən, uşaqlıq illərini tez-tez xatırlayırsınız?

- Əlbəttə. O illər ömrümün ən xoş illəridir, mənə çox əzizdir. Əvvəla ona görə ki, uşaqlıq illərim çox xoş keçib. İkincisi isə ona görə ki, o yerlər,-doğulub boya-başa çatdığım yerlər indi mənim üçün bir əlçamtaz olub. Bilirsiz, insan yaşa dolduqca, həmişə doğulduğu, ilk dəfə dünyanı dərk etməyə başladığı, sevimli insanlarını tanıdığı, ilk sevgisini tapdığı yerlərə can atır. Bu yerlər həmişə insanı özünə çəkir. Həmin yerlərə getmək, uşaqlıq xatirələrini təkrar təzələmək istəyirsən. Təəssüf ki, bu, mənim üçün mümkün deyil. Çünki mən Azərbaycanın qədim şəhərlərindən olan İrəvanda doğulub boya-başa çatmışam. Evimiz şəhərin tam mərkəzində, Azərbaycan məhəlləsində idi, hamının tanıdığı məşhur Gedərçay deyilən yerdə idi. İndiki kimi xatırlayıram, məhəlləmizdə iki müsəlman məscidi var idi. Tez-tez məhəlləmizin sakinləri dini mərasimləri, ayinləri icra etmək üçün ora yığışardılar. Eyni zamanda, dərdlərini bölüşərdilər. İndi nə o məscidlər qalıb, nə məhəlləmiz, nə də ki, orada bir azərbaycanlı. Mənə qalan yalnız o yerlər haqda xatirələrimdir ki, tək qalanda onları xatırlayıram.

Az əvvəl uşaqlıq illərimin çox xoş keçdiyini qeyd etdim. Mən ziyalı ailəsində anadan olmuşam. Elə bu sənətə gəlməyimin də səbəbi qandan-gendən irəli gəlir. Babam-Aşıq Muxtar 1900-cu illərdə İrəvanın məşhur aşıqlarından olub. Atam Hüseyn kişini isə Göycə mahalında adla çağırardılar-mahir kamança ustası idi. Anam uzun illər İrəvanda radioda redaktor vəzifəsində çalışıb. Orada Azərbaycan dilində 1 saatlıq efir vaxtı ayırmışdılar. Sonralar “Sovet Ermənistanı” qəzetində və Ali Sovetdə şöbə müdiri vəzifələrində çalışıb. Valideynlərim mənim muğam sənəti ilə məşğul olmağımı istəyirdilər. Lakin sonradan fikirlərini dəyişdilər-skripka çalmaqdan dərs aldım. Sonradan hiss etdilər ki, məndə vokal sənətinə meyl daha güclüdür. Odur ki, istəyimə qarşı çıxmadılar. Pionerlər evində bədii özfəaliyyət kollektivinin üzvü oldum. Artıq 13-14 yaşımdan musiqi kollektivində çıxış etməyə başladım.

Orta məktəbi bitirdikdən sonra İrəvan Pedaqoji İnstitutuna daxil oldum və institutun bədii özfəaliyyət kollektivinin solisti kimi çıxış etməyə başladım. Estrada ansamblının heyəti qarışıq idi-burada yerlilərlə yanaşı, rus, gürcü millətindən olanlar da var idi. Odur ki, repertuarımız da müxtəlif idi-bütün dillərdə mahnılar oxuyardıq. O illər bir qədər başqa idi-tez-tez keçmiş SSRİ respublikalarının şəhərlərinə qastrol səfərinə gedərdik, eləcə də, digər respublikalardan bizə konsert vermək üçün gələrdilər.

- Bəs ermənilər sizi qısqanmırdılar ki, kollektivin solisti azərbaycanlıdır deyə? Axı sizin repertuarınızda həm də Azərbaycan mahnıları yer alırdı?

