Tarixi saxtalaşdıranlara layiqli cavab yaxud erməni yalanını ifşa edən qiymətli əsər

Ermənistanın işğalçı siyasəti sayəsində Azərbaycan torpaqlarının 20 faizinin işğal edilməsi və Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ problemi ətrafında yaranan münaqişə, əslində, Azərbaycan xalqının milli mücadiləsi və milli maraqlarının təmin olunması kimi səciyyələndirilə bilər. Olduqca aktual olan bu mövzuya toxunan akademik Ramiz Mehdiyevin “Ermənilərin mif yaradıcılığı tarixdə ilk xristian dövləti kontekstində” adlı məqaləsinin son cümləsi hesab edirik ki, bizim yazımız üçün ən yaxşı epiqraf ola bilər. Akademik qeyd edir ki, vicdanlı tarixçilər ermənilərin xristianlığı birinci qəbul etmiş xalq şöhrətini öz adlarına çıxmalarına imkan verməzlər. Bu olduqca doğru fikir olmaqla bərabər, həm də tarixə obyektiv yanaşmaqla bağlı Azərbaycan və dünya tarixçilərinə bir çağırışdır.

Akademik Ramiz Mehdiyevin qeyd olunan əsəri erməni təbliğatına qarşı yazılmış ən obyektiv, ən məzmunlu və eyni zamanda, ən cəsarətli əsərlərdən biridir. Çünki əsərdə erməni şovinizminin, erməni xəstə təxəyyülünün iç üzü açılır və bu təxəyyülün miflərdən qaynaqlandığı izah olunur, yalançı miflərin erməni siyasi təfəkküründə yer tapması onların bədbəxtliyinin əsası kimi göstərilir. Hesab edirik ki, akademik Ramiz Mehdiyev həm tarixi kontekstdə, həm də sosial-psixoloji kontekstdə məsələni olduqca doğru qoyub.

Yalançı mifologiyaya söykənən xəstə ideologiyanın ifşası

Bildiyimiz kimi, mifologiya dövrü bəşəriyyətin “uşaqlıq dövrü”, yəni ibtidai təfəkkür, uydurmalar dövrü adlanır. Əksər hallarda mifologiyanın tarixlə, sosial gerçəkliklə əlaqəsi olmur və daha çox nəyin necə olduğunun deyil, nəyi necə görmək istənildiyinin təzahürü olur. Akademik Ramiz Mehdiyev də öz əsərində bu məsələləri dərin sosial-psixoloji və sosial-fəlsəfi kontekstdə izah edərək bu gün erməni siyasi təfəkkürünün yalançı ideologiyaya və yalançı mifologiyaya söykəndiyi üçün xəstə olduğunu təsbit edir. Bu, tamamilə doğru təhlil və doğru yanaşmadır. Hesab edirik ki, sözün həqiqi mənasında bu gün Ermənistanın təcrid şəraitində yaşaması Ermənistanın Fransadakı səfiri Şarl Aznavurun qeyd etdiyi kimi, daxili genosidlərinin səbəbi bu xəstə təxəyyüldür.

Azərbaycan tarixşünaslığına sanballı töhfə

Akademik Ramiz Mehdiyevin tarixə və tarixşünaslığa bəxş etdiyi və ermənilərlə mübarizədə bizim üçün çox ciddi istinad mənbəyi olan əsərinin ən başlıca məziyyətlərindən biri ermənilərin bu gün siyasi vasitə kimi istifadə etdikləri ilk xristian dövləti kartını onların əlindən almasıdır. Çünki qapalı qapılar arxasında ermənilərin dünya erməniliyindən, eləcə də xristian hegemoniyasını təşkil edən dövlətlərdən aldığı dəstək üçün irəli sürdükləri birinci arqument onların xristian olması və üstəlik ilk xristian dövləti olmalarını iddia edərək, bunu istismar edərək xristian dünyasından öz ətraflarında təəssübkeşlər formalaşdırmaq və bundan Azərbaycana qarşı istifadə etmələridir. Akademik Ramiz Mehdiyev isə öz əsərində bu günə qədər Azərbaycan tarixşünaslığında elmi dövriyyəyə daxil olmayan müəlliflərə istinad edərək, hayların ilk xristian dövləti olmaları iddialarını tamamilə alt-üst edir. Beləliklə, Azərbaycana qarşı mübarizədə ermənilərin istifadə etdikləri ən effektiv silahı onların əlindən alır.

