Azərbaycan ədəbiyyatının və
ana dilimizin böyük hamisi
Akademik Bəkir Nəbiyev
Ulu öndər Heydər Əliyevin Azərbaycan ədəbiyyatına
qayğısı və dil siyasəti haqqında
AMEA Nizami
adına Ədəbiyyat İnstitutunun
hazırladığı “Heydər Əliyev və Azərbaycan
ədəbiyyatı” monoqrafiyasının ilk nəşri 1998,
ikinci nəşri isə 2009-cu ildə olub. Hər
iki nəşrin ön söz müəllifi akademik Bəkir Nəbiyevdir.
Birinci nəşrdə AMEA-nın müxbir
üzvü, prof. Yaşar Qarayev, prof. Vilayət Quliyev və
prof. Məhərrəm Qasımlının
araşdırmaları yer alıb. İkinci
nəşrin birinci fəslini akad. B.Nəbiyevin
“Heydər Əliyev haqqında etüdlər”, ikinci fəslini
prof. Məhərrəm Qasımlının “Heydər
Əliyev və Azərbaycan folkloru”, üçüncü fəslini
akad. Teymur Kərimlinin “Heydər Əliyev və klassik ədəbiyyat”,
dördüncü fəslini dos. Nikpur
Cabbarlının “Heydər Əliyev və ədəbi proses”,
beşinci fəslini isə prof. Nizaməddin Şəmsizadənin
“Heydər Əliyev və azərbaycançılıq” məqalələri
təşkil edir.
Akad. B.Nəbiyev 2007-ci ildə “Heydər Əliyev
haqqında etüdlər” monoqrafiyasını ayrıca
çap etdirib. Həmin məqalə alimin 5 cilddə
seçilmiş əsərlərinin dördüncü cildində
(Bakı: “Çinar-Çap”, 2009, 556 s.) yer alıb.
“Xalqına sədaqəti, böyük dövlətçilik təcrübəsi”,
“idarəçilik istedadı, xarakter bütövlüyü,
heyrətamiz enerjisi”, “Azərbaycan xalqına, onun dilinə,
dininə, ədəbiyyatına, digər mənəvi dəyərlərinə
dərindən bələd” olan (akad. B.Nəbiyev)
Heydər Əliyevin bu monoqrafiyada zəngin milli ədəbiyyatımıza
tarixi xidmətlərinə yer verilib.
Heydər
Əliyev siyasi-kulturoloji fəaliyyət zəminində
mifologiya, folklor, klassik və müasir irs,
habelə, dünya ədəbiyyatı haqqında qiymətli
elmi fikirlər söyləyib. Onun ədəbi-bədii
zövqü Nizami, İ.Nəsimi, M.Füzuli, Ş.İ.Xətai,
M.P.Vaqif, Q.Zakir, M.F.Axundzadə, C.Məmmədquluzadə,
H.Cavid, C.Cabbarlı, S.Vurğun, M.Şəhriyar, S.Rüstəm,
M.Dilbazi, B.Vahabzadə, N.Xəzri, M.Araz, X.R.Ulutürk, Anar,
Elçin, F.Qoca və başqaları ilə bərabər,
rus, Avropa klassiklərinin əsərləri əsasında formalaşıb.
O, “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarını “bütöv bir
xalqın qəhrəmanlığını özündə
cəmləşdirən bir əsər kimi” dəyərləndirib.
Akad. B.Nəbiyev yazır: “Kitabi-Dədə
Qorqud” dastanlarının 1300 illik yubileyi Ümummilli liderimizin
şəxsi təşəbbüsü və böyük səyləri
nəticəsində həyata keçirilmiş və Azərbaycan
ədəbiyyatı, elmi və mədəniyyəti sahəsində
çox əlamətdar hadisə kimi tarixə
düşmüşdür”.
Monoqrafiyada akad. B.Nəbiyev mühüm ədəbiyyat tədbirlərinin
nəticələrini diqqətdə saxlamaqla bərabər,
onların siyasi əhəmiyyətinə xüsusi nəzər
yetirib. Görkəmli akademik dahi Azərbaycan şairi
Nizami Gəncəvinin yubiley tədbirindən danışarkən
bildirir ki, Heydər Əliyev Şərq bədii fikrinin
tarixində yeni səhifə açmış böyük Azərbaycan
şairi və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvini
dünyaya böyük mənəvi sərvətlər
vermiş Dante, Şekspir, Şiller, Puşkin, Balzak, Tolstoy və
Qorki ilə yanaşı tutur, yubiley tədbirlərinə
böyük məna verirdi. Bu cəhətdən
onun aşağıdakı fikirləri də əhəmiyyətlidir.