- 1970-ci illərin əvvəllərindən başlayaraq, ermənilərdə şovinizm hisslərinin gücləndiyini hiss edirdik. Burada bir haşiyə çıxım. Mən üçüncü kursda oxuyanda Ermənistanda gənc istedadların musiqi müsabiqəsi keçirildi. Müsabiqənin sədri əslən Bakıdan olan, Ermənistanın estrada orkestrinın rəhbəri Konstantin Orberyan idi. Təvazökarlıqdan uzaq olsa da deməliyəm, erməni dilini mükəmməl bilirdim, onların mahnılarını özlərindən yaxşı oxuyurdum. Eyni zamanda, Azərbaycan musiqisi ilə də maraqlanırdım. Daim korifey sənətkarlarımız Rəşid Behbudov, Şövkət Ələkbərova və başqalarının “Melodiya” firması tərəfindən buraxılmış vallarını- estrada orkestrinin müşayiəti ilə yazılmış mahnılarını dinləyirdim. Müsabiqədə iki- biri rus, digəri erməni dilində mahnılar oxudum və qalib oldum. İndi bunlar bilmirdilər ki, nə etsinlər-azərbaycanlı gənci necə müsabiqənin qalibi elan etsinlər. Odur ki, müsabiqənin birinci mükafatını iki nəfərə-erməni qıza və mənə verdilər. Qəribəsi isə o idi ki, müsabiqəni geniş işıqlandıran “Sovet Ermənistanı” qəzeti birinci yerin qalibinin erməni müğənni olduğunu yazmışdı, məni heç xatırlamamışdılar da. Bax bu idi erməni xisləti. Yaxşı yadımdadır. Bir dəfə estrada orkestri ilə qatı erməni daşnaqlarının yaşadığı Abovyan şəhərində konsert proqramı ilə çıxış edirdik. Hamımıza tanış olan Kərkük bayatılarını oxuyurdum. Birdən konsertin şirin yerində, zalın ortasından bir erməni qalxıb qışqırdı: “Heç türkün yeridir bura? Bu mahnını oxuyursan”. Orkestrin rəhbəri başı ilə mənə işarə etdi ki, fikir verməyim. Bir təhər mahnını oxuyub, səhnəni tərk etdim. Amma ürəyimə artıq xal düşmüşdü. Öz-özümə dedim, demək bizimki bura qədərmiş. Hərdən ermənilər yanımda söhbət edərkən, azərbaycanlı olduğumu unudub, kimləri Moskvada hansı vəzifələrə yerləşdirdiklərini bir-birinə söyləyirdilər. Sonrakı illərdə baş verən hadisələr onu göstərdi ki, ermənilər hələ 60-70-cı illərdə keçmiş SSRİ miqyasında lazımi yerlərə öz adamlarını yerləşdirirdilər ki, işğalçılıq siyasətlərinə “haqq qazandıra” bilsinlər. Elə də oldu. 1974-cü ildə əsgər getdim. Və bir də İrəvana-mənə doğma olan o yerlərə,- uşaqlıq illərimin ən maraqlı çağlarının keçdiyi o yerlərə qayıda bilmədim.

Əsgərliyim ilk əvvəl Tiflisdə, Zaqafqaziya Hərbi Donanmasında, daha sonra isə Həştərxan vilayətində keçdi. Burada da hərbi orkestrdə solist kimi çıxış edirdim. Kollektivimiz konsert proqramı ilə bütün keçmiş ittifaqın respublikalarında qastrol səfərlərində olmuşdu. Bir gün xəbər tutdum ki, qarnizon dəyib bir-birinə- general məni axtarır. Sən demə, hərbi hissəyə korifey sənətçimiz Rəşid Behbudovun imzası ilə məktub daxil olub və o məni Bakıya öz kollektivinə dəvət edirmiş.

- Bəs Rəşid Behbudov sizi neçə tapmışdı, yoxsa tanışlığınız var idi?