Alban-xristian mədəniyyəti necə saxtalaşdırıldı

Əslində, hələ 1823-1828-ci illərdən sonra ermənilərin Cənubi Qafqazda məskunlaşdırılmaları ilə Azərbaycan tarixi ciddi şəkildə saxtalaşdırılmaya məruz qaldı və qədim Albaniyada olan hun-qıpçaq və alban-qarqar xristian mədəniyyəti ermənilərin adına saxtalaşdırılmağa başlanıldı. Bu mərhələdə erməniləri Cənubi Qafqazda yerləşdirən Çar imperiyası öz tarixi təcrübəsinə söykənərək, yəni Saxalindən (sak-eli) Dunayadək böyük coğrafiyada türk tarixini rus tarixi kimi saxtalaşdırdığı üsullarla Azərbaycanda olan qədim alban-qıpçaq xristian mədəniyyətini də erməni tarixi kimi saxtalaşdırmağa başladı. Əlbəttə ki, bunun üçün rusların yararlandığı tarixi üsul və metodlar əsas etibarilə eyni idi. Belə ki, artıq həmin dövrdə VII-IX əsrlərdən başlayaraq İslam mədəniyyətinin hegemoniyasına məruz qalmış Azərbaycanda, yəni qədim Albaniyada öz tərəqqi dövrünü başa vurmuş xristian mədəniyyəti və bu mədəniyyətin ifadə forması olan qıpçaq-qarqar ləhcəsi faktiki olaraq istifadə edilmirdi. Yəni, ermənilərin Azərbaycanda məskunlaşdığı dövrdə artıq qıpçaq-qarqar ləhcəsi Azərbaycanda işlənilmirdi. Bu dövrdə Azərbaycanda əsasən eyni dilin başqa ləhcəsi - oğuz ləhcəsindən istifadə edilirdi. Ermənilərin Cənubi Qafqazda məskunlaşdırılmalarının bir səbəbi də burada formalaşmış qıpçaq olan xristian mədəniyyətinin və Alban tarixinin saxtalaşdırılaraq hayların tarixi kimi qələmə verilməsi idi. Bu tarixin qarqar-qıpçaq dilində yazıldığını bildikləri üçün məskunlaşar-məskunlaşmaz qıpçaqca - hayca (ermənicə) lüğət tərtib edildi.

Patkanov, Sevordyan, Tumanyan... kimlərdir...?

Cənubi Qafqaza köçürülən hayların birinci işi bundan ibarət oldu. Çünki artıq Azərbaycan ərazisində işlənməyən bu ləhcə gələcək mərhələdə xristian mədəniyyətinin, yazılı abidələrinin, tarixi mənbələrinin hay dilinə çevrilməsi üçün olduqca vacib bir vasitə olacaqdı. Ona görə də, Patkanov, Tumanyan, Yüzbaşıyan, Sevordyan kimi qarqar-qıpçaq mənşəli, sonra isə qriqorianlığı qəbul edərək haylaşan tarixçilər öz ana dillərində olan tarixi məxəzləri, Musa Kalankatlı, Moisey Xorenski, Mxitar Koç və digər alban-qarqar salnaməçilərinin bütün külliyyatını hay və rus dilinə çevirməyə başladılar. Beləliklə də, böyük tarixi saxtakarlığa imza atmış oldular. Bu tarixçilərə aid olan orijinal nüsxələr isə “sevan əlyazmaları” adı altında Eçmiədzində gizlədildi. Ona görə də, biz bu gün həmin əsərləri yuxarıda adlarının çəkdiyimiz müəlliflərdən oxuyuruq. Yəni, həmin müəlliflərin hayların xeyrinə saxtalaşdırdıqları versiyaları oxuyuruq. Bu günə qədər heç kəs Musa Kalankatlının Albaniya tarixi əsərinin orijinalını görməyib.

