Xocalı faciəsi bəşər tarixinin ən qanlı səhifələrindən biridir

“Azərbaycan Respublikası Dağlıq Qarabağ bölgəsinin azərbaycanlı icması” İctimai Birliyinin sədri Bayram Səfərov www.yap.org.az saytına müsahibə verib:

- Bayram müəllim, fevralın 26-da bəşər tarixinin ən böyük soyqırımlarından olan Xocalı qətliamının 21-ci ildönümüdür. Ümumiyyətlə, ermənilərin azərbaycanlılara qarşı törətdiyi bu qətliamı insanlığa qarşı cinayət olaraq necə səciyyələndirərdiniz?

- XX əsrin ən böyük faciəsi, bəşəriyyətə, insanlığa qarşı törədilmiş qətliam olan Xocalı soyqırımının 21-ci ildönümü ilə bağlı hazırda həm ölkəmizdə, həm də xarici ölkələrdə tədbirlər keçirilir. Bu gün bu faciə haqqında danışmaq çox çətindir. Çünki həmin faciənin qurbanlarının-xüsusi qəddarlıqla, amansızlıqla qətlə yetirilənlərin, bətni yarılaraq körpəsi qətlə yetirilənlərin, övladı göz açmamış vəhşicəsinə öldürülən anaların, tanınmaz vəziyyətə salınan ağsaqqalların, ağbirçəklərin faciəsinin şahidi olmuşuq. İnsanların diri-diri yandırılması, tankların tırtılları ilə əzilməsi qan yaddaşımıza köçüb. Azərbaycan xalqına qarşı zaman-zaman belə qətliamlar törədilib. XX əsrin sonunda, sivil bir dünya düzənində belə tükürpədici qətliamın, insanın qanını donduran soyıqırımın baş verməsi ağlasığmazdır.

Ermənilərin xalqımıza qarşı apardığı soyqırım siyasəti nə bu günün, nə dünənin işidir. Onlar bu terror siyasətini iki yüz ildir ki, müəyyən fasilələrlə davam etdirirlər. Son iki yüz illik tarixin hər bir səhifəsini çevirəndə erməni vəhşiliyini, vandalizmini görməmək mümkün deyil. Onların yüz illərdir beyinlərində bəslədikləri qondarma xəyalların həyata keçməsi üçün qeyri-insani yollardan istifadəyə can atması hər zaman qanlı qətliamlara, insanlığa sığmayan faciələrə yol açıb. 1905-1907, 1918 və 1920-ci illərdə, o cümlədən, müasir tariximizdəki Qaradağlı, Xocalı soyqırımları, işğal olunan rayonlarımızda aparılan qətliamlar onların çirkin və məkrli niyyətlərini reallaşdırmaq üçün apardıqları siyasətin tərkib hissəsidir. Təəssüf ki, bizim sülhpərvərliyimizdən istifadə edən erməni şovinistləri XX əsrin sonunda yeni bir qanlı soyqırımına imza atdılar. 1992-ci il fevralın 26-da baş verən Xocalı faciəsi bəşər tarixinin ən qanlı səhifələrindən biridir.

Xocalı faciəsi bir gecənin olayı deyildi. Ermənilər bu faciəyə Dağlıq Qarabağ münaqişəsi başlandıqdan, bəlkə də başlamamışdan öncə hazırlıq görmüşdü. Onlar Qarabağın digər ərazilərində də qətliamlar törətmişdilər. Amma miqyası baxımından, Xocalı faciəsi onların ən dəhşətlisi idi. Xocalı faciəsinə gedən yolun başlanğıcı isə 1988-ci ilə, yəni, Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin daha aydın şəkildə meydana çıxdığı dövrə təsadüf etdi. Qarabağ müharibəsində Sovet qoşunlarının aşkar şəkildə ermənilərə yardım etməsi gizli fakt deyil. Hətta törədilən qətllərdə iştirak etmiş sovet, erməni hərbçilərinin adı bu gün açıq şəkildə bəyan edilir. Erməniləri silah-sursatla tam təmin edən, onları canlı qüvvə ilə kömək göstərən imperiya dairələri azərbaycanlılarda olan ov tüfəngini zorla yığırdılar. O dövrdə Azərbaycanda rəhbərlikdə olanlar hələ də Kremlin əmrlərindən çıxa bilmirdi. Məhz belə bir vəziyyətdə Xocalı soyqırımı baş verdi. Ermənilər 366-cı alayın köməyilə tarixə ən dəhşətli qanlı səhifələrdən birini yazdılar. Bu gün də üstündən 21 il keçən həmin faciəni əks etdirən fotoşəkillərə, videomateriallara baxmaq çox ağrılıdır.

