Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranması ilə xalqımızın müstəqillik arzuları gerçəkləşmişdir

1918-ci il may ayının 28-də Türk dünyasında və müsəlman Şərqində ilk demokratik respublika yaranmışdır

1918-ci il may ayının 28-də Türk dünyasında və müsəlman Şərqində ilk dəfə olaraq demokratik respublika - Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yarandı.

1918-ci il may ayının 28-də Tiflisdə qəbul edilmiş və imzalanmış İstiqlal Bəyannaməsində Azərbaycan xalqının səlahiyyətli nümayəndələrinin müvəqqəti Milli Şurası tərəfindən bəyan edilirdi:

1. Bu gündən etibarən Azərbaycan xalqı hakimiyyətə malik olduğu kimi, Cənub-şərqi Zaqafqaziyanı əhatə edən Azərbaycan da tamhüquqlu müstəqil bir dövlətdir.

2. Müstəqil Azərbaycan dövlətinin idarə forması Xalq Cümhuriyyətidir.

3. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti bütün millətlərlə, xüsusilə qonşu olduğu millətlər və dövlətlərlə mehriban münasibətlər yaratmaq əzmindədir.

4. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti milliyyətindən, dinindən, sinfindən, silkindən və cinsindən asılı olmayaraq öz sərhədləri daxilində yaşayan bütün vətəndaşlarının hüquqlarının təminatçısıdır.

5. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti öz ərazisi daxilində yaşayan bütün millətlərin sərbəst inkişafı üçün geniş imkanlar yaradır.

6. Müəssislər Məclisi toplanıncaya qədər Azərbaycanın başında xalqın seçdiyi Milli Şura və Milli Şura qarşısında məsuliyyət daşıyan Müvəqqəti hökumət durur.

Beləliklə, Xalq Cümhuriyyəti müasir dövlətçiliyin təməlini qoymaqla Azərbaycan tarixində yeni səhifə açdı. Heç də təsadüfi deyil ki, müasir Azərbaycan dövlətinin memarı və qurucusu, xalqımızın Ümummilli lideri Heydər Əliyev Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 23 ay yaşamasına baxmayaraq, gördüyü işləri daim yüksək qiymətləndirmiş, onun qurucularını həmişə hörmətlə yad etmişdir. Ulu öndər Heydər Əliyev 27 may 1998-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 80 illik yubileyinə həsr olunmuş təntənəli mərasimdə demişdi: “Xalqımızın böyük insanları 1918-ci il may ayının 28-də Tiflisdə Azərbaycanın İstiqlal Bəyannaməsini elan edərək respublikamızın müstəqilliyinin əsasını qoydular. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətini yaratdılar. Məlumdur ki, o vaxt əvvəlcə Milli Şura yaranmışdı və Milli Şuranın qərarı ilə də İstiqlal Bəyannaməsi elan edilmişdi. Beləliklə, XX əsrin əvvəlində Azərbaycanda xalqımız milli azadlığını bəyan etdi, öz milli dövlətini yaratmağa başladı.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranması bizim vaxtilə itirilmiş dövlətçiliyimizi bərpa etdi. Eyni zamanda, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranması xalqımızın tarixində ilk dəfə demokratik prinsiplər əsasında müstəqil Azərbaycan dövlətinin, hökumətinin yaranmasının əsasını qoydu”.

Ulu öndərin siyasi kursunun layiqli davamçısı, Prezident İlham Əliyev də Xalq Cümhuriyyətinin yaradılmasını xalqımızın tarixində mühüm əhəmiyyət kəsb edən hadisə adlandıraraq, xalqımızın və dövlətimizin AXC-nin qurucularının xatirəsinə böyük hörmət göstərdiyini bəyan etmişdir. 25 may 2012-ci ildə 28 May - Respublika Günü münasibətilə rəsmi qəbulda Prezident İlham Əliyev bunları bildirmişdir: “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaradılması tarixi hadisə idi. Xalqımız üçün tarixi hadisə idi. Ona görə ki, Azərbaycan xalqı əsrlər boyu arzuladığı müstəqilliyə qovuşurdu. İslam dünyası üçün də tarixi hadisə idi, ona görə ki, ilk dəfə olaraq müsəlman Şərqində demokratik respublika yaranırdı.

Azərbaycan xalqı və dövləti Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurucularının xatirəsinə böyük hörmətlə yanaşır. Bakının mərkəzində İstiqlal Bəyannaməsini imzalayan şəxslərin şərəfinə abidə ucaldılmışdır. Bugünkü müstəqil Azərbaycan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin varisidir.

Əfsuslar olsun ki, müstəqilliyimiz çox qısamüddətli oldu. İki ildən sonra Azərbaycan Demokratik Respublikası süqut etdi.

Ancaq bu iki il ərzində böyük işlər görüldü. Dövlət atributları qəbul edildi. Dövlət bayrağımız təsdiq edildi. Dahi bəstəkarımız Üzeyir Hacıbəylinin əsəri olan Azərbaycan dövlət himni qəbul olundu. Digər istiqamətlərdə müsbət işlər görülmüşdür. Dövlət strukturları yaradılmışdır. Bir sözlə, ölkəyə xas olan bütün atributlar mövcud idi.