Əlbəttə ki, növbəti mərhələdə tərcümə olunmuş, yaxud özününküləşdirilmiş bu tarixi mənbələr ermənilərin Qafqazın qədim xalqı kimi təqdim olunmasına şərait yaratdı. Çox təəssüf ki, bu mərhələdə tarixə obyektiv yanaşmanın bütün kriteriyaları alt-üst edildi, tariximizin xristianlıq dövrü (330-633-cü illər) kütləvi saxtalaşdırmaya məruz qaldı. Bu azmış kimi, sonrakı mərhələdə bu yalançı tarixin təbliği də elə tarixin özünün saxtalaşdırılması kimi total və kütləvi oldu. Beləliklə, Azərbaycanın tarixi təfəkküründə ciddi deqradasiya baş verdi. Əlbəttə ki, bunun birinci günahkarı ərmən-qıpçaqların yaxud albanların varisləri olan bizləriksə, ikinci günahkarı, şübhəsiz, çar Rusiyası və haylar idi. Biz ona görə günahkar idik ki, İslamı qəbul etdikdən sonra bu möhtəşəm tarixi mirasımıza, yəni xristian tarixi, mədəni, mənəvi və maddi mirasımıza sahib çıxmamışdıq, bundan könüllü şəkildə imtina etmişdik. Məhz tariximizə bu ögey münasibət sonrakı mərhələdə tariximizin bu cür saxtalaşdırılmasına gətirib çıxardı. Hesab edirik ki, bu gün də hər bir Azərbaycan tarixçisinin qarşısında duran əsas məsələ bu həqiqətləri isbat etməkdir, ermənilərin burada aborigen olmadıqlarını və tariximizin saxtalaşdırıldığını sübut etməkdir. Eyni zamanda, müxtəlif metodlarla həmin tarixi mənbələrdəki təhrifləri yenidən işləyib özümüzə qaytarmaqdır. Bu, hər bir azərbaycanlı tarixçinin qarşısında duran əsas məsələ olmalıdır.

Aleksandr Anninskiy ermənilərin dini haqqında...

Əlbəttə ki, digər tarixi mənbələrdə də ermənilərin ilkin xristian dövləti qurmaları və onların dini təsəvvürləri haqqında çox maraqlı məlumatlar var. Məsələn, sanki akademik Ramiz Mehdiyevin fikirlərini təsdiq edirmişcəsinə, rus tarixçi Aleksandr Anninskiy “Arməniya pered prinətie xristianstvo” adlı əsərində yazır ki, mötəbər mənbələrin azlığı səbəbindən erməni xalqının dilinin, tarixinin qədimliyi və yaxud ermənilərin xristianlığı qəbul etməsi dövrünü təsvir etmək çətindir. Bu dövr haqda Moisey Xorenskinin fikirlərini əsas götürərək, guya qədim tarixi məlumatlar kimi istinad etmək, əfsanədən başqa bir şey deyil. Belə ki, onun fikirlərində həqiqətlər və tarixi faktlar öz şəxsi təxəyyülünün məhsulu və fantastik uydurmalardan başqa bir şey deyildir. (Əslində, isə Moisey Xorenski bu məsələdə günahkar deyil. Çünki onun qıpçaqça yazılmış əsərində nələrin yazıldığını bilmirik. Biz də, elə Aleksandr Anninskiy də, əsərin haylar tərəfindən saxtalaşdırılmış versiyasını oxuyuruq. Ona görə də, əsər bizə də, elə A.Anninskiyə də, əfsanə kimi gəlir... Və heç düşünmürük ki, V əsrdə Albaniyada ruslar yaşamadığı halda, ümumiyyətlə hələ o dövrdə rus xalqı formalaşmadığı halda necə oldu ki, Musa soyadını rusca götürüb “Xorenski” oldu?! Musa adını da dəyişib Moisey etdi?!. H.B)