- Son illər Xocalı soyqırımı ilə bağlı Azərbaycan dövləti, eləcə də, diaspor təşkilatlarımız xaricdə böyük tədbirlər keçirirlər. Bu baxımdan, həmin tədbirlər faciənin beynəlxalq müstəvidə həqiqi qiymətini alması üçün nə dərəcədə rol oynayır?

- Bu tədbirlərlə biz beynəlxalq təşkilatlardan, dünya dövlətlərindən obyektiv olmağı, erməni vəhşiliyinə münasibət bildirməyi tələb edirik. İstər Xocalı soyqırımının dünyada tanınması, istər Azərbaycanın torpaqlarının işğaldan azad olunması, istərsə də qaçqın-köçkünlərimizin hüquqlarının bərpası məsələsi dövlətimiz tərəfindən başlıca məsələ kimi diqqətdə saxlanılır və bu problemlərin həlli yönündə siyasət davam etdirilir. Təbii ki, bu prosesdə diaspor təşkilatlarımız da son illər fəallaşıblar.

Xüsusilə qeyd etmək istəyirəm ki, Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsləri təqdirəlayiqdir. Həyata keçirilən “Xocalıya ədalət” kampaniyasının dünyada geniş əks-sədası var. İstər Şərq, istərsə də Qərb ölkələrində bu hərəkat geniş vüsət alıb. Bu kampaniya vasitəsilə beynəlxalq təşkilatlarda, dövlətlərdə keçirilən tədbirə qatılan insanlar Xocalı faciəsi haqqında həqiqətlərlə tanış ola biliblər. Bu iş çox yüksək səviyyədə təşkil olunub, insanlıq baxımından bu məsələyə qiymət verilir və diqqətə çatdırılır ki, bəşəriyyətə qarşı həyata keçirilən bu qətliam yenə də təkrar oluna bilər.

Artıq aparılan təbliğat işləri müsbət nəticələrini verməkdədir. Bilirsiniz ki, Pakistan, Meksika, Kolumbiya və digər ölkələr Xocalı soyqırımını tanıyıblar. Bu yaxınlarda Çexiya parlamenti də müvafiq qətnamələr qəbul etdi. O cümlədən, ABŞ-ın bir neçə ştatının qanunverici orqanları Xocalı faciəsini insanlığa qarşı cinayət kimi dəyərləndiriblər. 50-dən çox dövlətin birləşdiyi İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı da Xocalı soyqırımı ilə bağlı xüsusi qətnamələr qəbul edib.

Azərbaycan dövləti bu istiqamətdə öz siyasətini davam etdirir və Xocalı soyqırımının dünya birliyində tanınması yönündə aparılan fəaliyyət müsbət nəticələrini verməkdədir. Fikrimcə, biz gələcəkdə daha çox ölkələrin bu faciəni soyqırımı kimi tanımasının şahidi olacağıq.

- Azərbaycan dövləti Xocalı soyqırımına siyasi qiymət verib. Bəs bu qətliama hüquqi qiymətin verilməsi, yəni, bu cinayəti törədənlərin cəzalandırılması istiqamətində nə kimi addımlar atmaq zəruridir?

- Bəli, dövlətimiz bu qətliama siyasi qiymət verib. Həmin hadisəni törədən cinayətkarlar da məlumdur. Onların bir neçəsi bu gün Ermənistan dövlətinin rəhbərliyində təmsil olunur. Ona görə də, təsadüfi deyil ki, terrorizm Ermənistanda dövlət səviyyəsində dəstəklənir. Bu faicənin baş verdiyi dövrdə Azərbaycanda siyasi böhran hökm sürdüyü üçün cinayəti törədənlərin cəzalandırılması yönündə beynəlxalq müstəvidə zəruri addımlar atılmadı. Biz bundan çox təəssüf hissi keçiririk.

