Mübariz Qurbanlı: İmkan vermərik ki, Azərbaycanda təriqətlər və məzhəblər arasında təfriqə yaradılsın

Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin (DQİDK)sədri Mübariz Qurbanlının “Trend”-ə müsahibəsi:

İstərdik ki, hamı Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin fətvasına əməl etsin

- Ölkəmiz mübarək Ramazan bayramını qeyd etməyə hazırlaşır. Nazirlər Kabinetinin qərarına əsasən, bayramla bağlı konkret günlər müəyyən edilib. Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin (QMİ) fətvasına əsasən isə Fitr bayramı iyulun 18-nə təsadüf edəcək və həmin gün ölkədə bayram namazı qılınacaq. Buna baxmayaraq, bayram günü ilə bağlı cəmiyyətdə hələ də ayrı-seçkiliyə səbəb ola biləcək fikirlər yer alır. Bununla bağlı mövqeyiniz necədir?

- Əvvəla, bütün Azərbaycan vətəndaşlarını, bütün azərbaycanlıları və müsəlman bacı və qardaşlarımızı mübarək Ramazan bayramı münasibətilə təbrik edir, Allahdan oruc və namazları, dualarının qəbul olunmasını diləyirəm.

O ki qaldı Ramazan bayramı günü ilə bağlı məsələyə, bəli, onun fərqli günlərdə olması ilə bağlı çağırışlar, söhbətlər var. Amma biz bayram namazının Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin fətvasında göstərildiyi vaxtda qılınmasının tərəfdarıyıq. Nazirlər Kabineti tərəfindən iyulun 17 və 18-nin Ramazan bayramı günləri kimi elan edilməsi də normaldır. Bəzi müsəlman ölkələrində hətta 5 gün bayram edirlər. Dövlətin Ramazan bayramını 2 gün elan etməsi vətəndaşlar üçün gözəl şərait yaradır. Bu, o deməkdir ki, vətəndaşın bayram namazını qılması ilə yanaşı, istirahət üçün də vaxtı olur. Yeri gəlmişkən, bu il Ramazan bayramı günlərindən biri şənbə gününə təsadüf etdiyindən istirahət günlərinin sayı daha çox olacaq və insanlar ardıcıl 4 gün istirahət edəcəklər. Biz çox istəyirik ki, bayram namazının qılınması da bütün məscidlərdə eyni vaxtda olsun, kimsə ikitirəlik salmasın, hamı QMİ-nin fətvasına əməl eləsin.

- QMİ Azərbaycanda dini təqvimlər, məscidlərdə namaz vaxtlarının müəyyənləşdirilməsi və dini bayramlarla bağlı fətvaları AMEA-nın Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasının elmi rəyi əsasında verir. Hətta sizin rəhbərlik etdiyiniz Dövlət Komitəsi tərəfindən də bəyan edilib ki, məscidlərdə buna əməl etməyənlər barəsində ciddi ölçü götürüləcək. Bu il məscidlərdə QMİ-nin Ramazan ayı təqviminə nə dərəcədə əməl edildi?

- Azərbaycan dünyəvi, vahid, unitar dövlətdir. Unitarlığın da ən böyük tələbi qanunun ölkə üzrə bütün ərazisinə şamil olunmasıdır. Biz, həm də İslam ölkəsiyik. Bizim dini mərkəzimiz var. Bu, Qafqaz Müsəlmanları İdarəsidir. QMİ-də Qazılar Şurası və Elmi-Dini Şura var. Dinimizlə bağlı müxtəlif məsələlərlə əlaqədar fətvaları məhz QMİ verir. Dini bayramlar, İslam dini ilə bağlı məsələlərlə əlaqədar günlərin müəyyən edilməsi də məhz bu idarənin səlahiyyətinə aiddir. Ona görə də əgər QMİ bir təqvim elan edirsə, Azərbaycandakı bütün məscidlər həmin təqvimə uyğun fəaliyyət göstərməlidir. Digər dini konfessiyalar - yəhudilik, pravoslavlıq, katoliklər və digərlərinin rəhbərləri də öz dinlərinə, təqvimlərinə uyğun fəaliyyət göstərirlər. Məsələn, Pasxa ilə əlaqədar günlər varsa, onu biz müəyyən etmirik, həmin dinin mənsub olduğu mərkəz müəyyənləşdirir və buna əməl edilir.