Məlumat üçün qeyd edək ki, M.Xorenskinin doğum və ölüm tarixi də olduqca şübhə doğurur. Ermənilər onun təvəllüdünü 370-493-cü illər kimi göstərirlər. Bu hesabla onun 123 il yaşadığı ortaya çıxır. Bəzən isə saxtalaşdırmağa o qədər aludə olurlar ki, M.Xorenskinin yaşını 300 ilədək uzadırlar. Çünki hadisələri saxtalaşdırmaq üçün M.Xorenskini bu qədər yaşatmaq lazımdır ki, onu yalançı tarixin canlı salnaməçisi kimi göstərsinlər.

A.Anninskiy yazır ki, ermənilərin siyasi hakimiyyətinə dair, yaxud onların mədəniyyətləri barədə yazılı mənbələrdə heç bir izin olmaması belə deməyə əsas verir ki, bunlar onlarda heç olmayıb da. Belə görünür ki, ermənilər kiçik yarıəhlilləşmiş qəbilələr şəklində yaşamışlar. Tarixən öz ana vətənlərinin olmaması, dağınıq halda yaşamaları səbəbindən onlar qədim Şərqin güclü monarxiyalarına qarşı müqavimət göstərə bilməmişlər, beləliklə də, öz siyasi müstəqilliklərini əldə edə bilməmişlər. Əvvəlcə Assuriya, sonra Midiya, bunların ardından Əhəmənilər, Makedoniyalı İsgəndər, Selevkidlər daima bir-birinin ardınca ermənilər üzərində hakim olmuşlar. Ölkə daxilində qarşılıqlı əlaqələrin çatışmazlığı, daima işğal təhlükəsi ilə üzləşmə qorxusu, bu xalqın müstəqil surətdə inkişafı və mənəvi cəhətdən güclənməsinə maneələr yaratmışdır.

Elə buradan da ermənilərin qədim yaradıcılığa malik olmamaları aydın görünür. Hələ, elmi demirik, - bu xalq mövcud olduğu dövr ərzində özlərinə aid heç bir milli irs yarada bilməyib. Ermənilər haqda ilk yazılı məlumatlara yalnız bizim eranın V əsrində rast gəlinir.

Heç də təəccüblü deyil ki, elə bu səbəbdən də ermənilər din sahəsində də özlərinə məxsus nə isə qeyri-adi bir şey yarada bilmədilər. Hər halda, ermənilərin dini dünyagörüşlərinə, özlərinə məxsus dini mədəniyyətə dair yazılı mənbələrdə hər hansı bir məlumat saxlanılmayıb. Ermənilər Assuriya-Babilistan və farsların, daha sonra isə onları daha çox itaət altında saxlayan xalqların Allahlarına sitayiş ediblər. Onlar, farslar kimi Hörmüzü özlərinin ən əsas Allahı hesab edirdilər. Onlar da farslar kimi, Mixranı (Mitra-farsca) gözəgörünməz odların, eləcə də onun görünən təzahürlərinin - Günəşin, Ayın, atəşin və onun ilkin forması olan - suyun Allahı hesab edirdilər. Ermənilər, həmçinin, qəddar ruhların-iblislərin tabe olduğu Arimana da itaət göstərirdilər.