Ulu öndərimiz Heydər Əliyevin 1993-cü ilin iyununda xalqın təkidli tələbi ilə hakimiyyətə qayıdışından sonra Xocalı soyqırımına siyasi qiymətin verilməsi mümkün oldu. Ümummilli liderimizin təşəbbüsü ilə Milli Məclis 1994-cü il fevralın 24-də “Xocalı soyqırımı günü haqqında” xüsusi qərar qəbul etdi, sənəddə hadisənin baş vermə səbəbləri, günahkarlar təfsilatı ilə açıqlandı. Eyni zamanda, Xocalı faciəsi ilə bağlı həqiqətlərin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması, erməni qəsbkarlarının beynəlxalq müstəvidə ifşası mühüm vəzifələr kimi önə çəkildi. Ümummilli liderimizin “Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsinə sükut dəqiqəsi elan edilməsi haqqında” 25 fevral 1997-ci il tarixli Sərəncamı ilə hər il fevral ayının 26-sı saat 17.00-da Azərbaycan Respublikasının ərazisində Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsi ehtiramla yad edilir. Həqiqətən də, son illərdə Xocalı həqiqətlərinin dünyaya tanıdılması, Ermənistanın keçmiş Sovet hərbi dairələrinin dəstəyi ilə həyata keçirdiyi insanlıq əleyhinə cinayətin beynəlxalq miqyasda ifşası istiqamətində xeyli iş görülüb, xarici dillərdə kitablar, sənədlər dərc olunub, Xocalı soyqırımı ilə bağlı müxtəlif beynəlxalq təşkilatlar öz mövqeyini açıqlayıb. Yəni, görülən işlər öz bəhrəsini verməkdədir və hesab edirəm ki, bu fəaliyyət öz nəticəsini verərək. Bu qanlı cinayəti törədənlər gec-tez ədalət məhkəməsində cavab verməli olacaqlar.

- Bayram müəllim, necə hesab edirsiniz, indiyədək beynəlxalq birliyin Ermənistana qarşı sərt addımlar atmamasının əsasında hansı amillər dayanır? Bu yanaşma işğalçı dövlətin qeyri-konstruktiv mövqeyini daha da gücləndirmirmi?

- Həqiqətən də, dünya dövlətləri, dünyada söz sahibi olan ölkələr Ermənistana qarşı çox yumşaq davranırlar. Bu yanaşma dünyada hələ də ikili standartların mövcudluğunu göstərir. Artıq belə bir mənzərə yaranıb ki, dünyadakı problemlərin həllində beynəlxalq hüquq normaları, qəbul olunmuş sənədlər heç bir rol oynamır. Həmin problemlərə böyük güclər öz maraqları çərçivəsindən yanaşırlar. Əgər mövcud problemlər, o cümlədən, münaqişələr həmin güclərə sərf edirsə, məsələnin həllinə maraq göstərmirlər. Yox, bu problemlər onların maraqlarına toxunursa, dərhal fəaliyyətə keçirlər. Bunu sübut edən kifayət qədər faktlar var. Necə olur ki, BMT Təhlükəsizlik Şurasının Dağlıq Qarabağ problemi ilə bağlı qəbul etdiyi dörd qətnamə 20 ildir ki, icra olunmur, amma Liviya barədə qəbul olunmuş qətnamənin icrasına həmin sənədin qəbul olunduğu gündən başlanır? Bəs Azərbaycanda öz torpaqlarından didərgin düşmüş, öz yurdlarından zorla çıxarılmış bir milyon insanın hüquqlarını niyə bərpa etmək istəmirlər? Özlərini demokratiyanın, insan hüquqlarının qoruyucuları kimi təqdim edən dövlətlər, beynəlxalq təşkilatlar bizim məcburi köçkünlərin vəziyyətini görmürlər? Bu insanlar nə vaxta qədər dözməlidirlər? Onların münaqişə ilə bağlı mövqeyi ümumi sözçülükdən o tərəfə getmir. Deyirlər ki, münaqişə sülh yolu ilə həll olunmalıdır, tərəflər özləri bu problemi həll etməlidir. Belədirsə, bəs beynəlxalq qayda-qanunlar nə üçün lazımdır? Ermənistan öz xoşu ilə işğal etdiyi torpaqları azad edərmi? Əlbəttə ki, burada böyük güclərin marağının olması özünü göstərir. Onlar sanki, işğalçı Ermənistanı himayə etməklə məşğuldurlar.