Ona görə də biz təqvim məsələsini ciddi şəkildə nəzarətə almışıq. Apardığımız monitorinqlər göstərdi ki, elə bir ciddi fərq olmayıb. Hər hansı məscid və ya icmada fərqli gün və ya saatla bağlı addım olubsa da, biz onları xəbərdar etdik. Daha sonra bu cür hallar, demək olar ki, müşahidə edilmədi.

Əsas odur ki, bütün məscidlərdə QMİ-nin tərtib etdiyi təqvim qüvvədədir və buna əməl olunur. Məsələn, azan eyni vaxtda verilir, namaz vaxtları eyni vaxtdadır, bayram eyni tarixdə qeyd olunur. Bayram namazının da eyni zamanda olması zəruridir və əminəm ki, buna əməl edəcəklər. İnsan öz evində necə hərəkət edirsə, öz işidir, biz buna nəzarət etmirik. Söhbət məscidlərdən gedir. Məscid dövlət tərəfindən qeydiyyata alınmış və dövlətin qanunlarına əməl etməli olan təsisatdır. Düzdür, Ramazan ayının başlanğıcında bəzi yerlərdə fərqliliklər barədə məlumat əldə etdik. Dərhal bizim yerli şöbələrimiz həmin icmalara, məscidlərə xəbərdarlıq etdilər, onlar da bu təqvimə əməl etdilər və indi də edirlər. Əgər bu sahədə xaos olsa, hərə istədiyi vaxt istədiyini etsə, çox anormal vəziyyət yaranar.

Dünyada İslam dininin yayıldığı ölkələr var və bu ölkələrin hər birinin öz bayramları, İslam ayinləri ilə bağlı təqvimləri var. Hamı da o təqvimə əməl edir. Çox təəssüf ki, İslam aləmində bəzi fərqliliklər də var. Bu fərqliliklərin olması təəssüf doğurur. Amma biz imkan vermərik ki, Azərbaycanda təriqətlər və məzhəblər arasında süni şəkildə təfriqə yaradılsın və kimsə bundan sui-istifadə etsin!

Problemli icmalar

- QMİ-nin təqdimatı ilə Dövlət Komitəsi tərəfindən ölkənin xüsusən şimal-qərb bölgəsində bir sıra məscidlərlə bağlı problemlərin həll olunduğu, bir sıra dini icmanın qeydiyyatının isə ləğv olunduğu bildirilir. Əslində, problem nə ilə bağlı idi və onların səbəbləri nə idi?

- İcmaların ləğvi Komitə tərəfindən edilmir. Dini icma qanunvericiliyə zidd hər hansı hərəkət etsə, biz faktları toplayaraq həmin icmanın ləğvi barədə məsələ qaldıra bilərik. Amma bunun üçün məhkəmənin hökmü olmalıdır. Ümumiyyətlə, dini icmalar əsasən iki cür ləğv olunur. Ya icma özünü buraxır, ya da məhkəmə yolu ilə ləğv olunur. İcma bir də o zaman ləğv ola bilər ki, icma üzvləri faktiki fəaliyyət göstərə bilmirlər.