Moisey Xorenskinin (oxu: Musa Qoranlı, Musa Qoranlı qalka üsulu ilə tərcümə edilərək Moisey Xorenski olub, yaxud Goranlı Qor, Qer - Qarqar tayfa birləşmələrinin müxtəlif cür tələffüz edilən adlarıdır. Bu gün həmin adlar Tər-Tər, Goran, Goranboy, Vedibasar mahalında Her-Her və s. kimi yaşamaqdadır. H.B) sözlərinə görə, ermənilər iblislərə hətta insan qurbanları da gətirirdilər. Onlar, həmçinin, Yerin ruhu olan Sandarapetə də sitayiş edirmişlər. Ermənilər Hörmüzün qızı Anahid ilahəsinə məxsusi olaraq böyük hörmət bəsləyirdilər. Hətta onun şərəfinə Ermənistanda bir neçə məbəd inşa olunmuşdu ki, onlardan da ən məşhuru Ekeqiaç mahalında idi.

...Strabonun sözlərinə görə, bu məbədə Allaha ibadət etmək üçün nəinki hər iki cinsdən olan şəxslər, eyni zamanda, Anahid məbədi tərəfindən hüquq verilən və ərə getməzdən əvvəl uzun müddət əxlaqsızlıq edən adlı-sanlı ailələrin qızları da gəlirdilər.

Saxtakar tarixçilərin Abqar “düyünü” açıldı

Akademik Ramiz Mehdiyev qeyd edir ki, bəzi tarixçilərin fikrincə, parfiya sülaləsi Arşakilərdən olan Ermənistan hökmdarı III Tiridat xristianlığı 301-ci ildə maarifçi Qriqoridən qəbul edib və ona etibar olunmuş əyalətdə xristianlığı rəsmi din elan edib. Lakin Brendan Prinql yazır ki, Aqatangelosun “Ermənilərin tarixi” əsərindən başqa bunu təsdiq edən heç bir mənbə yoxdur. Tarix yalnız Aqatangelosun şəhadətinə əsaslanmağa məcburdur. Onun səhv etməsi isə tamamilə mümkündür, xüsusən ona görə ki, salnaməçi özünü III Tiridatın xristianlığı qəbul etməsinin “şahidi” adlandırır. Hərçənd, dəqiq müəyyən edilib ki, o heç bir halda bu hadisənin şahidi ola bilməzdi, çünki son tədqiqatlar sübut edib ki, onun əsəri təxminən 450-ci ilə aiddir. Bu barədə B.Prinql də yazır. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, həmin əsər təxminən 405-ci ildə erməni əlifbası icad ediləndən sonra bitkin forma kəsb edib. Deməli, Aqatangelos heç bir halda təsvir etdiyi hadisələrin müasiri ola bilməzdi, çünki göründüyü kimi, Ermənistanın xristianlığı qəbul etməsi barədə ilk və yeganə yazılı mənbə Aqatangelosun qələminin məhsulu olan “Ermənilərin tarixi” əsəri şifahi tarixin məlumatlarına əsaslanır və həmin mənbə ilə orada təsvir edilən hadisələr arasında zaman intervalı 150 ildən çoxdur. Ona görə də, heç bir halda həmin müəllif baş verən hadisənin, yəni erməni çarı III Tiridatın xristianlığı qəbul etmə hadisəsinin şahidi ola bilməzdi, çünki bu ondan 150 il əvvəl baş vermişdi. Göründüyü kimi, akademik çox ciddi şəkildə tarixi müqayisə və analitik təhlil metodlarından istifadə edərək, məhz ermənilərin bu arqumentini onların əllərindən alır, erməni çarı III Tiridatın xristianlığı qəbul etməsini təsdiq edən mənbənin yalanını ifşa edir.