Ancaq əfsuslar olsun ki, müəyyən obyektiv və subyektiv səbəblər üzündən müstəqillik uzunmüddətli olmadı”.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti sadəcə 23 ay mövcud olsa da, bu qısa zamanda çox böyük işlər görmüş, xalqımızın demokratik dəyərlər uğrunda mübarizəsində unudulmaz salnamə yaratmışdır. Cümhuriyyət hökumətinin fəaliyyətinin mərkəzində isə respublikanın beynəlxalq aləmdə tanınması məsələsi dayanırdı. Gənc dövlətin rəhbərləri Paris sülh konfransında fəal iştirak edərək, bu istiqamətdə uğurlu işlərə imza atmışdır.

Eyni zamanda, gərgin və mürəkkəb daxili və xarici ictimai-siyasi şərait fonunda ölkəni ağır böhrandan xilas etmək kimi ağır bir məsuliyyət də Xalq Cümhuriyyəti hökumətinin üzərinə düşürdü. Bu problem ADR-in siyasi məkanını prinsipial mübarizə və qızğın ideoloji diskussiyalar meydanına çevirdi. Buna baxmayaraq, ADR-in fəaliyyətinin qısa müddətində dövlət tərəfindən həyata keçirilən tədbirlər Azərbaycan xalqının tarixində dərin iz qoymuş və respublikamızın gələcək müstəqilliyi üçün möhkəm əsas yaratmışdır.

ADR parlamentli respublikanın klassik modelinə uyğun siyasi plüralizm və çoxpartiyalılıq zəminində idarə olunurdu. Parlament ölkənin bütün dövlət-hüquqi qurumlarının funksiyalarını və fəaliyyətini müəyyən edirdi. Hökumət parlament tərəfindən formalaşdırılırdı və onun qarşısında məsuliyyət daşıyırdı. ADR-də hakimiyyətin bölünmə prinsipi qanunvericiliklə təsdiqlənirdi. Belə ki, Azərbaycan parlamentinin ilk qərarlarından biri parlament üzvlərinin icra strukturlarında vəzifə tutmağı qadağan edən qanun idi. Vəzifələrin belə birləşdirilməsi yalnız nazirlərə icazə verilirdi.

Demokratiya, dövlət quruculuğu, iqtisadiyyat, mədəniyyət, təhsil, hərbi sahələrdə atılmış addımlar Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 23 aylıq fəaliyyətini əks etdirən əsas istiqamətlərdir.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti cəmi 23 ay fəaliyyətdə oldu. 1920-ci il aprel ayının 28-də bolşeviklərin XI Qırmızı Ordusu Bakını işğal etdi və respublika süqut etdi. “Qısa mərhələ olmasına baxmayaraq, bir çox islahatları yerinə yetirmək mümkün oldu. Onlar müasir müstəqil Azərbaycanın inkişafının təməlini qoydular”, - Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Madrid klubu və Nizami Gəncəvi Beynəlxalq Mərkəzinin birgə təşkil etdiyi I Cənubi Qafqaz Forumundakı nitqində demişdir (Bakı, 07 may 2013-cü il).

ADR-in əsas irsi hüquqi dövlət quruculuğunun demokratik əsasları, əbədi nailiyyəti isə xalqımızın gələcək tarixi taleyini müəyyən etmiş ideyadır. Bu, xalqın özünün əbədi dövlətçilik hüququ kimi ADR-də gerçəkləşdirilmiş və Sovet Azərbaycanına irsən keçmiş əsas Azərbaycan ideyası idi.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurucuları ölkəmizin Azərbaycan adını hüquqi sənədlərdə bərpa edib təsdiqlədilər. Həmçinin, İmperiyanın sırıdığı “Zaqafqaziya tatarları” əvəzinə Azərbaycan xalqının əsl adı - türklər, azərbaycan türkləri adı bərpa edilmişdi. Bu istiqamət, “azərbaycanlılar” etnoniminə daxil olaraq, Sovet Azərbaycanında davam etdirilmişdi.

Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının dövlət suverenliyi bir çox hallarda formal şəkil daşıyırdı. Buna baxmayaraq, siyasi, idarəçilik, təşkilati funksiyalar kompleksini yerinə yetirən Sovet Azərbaycanının rəhbərliyi SSRİ-nin tərkibində milli kvazi-dövlət qismində ölkə əhalisinin etnomədəni, etnososial, ictimai-siyasi tələbatlarını, həmçinin, millətin həyatında birləşmə proseslərini təmin edirdi. Beləliklə, dövlət yaradan millət kimi Azərbaycan xalqının ictimai inkişafına yönələn ADR-in strateji xətti davam etdirildi (aydındır ki, sovet ideologiyası əsasında). Lakin XX əsrdə Sovet təbliğatçıları Azərbaycan millətinin inkişafının əsas nəticəsinə mane ola bilmədilər. Bu nəticə öz taleyinin sahibi və beynəlxalq əlaqə və münasibətlərin subyekti, dünya birliyinin suveren üzvü, azad, suveren dövlət kimi Azərbaycan Respublikasının müasir statusundadır.

Şəfəq Əhmədova,

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının doktorantı, YAP Gənclər Birliyi Ofisinin koordinatoru

Yeni Azərbaycan.- 2013.- 30 may.- S.8.