Həmin bölgədə bəzi icmalar var ki, onlara inzibati xarakterli xəbərdarlıqlar edilib. Onların da bəziləri özünü buraxılmış elan edib. Çünki bəzi icmalar da var idi ki, onların fəaliyyəti, demək olar, dayanmışdı və bu məsələ də bu cür həll edildi. Bəziləri isə qanunla yenidən qeydiyyatdan keçməlidirlər, amma bunu etməyiblər. Buna görə onlara xəbərdarlıq edilib. Yəni bu, bir günün məsələsi deyildi. Bu proses bir müddət idi ki, davam edirdi. Şeyxülislam bu məsələni qeyd etmişdi və biz də bunun həlli ilə bağlı üzərimizə düşən vəzifəni yerinə yetirdik.

Boş qalmış məscidlər...

- Ümumiyyətlə, Azərbaycanda nə qədər məscid var və onlardan nə qədərində dini icmalar fəaliyyət göstərir?

- Hazırda ölkəmizdə 2050-dən çox məscid var. Lakin burada bir ciddi nüans var. Bəzi məscidlər var ki, fəaliyyət göstərir, lakin hüquqi baxımdan nə QMİ-yə, nə də Dövlət Komitəsinə bağlı deyil. Qaydalara görə, məscid fəaliyyət göstərirsə, orada imam və ya axund QMİ tərəfindən nümayəndə kimi təyin edilməlidir. Eyni zamanda, həmin məsciddə mütləq icma yaradılmalıdır. Azərbaycanda elə məscidlər də var ki, onlar tarixi abidə kimi Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin, digər qisim məscidlər isə bələdiyyələrin balansındadır. Bəzi məscidlər də var ki, müstəqilliyin ilk illərində tikilib və heç kimin balansında deyil. Hazırda ölkəmizdə dini icması olan 612 məscid var. Rəsmi fəaliyyət göstərən məscidlərin sayı isə 890-a yaxındır. Məscidlər də var ki, orada nə icma, nə də təyinat yoxdur. Lakin bu, nə QMİ-nin, nə də Dövlət Komitəsinin qəbahəti deyil. Sadəcə, bu, həlli zaman tələb edən bir məsələdir. Məscid elə bir yerdir ki, onun fəaliyyətinin dayandırılması məsələsini o zaman irəli sürmək olar ki, məscid dövlətin qanunlarından kənara çıxsın. Lakin məscid ibadət yeridir, ora insanlar gəlir. Əgər ora insanlar gəlib ibadət edirsə, məscidə təzyiq etmək, onu bağlamağa çağırmaq düzgün deyil. Sadəcə, işləri qanuniləşdirmək lazımdır.

Biz QMİ ilə birgə sistemli şəkildə məscidlərin həm icmasının olması, həm də orada dini ayinləri icra edən imam, axund təyinatı məsələlərini tədricən həll edirik. Yəni icmalar varsa, onlar məscidin nəzdində yaradılmalıdır. 2009-cu ildə “Dini etiqad azadlığı haqqında” yeni qanun qəbul olunana qədər belə olurdu. Amma məscidsiz icmanın olması anormal idi. İndi isə sistem təkmilləşib. İcma məscidə himayədarlıq edən bir qurum deməkdir. Ona görə də, bəzi məsələlər var ki, onların üzərində işləyirik. Ölkədə bütün məscidlərdə imam, axund, qazı təyinatı məsələləri həll olunur, eyni zamanda, bütün məscidlərin yanında dini icmaların yaradılması istiqamətində işlər görülür. Fəaliyyət göstərən, amma dini icması olmayan məscidlərlə bağlı tədbirlər görürük.

Bu böyük bir prosesdir. Burada çoxlu kadrlara ehtiyac duyulur. Gərək həmin məscidlərdə təhsilli kadrlar təyin olunsun. Orada ən azı 50 nəfər toplaşmaqla icma yaratsın.

- Elə icma varmı ki, onlar bir neçə məscidə himayədarlıq edir?

- Elə kənd məscidləri var ki, orada əhali çox azdır və ya oradakı insanların əksəriyyəti məscidə getmir. O zaman başqa bir icma həmin məscidə də himayədarlıq edə bilər. Amma, əslində, hər məscidin öz icması olmalıdır.