Bundan sonra akademik Ramiz Mehdiyev ermənilərin xristianlığı qəbul etmələri ilə bağlı iddia etdikləri olduqca maraqlı bir dövrü təhlil edir. Bu dövr xristianlığın yenicə yayıldığı eramızın ilk illərinə təsadüf edən Edessa çarı V Abqarın hakimiyyəti dövrüdür. Qeyd etmişdik ki, akademik haqlı olaraq abqarlar sülaləsinin bütün çarlarının adlarını ardıcıllıqla verməklə mənbələrin məhz burada da saxtakarlıq etdiyini dəqiq dəlillərlə izah edir. Əlbəttə ki, bu dövr doğrudan da olduqca maraqlı bir dövrdür və qeyd etmək lazımdır ki, Abqara və onun yaşadığı dövr haqqında bəzi mənbələr bir-birini təkzib edir. Fransız ermənişünası Rene Grousset qeyd edir ki, Edessa (müasir Türkiyə ərazisindəki Urfa şəhərinin qədim adıdır) prensi Abqar Ukkama hələ miladdan öncə 4-cü illə miladdan sonra 50-ci illər arasında İsa Məsihlə yazışmış və xristianlığı qəbul etmişdi. Bu məsələnin özündə bir saxtakarlıq var. Bildiyimiz kimi, milad İsanın doğulduğu tarixdir, elə isə miladdan öncə 4-cü ildən miladdan sonra 50-ci illərə qədər Abqar Ukkama İsa Məsihlə necə danışa bilərdi? Bildiyimiz kimi, miladdan sonra 33-cü ildə İsa Məsih çarmıxa çəkildi, yəni cəmi 33 il yaşadı. Belə olan halda İsa Məsihlə onun yazıları miladdan 4-cü ildən miladdan sonra 50-ci illəri əhatə edə bilməzdi. Fikrimizcə, Rene Grousset də Abqar Ukkamanı Abqar V, Ukkama bar Manu ilə dəyişik salıb.

Ermənilərin tarixə bu cür yanaşması, əlbəttə ki, akademik N.Marrın da marağına səbəb olub. Ermənilər öz tarixləri ilə bağlı mənbələri akademik Marrdan da gizlədirdilər, çünki akademik Marr bu saxtalaşdırmadan təqribən 50-60 il sonra bu mənbələrlə tanış olmağa çalışırdı, o dövrdə isə hələ mənbələrin saxtalaşdırılması prosesi başa çatmamışdı. “Spisok rukopisi sevanskoqo monastırə” adlı əsərində akademik Marr yazır ki, o, Eçmiədzində olarkən istifadə etmək üçün istədiyi və adları monastır kataloqunun siyahısında olan 26, 27, 53, 74 və 104 hesab nömrəli sənədləri tələb edib. Lakin heç kim ona o sənədləri vermir, çünki məhz həmin sənədlər akademik Marrda şübhə doğurmuşdu. Marr qeyd edir ki, “nəhayət, axşama doğru Bülbülyans gəldi və mənim israrlı tələblərimdən sonra dedi ki, həmin sənədlər kilsədədir, doğrudan da onun köməyi ilə mən Evangeliyanın (“İncilin” giriş hissəsi Evangeliya adlanır, yunanca “müjdə” deməkdir) iki əlyazmasını görə bildim. Sonra isə 11, 17, 19, 22 və 30 (?) nömrəli sənədləri istədim. Mənə dini ayinləri əks etdirən şəkillərdən başqa heç bir şeyi göstərmədilər”. Marrın bu etiraflarını ona görə qeyd edirik ki, ermənilər tarixi sənədləri tam saxtalaşdırmadan heç kimin əlinə düşməsinə izin vermirdilər. Sonda qeyd etmək lazımdır ki, erməni saxtakarlığının son dərəcə mükəmməl olmasına baxmayaraq, akademik Ramiz Mehdiyevin gətirdiyi elmi arqumentlər və dəlillər daha mükəmməldir və erməni yalanlarını alt-üst edir.

Hikmət Babaoğlu

Yeni Azərbaycan.-2014.- 7 noyabr S. 4.