İşğalçı dövlətin prezidenti Serj Sarkisyan xarici mətbuata verdiyi müsahibələrdə Xocalıda dinc insanları qətlə yetirdiklərini etiraf edib. Bu fikirlərilə dünya ictimaiyyəti qarşısında Ermənistan prezidenti özünün terrorçu, cinayətkar, günahsız insanların ölümünə bais olmasını bir daha boynuna alır. Amma hələ ki, dünya dövlətləri işğalçıya qarşı hər hansı addım atmır. Hətta görün, iş o yerə gəlib çatıb ki, Sarkisyan münaqişənin sülh yolu ilə həll olunmamasında Azərbaycanı ittiham edir. Mən ona sual verirəm ki, əgər sülh istəyirsənsə, Azərbaycan torpaqlarını niyə işğal etmisən? Niyə bu torpaqları işğal altında saxlayırsan? Həmin torpaqlarda yaşayan dinc insanları, uşaq, qoca və qadına fərq qoymadan qətlə yetirmisən. Ermənistan bir milyona qədər dinc insanları öz doğma torpaqlarında yaşamaq hüququndan məhrum edib. Bu insanların evləri, doğmalarının uyuduqları məzarlıqlar dağıdılıb, bir sözlə, həmin torpaqlarda nə varsa hamısı məhv edilib. İndi həmin torpaqlarda erməni hərbi birləşmələri mövcuddur. Azərbaycanın mövqeyi belədir ki, bu torpaqlar işğaldan azad edilməli, dinc insanlar öz torpaqlarına qayıtmalıdır. Dağlıq Qarabağın azərbaycanlı və erməni icmasının birgə yaşayışı təmin edilməlidir.

Biz çalışırıq ki, Qarabağın azərbaycanlı və erməni icmasını təmsil edən dinc insanlar görüşüb birgə yaşayış yollarını müzakirə etsinlər. Amma Ermənistan hakimiyyəti buna imkan vermir, erməni icmasının bu görüşlərdə iştirakının qarşısını alır. Əgər Sarkisyan sülh tərəfdarıdırsa, nə üçün bu görüşlərin keçirilməsinə maneçilik törədir, niyə işğal olunmuş torpaqları azad etmir? Bəli, biz başa düşürük ki, Sarkisyan sülh deyərkən sonu görünməyən danışıqlar prosesini arzulayır. Yəni, belə təsəvvür yaratmağa çalışır ki, guya bu danışıqlarda münaqişənin həlli yolu müzakirə edilir. Amma bununla heç kimi aldatmaq mümkün deyil, çünki bilirik ki, bu müzakirələrin sonsuza qədər getməsi Azərbaycan torpaqlarının işğal altında daha çox saxlanılmasına xidmət edir. Digər tərəfdən, bu günlərdə belə məlumat yayıldı ki, Brüsseldə keçirilən beynəlxalq tədbirdə Ermənistanın müdafiə naziri Ohanyan azərbaycanlı həmkarından cəbhədə atışmaların dayandırılmasını xahiş edib. Amma sual olunur ki, Ermənistan hərbi birləşmələrinin Azərbaycan torpaqlarında nə işi var? Ohanyan buna aydınlıq gətirməlidir.

- Bu məsələdə Dağlıq Qarabağın azərbaycanlı icmasının mövqeyi nədən ibarətdir?

- Hesab edirəm ki, Ermənistan hakimiyyətinin bu cür qeyri-konstruktiv mövqe tutmasında böyük dövlətlərin, beyənlxalq təşkilatların işğalçılara qarşı tutduğu yumşaq mövqeyin də xüsusi rolu var. Bəzi dövlətlərin, beynəlxalq təşkilatların nümayəndələri Dağlıq Qarabağ münaqişənin həllinin çətin və mürəkkəb olduğunu iddia edirlər. Amma əslində, heç də belə deyil. Münaqişənin həllinin çox sadə formulu var: Azərbaycan torpaqları işğaldan azad edilməli, dinc insanlar öz torpaqlarına qayıtmalı və Dağlıq Qarabağın azərbaycanlı və erməni icmasının birgə yaşayışı təmin olunmalıdır. Əgər böyük dövlətlər, o cümlədən, ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədr ölkələri torpaqlarımızı işğaldan azad etmək üçün Ermənistana, hətta kiçicik təpki göstərsə, Sarkisyan hakimiyyəti bunu etməyə məcbur olacaq. Çünki Ermənistan dövləti başqalarından asılıdır, onların əlində alətdir.

Əlbəttə, biz sülh tərəfdarıyıq, münaqişənin danışıqlar yolu ilə həllini istəyirik və bu yöndə Prezident İlham Əliyevin siyasətini dəstəkləyirik. Prezidentimiz bəyan edib ki, biz danışıqlar xatirinə danışıq aparmırıq, əgər sülh danışıqları nəticə verməsə, torpaqlarımızı hərbi yolla azad edəcəyik. Belə olan halda isə beynəlxalq birlik Azərbaycana heç bir irad tuta bilməz.

Yeni Azərbaycan.- 2013.- 26 fevral.- S.5.