Dini icmalara yardım, layihələr və onlara nəzarət

- Prezident İlham Əliyevin Sərəncamı ilə Azərbaycanda dini icmalara maliyyə yardımı göstərmək üçün Prezidentin ehtiyat fondundan Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinə 2,5 milyon manat ayrılıb. Artıq bir müddətdir ki, müxtəlif layihələr çərçivəsində ölkədəki dini icmalara maliyyə yardımı edilir. Bu layihələrin istiqamətləri hansılardır və ayrılan vəsaitin xərclənməsinə nəzarət mexanizmi necədir?

- Dövlət Komitəsində dini icmalara yardımın həyata keçirilməsi üzrə Qiymətləndirmə Komissiyası yaradılıb. Komissiyaya komitə sədrinin 1-ci müavini rəhbərlik edir. Komitənin aparıcı şöbələrinin müdirləri ora daxildirlər. İcmalar layihəni ilk olaraq Komitənin rayon şöbələrinə təqdim edirlər. Rayon şöbəsi icmanın fəaliyyətini nəzərə alaraq təqdim olunan layihəyə baxır. Müzakirə olunduqdan sonra layihə şöbənin təqdimatı ilə Qiymətləndirmə Komissiyasına təqdim olunur. Komissiya üzvləri layihəni bir daha müzakirə edərək ona vəsait ayrılmasının məqsədəuyğun olub-olmadığına dair rəy verirlər. Daha sonra sədr tərəfindən təsdiq olunan layihə üzrə icma ilə DQİDK arasında razılaşma sənədi imzalanır, öhdəliklər götürülür. Öhdəliklərdən biri də maliyyə hesabatının verilməsidir. Layihələr 3 aylığına verilir. Ona görə də, icma hər ay görülmüş işlər barədə Komitəyə maliyyə hesabatı verir.

Layihələr və həyata keçirilən tədbirlər regionlar nəzərə alınaraq müxtəlifxarakterlidir. Onların icrasına nəzarət mexanizmi isə belədir ki, bizim şöbələrin nümayəndələri həmin layihələrdə iştirak edirlər. Bunun üçün bölgələrə ezam olunurlar. Eyni zamanda, yerli şöbələrin nümayəndələri tədbirlərə qatılırlar. Layihələr çərçivəsində gənclərlə görüşlər keçirilir, müxtəlif tədbirlər təşkil olunur, maarifləndirici çap məhsulları hazırlanır, insanlara kiçik hədiyyələr verilir. Təbii ki, burada başlıca hədəfimiz maarifləndirmədir. Maarifləndirmədə ekspertlər də iştirak edirlər.

Artıq onlarla icmaya yardım ayrılıb. Ramazan ayı ərzində həyata keçirilən layihələrdə iftar süfrələrinin açılması üçün müəyyən məbləğin ayrılmasını nəzərdə tutan bənd əlavə edilib. Bundan başqa, maarifləndirici iftar süfrələri açmaq üçün 20-25 icmaya vəsait vermişik və onlar da icra olunur. Bu layihələrin effekti olduqca böyükdür. Ora toplanan insanlar müzakirələr aparır, eyni zamanda, onların diqqətinə müxtəlif məsələlər, əsas da ənənəvi islami dəyərlərimiz və dövlət maraqlarımız çatdırılır. Cənab Prezidentin imzaladığı Sərəncamda nəzərdə tutulan məsələlər də həmin layihələrdə tam əksini tapıb.

Həmin vəsaitin bir qismi - 400 min manat isə qeyri-islami dini icmalara - pravoslav, katolik, yəhudi dini icmalarına ayrılıb. O vəsaitlər də icmalara layihələr əsasında təqdim olunub.

“Sorğu mərkəzi”

- Sizin Türkiyə səfərindən sonra DQİDK-nın nəzdində insanların dini sahədə suallarının cavablandırılması üçün “Sorğu mərkəzi” formasında bir mərkəz yaratmaq planlarınız vardı. Bununla bağlı işlər hansı mərhələdədir?