- Sən demə, mən əsgər gedəndən sonra erməni şovinizmi artıq baş qaldırmağa başlayıb. Hər yerdə azərbaycanlıların-türklərin əleyhinə təbliğat aparılmağa başlanılıb. Valideynlərim də başlanan bu “alovun” nə ilə nəticələnəcəyini hiss etdikləri üçün evlərini Bakıya dəyişiblər-mənim də xəbərim yox. Mənə yazdıqları məktubda isə hər şeyin normal, qaydasında olduğunu bildirirdilər. Bakıya köçəndən sonra, bir gün qardaşım bulvarda əvəzsiz sənətkar Rafiq Babayevlə rastlaşır. Onlar tanış idilər. Rafiq müəllim həmin vaxt Rəşid Behbudovun ansamblında çalışırdı. Yeri gəlmişkən xatırladım ki, Rəşid Behbudov dəfələrlə Ermənistanda konsertlər vermişdi və bizim estrada kollektivindən də xəbəri var idi. Elə olur ki, Rafiq müəllim məni soruşur, qardaşım deyir ki, əsgərliyini bitirir bu yaxınlarda, amma bilmirik nə olacaq onun işi. O isə deyir ki, gəlsin bizim kollektivdə çıxış etsin. Rafiq müəllim bunu danışır Rəşid Behbudova və beləliklə, həmin məktub yazılır.

Qəbuluna gələndə generalımız əvvəlcə məni süzdü. Sonra gülərək dedi ki, Rəşid Behbudovu çox sevir və mənə gələcək fəaliyyətimdə uğurlar arzuladı. Gəldim Bakıya və başladım Rəşid müəllimin ansamblında çıxış etməyə. Sevinirdim. Çünki burda iki dahi insanla birgə çalışırdım. Onlardan biri gözəl musiqiçi-Rafiq Babayev, o biri isə korifey sənətkar-Rəşid Behbudov idi. Bura sözün həqiqi mənasında bir akademiya idi. Bu iki sənətkar biri-birini tamamlayırdılar. İlk vaxtlarda rəhmətlik Rəşid müəllim mənə çox köməklik etdi, repertuar seçimində heç bir problem olmadı. Deyirdi ki, çalış öz yolunu tap. Bura gələnlər, adətən məni yamsılamaq istəyirlər ki, xoşuma gəlsinlər. Sən isə özün kimi oxu, sənətdə özünü axtar tap. Doğrudur, bir tərəfdən o haqlı idi. Çünki Rəşidin yanında olanda, onun boğazlarını eşidəndə, bunlar avtomatik olaraq sənin beyninə çökürdü. İstər-istəməz onu təkrarlamaq istəyirdin. Amma, mən Rəşid müəllimin tövsiyəsini dinlədim. Beləliklə, oldum Mübariz Tağıyev. 15 il birlikdə çalışdıq. Demək olar ki, dünyanın əksər ölkələrində olmuşduq, elə ölkələr var idi ki, 10-12 dəfə təkrar qastrollarda olmuşuq. Rəşidi sevdirən, fərqləndirən cəhət o idi ki, onda həm millilik, həm müasirlik var idi. Onun estrada ansamblının tərkibində həm də xalq çalğı alətləri var idi. SSRİ Xalq artisti Zeynəb Xanlarova, eləcə də, Nəzakət Məmmədova və digər məşhur müğənnilər dəfələrlə Rəşidin ansamblı ilə xaricdə qastrol səfərlərində olmuşdular. Bax, bu idi Rəşidi dünyaya sevdirən, onu məşhurlaşdıran.

- Mübariz müəllim, bayaqdan hey keçdiyiniz o böyük sənət yolundan danışırsız. Bəs bir Xalq artisti kimi, bu gün estrada musiqimizin vəziyyəti sizi qane edirmi? Yaxud bu gün gənclərin əlindən tuta biləcək Rəşid Behbudovumuz varmı?

- O illər tamam başqa illər idi. Mənəviyyat məsələlərinə çox böyük önəm verilirdi. Deyərdim ki, mənim ən xoşbəxt illərim elə korifey sənətkarlarımız olan Rəşid Behbudov və Rafiq Babayevlə işlədiyim illər olub. Onlar daim axtarışda idilər. Tamaşaçını maraqda saxlamaq üçün daim yenilik axtarırdılar. Hər müğənninin repertuarında ən azı 30-40 mahnı var idi. Həmin mahnıların hamısı bədii şurada təsdiq olunmuş mahnılar idilər. O illərdə bədii şuradan keçməyən mahnı nəinki televiziya efirinə, eləcə də, konsert proqramına daxil edilə bilməzdi. Mahnılar “süzgəcdən” keçib efirə vəsiqə alırdılar. İndi isə təkcə xalq mahnılarımız düzgün ifa olunurlar. Çünki burada nəzarət güclüdür, bunun məktəbi var. Estarada mahnıları haqda bunu demək olmaz. Efirdən elə mahnılar eşidirsən ki, adam lap xəcalət çəkir. Bəzən elə olur ki, heç bir akkordu yerində olmayan mahnını efirə verirlər. Elə müğənnilər var ki, onlar hələ də bilmirlər ki, hansı janrda mahnı oxuyurlar. Biri çıxıb səhnədə bu gün rok musiqisi oxuyur, o birisi gün başqa bir janrda. Hər müğənninin öz janrı olmalıdır. Dinləyici bilməlidir ki, bu müğənni hansı janrda mahnı oxuyur. Bütün bunlar ondan irəli gəlir ki, bizdə şou-biznes mərkəzi yoxdur. Bu sahə tam nəzarətsizdir. Əslində, bütün restoranlar, əyləncə mərkəzləri qabaqcadan öz proqramlarını açıqlamalıdırlar ki, ona gedən müştərilər bilsin ki, bu gün hansı mahnını dinləyəcək. Hər müğənni gəlir, yanında da bir disk daşıyan “prodyüseri”, diski qoyur, mahnısını “oxuyur”, pulunu alır və çıxıb gedir. Heç kimi maraqlandırmır o nəyi necə oxudu. Görün indi nə vəziyyət yaranıb ki, biri durub gəlir TV-yə, deyir yeni mahnı yazmışam, musiqisi də mənimdir, sözləri də. Baxırsan ki, üç akkord üzərində yazılan bəsit bir mahnıdır-heç sözləri də yerində deyil. Belə olmaz. Doğrudur, Ələkbər Tağıyev də peşəkar bəstəkar olmayıb. Amma, onun bəstələri bu gün sevilir. Elə götürək Kamalın mahnılarını-başımız üstə Allah var. Nə olsun ki, peşəsi tamam başqadır, amma onun mahnıları ürəyə yatımlıdır-ölkəmizdən kənarda da sevilir. Bu siyahıya Novruz Aslanı da əlavə etmək olar. Bunlar konservatoriya bitirməsələr də, həvəskar bəstəkar kimi mahnıları çox sevilir. Amma bugünkü “həvəskar”ı yalnız mahnının qiyməti - onu neçəyə sata biləcəyi maraqlandırır. Qiyməti də ki, ən azı 3-5 min manat. Vallah bizim vaxtımızda belə şeylər yox idi. Bu, əsl faciədir. Əgər bu sahəyə nəzarətsizlik belə davam edərsə, estrada musiqimizin gələcəyi bilinmir nə olacaq. Məni narahat edən məsələ həm də odur ki, estrada musiqisinə əsasən gənc nəsil qulaq asır, artıq onlarda zövqlərin aşılanması prosesi gedir. Efirə mütləq nəzarət olmalıdır. Mən demirəm senzura olsun, bu, bizim cəmiyyətə yaddır. Amma, bədii şuralar mütləq yaradılmalıdır ki, estrada musiqimiz inkişaf edə bilsin.