- Hazırda Komitədə “qaynar xətt”imiz fəaliyyət göstərir və istənilən vətəndaş ora müraciət edə bilər. Amma Türkiyədə gördüklərimiz tamam başqa bir təsisat idi. Oraya müraciət edənlər dini bilgilər, müəyyən məsləhət və tövsiyələr ala bilirlər. Biz Azərbaycanda da bu təsisatın yaradılmasını istəyirik. Vətəndaş internetdə, televiziyada, kitablarda da maraqlandığı dini mövzu ilə bağlı məlumat əldə edə bilər. Lakin onu ani olaraq hansısa məsələ maraqlandıranda və ya oxuduğu kitabda nəyi isə anlamayanda, o zaman həmin mərkəzə müraciət edə və hər şeyi özü üçün aydınlaşdıra bilər. Lakin bu, bir az xərc tələb edən bir məsələdir. Eyni zamanda, bunun üçün ayrıca bina, texnika, ən əsası, lazım olan mütəxəssislər olmalıdır. Yəni bu, çox gözəl ideyadır, amma onun reallaşması üçün mütləq maddi dəstək, təminat da olmalıdır. Əlbəttə ki, bizim ölkəmizin imkanları genişdir. Sadəcə, zamana uyğun olaraq, bunun üçün müəyyən məsələləri həll etmək lazımdır.

Məzarlıqlarda dinimizə, mentalitetimizə uyğun vahid bir sistem yaradılmalıdır

- Son dövrlər müzakirə edilən məsələlərdən biri də qəbiristanlıqlarla bağlı problemlərin aradan qaldırılması üçün real həyata keçirilə bilən qanunvericilik bazasının yaradılmasıdır. Bununla bağlı qanun layihəsinin Milli Məclisdə müzakirəyə nə zaman çıxarılmasını gözləmək olar?

- Ölkədə qəbiristanlıqlar və dəfn mərasimləri ilə bağlı sahənin hüquqi tənzimlənməsində müəyyən problemlər və ziddiyyətlər mövcuddur. Ölkə əhalisinin ictimai rəyinin öyrənilməsi üzrə aparılmış araşdırmalar və müşahidələr, eyni zamanda, Dövlət Komitəsinə daxil olmuş çoxsaylı müraciətlər bir daha göstərir ki, bu sahənin tənzimlənməsi üçün normativ hüquqi aktın qəbul olunması artıq zamanın tələbinə çevrilib. Bununla bağlı qanun layihəsi üzərində iş yekunlaşmaq üzrədir. Dövlət Komitəsi İqtisadiyyat və Sənaye Nazirliyi ilə birgə “Qəbiristanlıqların yaradılması, onların idarə olunması və dəfn və məzarların qeydiyyatı haqqında” qanun layihəsi hazırlayıb. Layihə Nazirlər Kabinetinə təqdim olunub. Orada müəyyən düzəliş və təkliflər irəli sürülüb, daha sonra Prezident Administrasiyasının müvafiq şöbəsində hüquqi ekspertizadan keçib.

Qanun layihəsində məzarlıqlar, dəfn mərasimləri, qəbiristanlıqların yerləşməsi, qəbirlərin ölçüsü, müvafiq dinlərə uyğun qəbirlərin hazırlanması və digər məsələlər yer alıb. Mən çox istərdim ki, bu qanun qəbul olunsun. Bizdə məzarlıqlarda dinimizə, mentalitetimizə uyğun vahid bir sistem yaradılmalıdır. İndi, sadəcə, ekspertlər toplaşaraq bir daha layihəyə baxmalıdırlar. Daha sonra sənəd parlamentə təqdim olunacaq. Böyük ehtimalla, qanun layihəsi bu ilin payızında Milli Məclisin müzakirəsinə çıxarılacaq.

Yeni Azərbaycan.-2015.- 17 iyul.- S. 5.