O ki, qaldı sualınızın ikinci hissəsinə, gənclərə dəstək vermək hər birimizin borcudur. Amma, maliyyə cəhətdən imkansızlıq burada bir qədər çətinlik yaradır. Elə götürək məni. Aldığım məvacib o qədər böyük deyil ki, kimin üçünsə konsert təşkil edə bilim. Yenə sağ olsun dövlət başçısı, mənə Prezidentin fərdi təqaüdü ayrılıb, birtəhər ailəmi dolandıra bilirəm. Amma hansısa gəncə maliyyə yardımı etmək, bu, imkan xaricindədir. Bir haşiyə çıxım. Mənim də münsif olduğum bir musiqi yarışmasında artıq 10 müsabiqə arxada qalıb. Gənclərin arasında istedadlıları çoxdur. Haradasa 50-dək gənci sadalaya bilərəm ki, onlar öz ifaları ilə estrada musiqimizi yaşada, irəli apara bilərlər. Elə götürək “Evrovision” musiqi yarışması iştirakçılarını-Səfurə Əlizadə, Aysel Teymurzadə, yaxud İlhamə Qasımovanı - onların sayı çoxdur. Amma bu istedadları ölkə xaricinə çıxara bilmək üçün xeyriyyəçi insanlara ehtiyac var. Bax bu məsələdə diaspor təşkilatlarımız aktiv fəaliyyət göstərməlidirlər. Bu gün bu sahədə Heydər Əliyev Fondunun gördüyü işlər təqdirəlayiqdir. Fondun dəstəlyi ilə muğamlarımız -milli musiqimiz dünyada uğurla təbliğ olunur. Diasporumuz bu prosesə dəstək verərsə, digər musiqi janrlarımız-caz, estrada musiqimiz dünyada layiqincə təbliğ oluna bilər.

- Mübariz müəllim, son günlər “ziyalı” - Əkrəm Naibovun bədnam bir əsəri ictimaiyyət arasında kəskin etirazlarla qarşılanmaqdadır. Ermənilərin içərisində böyümüş bir ziyalı kimi, buna münasibətiniz necədir?

- Bu məsələni eşidəndə, sözün düzü, şok keçirdim. Fikirləşdim ki, bu insanda nələr baş verib ki, birdən-birə belə bir hərəkət edib. Axı, biz onun vaxtilə ürək dolusu çıxışlarını eşitmişdik. Bəs nədən bu adam millətinə xəyanət edərək, erməniləri tərifləməyə qalxdı? Min belə əsər yazılsın, indi kim mənə ermənilərin azərbaycanlılardan üstün olduğunu inandıra bilər? Axı mən ermənilərin içində böyümüşəm-onların iç üzlərini görmüşəm. Ermənilər heç bir vaxt öz millətinə qarşı belə xəyanət etməzlər. Bunun bir adı var-millətə, dövlətə xəyanət! Bir insan ki, “Xalq yazıçısı” adını daşıya, onun necə əli gələr ki, öz xalqına qarşı belə sərsəm fikirlər yaza? Hələ SSRİ vaxtında ermənilər bizim üzümüzə baxa-baxa türkün (əslində, azərbaycanlıların) anasını, bacısını, ata-babasını söyürdülər. İndi durub necə bunların tərəfini saxlamaq olar? İnanın ki, mən öz fikirlərimi ifadə etməyə söz tapmıram. Hesab edirəm ki, Prezildentimizin verdiyi sərəncamlar vaxtında oldu və doğru addım idi. Az öncə, uşaqlıq illərimdən danışarkən İrəvandakı məscidləri əbəs yerə xatırlamadım. İndi hanı o məscidlər? Birinin yerində Andranikə abidə ucaldıblar, o birini isə yerlə-yeksan ediblər. Budurmu ermənilərin mədəniyyəti, insanlığı, humanistliyi? Əkrəm bəs bunları niyə yazmırdı? İndi nəinki İrəvanda, eləcə də, bütün Ermənistanda - Azərbaycan türklərinin ata yurdunda bir dənə də olsun tarixi abidə qalmayıb-hamısı vəhşicəsinə dağıdılıb. Bəs görəsən, o, bunlardan da xəbərsiz idi? Hesab edirəm ki, Əkrəmkimilərin fəaliyyəti ermənilərin dəyirmanına su tökmək üçündür. Çünki onlar ölkəmizdəki bu inkişafı, bu abadlıq-quruculuq işlərini görərək, paxıllıqdan nə etdiklərini bilmirlər. Mən əminəm ki, Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan bundan sonra da inkişaf edəcək, daha da çiçəklənəcəkdir. Mən ölkəmizin gələcəyini çox parlaq görürəm. Və azərbaycanlı olmağımla, Azərbaycan vətəndaşı olmağımla qürur duyuram.

Səlim Loğmanoğlu

Yeni Azərbaycan.- 2013.- 20 fevral.- S.6.