“Bu tədbirlərin... (1970-ci illərdən
üzü bəri görülən işlərin miqyası nəzərdə
tutulurdu - Ə.Ə.) siyasi əhəmiyyəti
bu oldu ki, Azərbaycan rəhbərliyi və Azərbaycan elmi
öz sənətkar övladına birmənalı şəkildə
sahib çıxmaqla bərabər, o vaxtadək qonşu
İranda və bəzi digər ölkələrdə
Nizaminin, guya, fars ədəbiyyatının nümayəndəsi
olması barəsində deyilənlərə son qoyuldu. Nizamişünasların Bakıda toplanan beynəlxalq
konqresi artıq dünyanın bir sıra tanınmış
şərqşünas və tarixçilərinin,
nizamişünaslarının da bu məsələdə
obyektiv mövqe tutduqlarını, Nizamini məhz Azərbaycan
klassik ədəbiyyatının təmsilçisi, Azərbaycan
xalqının dahi oğlu kimi qəbul etdiklərini göstərdi”.
(s.55) (Yeri gəlmişkən, xatırlayaq ilk Avropa
Oyunlarının Bakı şəhərində
keçirilmiş 12 iyun 2015-ci il tarixli təntənəli
açılış mərasimini. Bu tədbirdə Nizami Gəncəvi
nə qədər möhtəşəm idi! -
Ə.Ə.).
Akad. B.Nəbiyev xatırladır ki, Heydər Əliyev
böyük renessans şairi İmadəddin Nəsiminin 600
illik yubileyinin keçirilməsində də çox
böyük zəhmətlər çəkmişdi. Ulu öndər hesab edirdi ki, İ.Nəsimi
yaradıcılığında “ən mühüm cəhət
onun insanpərvərlik ideyalarının qüvvəti,
şairin bir fikir adamı, bir şəxsiyyət kimi əzəməti,
ana dilində yazdığı əsərlərində
özünü xüsusi təravətlə nümayiş
etdirən poetik möcüzəsi idi” (s.55). Heydər Əliyev bu yubileyin (Nəsimi yubileyi -
Ə.Ə.). SSRİ, UNESCO xətti ilə dünya
miqyasında qeyd olunması üçün layihələri
“Sov.İKP MK siyasi bürosu kimi çox böyük
bürokratiya maneəsindən keçirmişdi”, “zamanın
çox nadir ədəbi-mədəni hadisəsi olan Nəsimi
yubileyi UNESCO-nun tədbirləri sırasına daxil
edilmişdi”. “Beləliklə, İ.Nəsimi
yubileyi dünya miqyasında qeyd edilən ilk Azərbaycan
şairi olmuşdu” (s.56). Alim, şair və
incəsənət xadimlərinin iştirakı ilə
Bakıda zirvə tədbirləri keçirilmiş, bir
sıra uğurlarla yanaşı, akad. B.Nəbiyevin
tərtib etdiyi rus dilində məqalələr toplusu
(şairin dövrü, mühiti, şəxsiyyəti,
hürufilik təlimi, əsərlərinin dil-üslub
xüsusiyyətləri və s. ilə bağlı) nəşr
edilib.
Akad. B.Nəbiyev dahi şəxsiyyət Heydər
Əliyevin “Alim, ədib və incəsənət xadimləri
haqqında yubiley tədbirinin keçirilməsi onların
özlərindən çox, xalqımıza, cəmiyyətimizə
lazımdır” kəlamını xüsusi xatırladır.
Müəllif yazır: “Ulu öndər ağır müharibə
şəraitində yaşayan, erməni
işğalçılarına qarşı mübarizə
aparan Azərbaycanın ən çətin məqamlarında
da ölkəmizin xilas yolların yalnız hərbi qüdrətimizin
artırılmasında deyil, həm də xalqımızın
mənəvi dəyərlər baxımından çox
güclü olmaq potensialında, Azərbaycanın zəngin və
orijinal mədəniyyət yurdu olmasında görür,
klassiklərimizin bənzərsiz irsini ən müxtəlif
vasitələrdən istifadə edərək dönə-dönə
dünya miqyasına çıxarmaqla doğma yurdumuzu
qabaqcıl bəşəriyyətə olduğu kimi
tanıtmağa çalışırdı. Bu
isə, öz növbəsində, gecə-gündüz Azərbaycana,
onun tarixinə, mədəniyyətinə, ədəbiyyatına
qarşı böhtanlar püskürən erməni təxribatını
tərksilah etmək, ona böyük zərbə vurmaq demək
idi” (s.57).
Ulu öndər dahi Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzulinin anadan olmasının 500 illik yubileyinin keçirilməsinə də tarixi-siyasi və ədəbi hadisə kimi dəyər verirdi. Bu barədə akad. B.Nəbiyev yazır: “Füzuli Heydər Əliyevin sənətinə pərəstiş etdiyi nadir Azərbaycan dahilərindən biri idi. Ulu öndər Füzuli haqqında ən müxtəlif münasibətlərlə çox maraqlı fikirlər söyləmiş, şairin Azərbaycan ədəbiyyatında, Şərq poeziyası və dünya ədəbi-ictimai fikir tarixində mövqeyini dönə-dönə yüksək qiymətləndirmişdir” (s.58).
Ulu öndər Heydər Əliyevin uzaqgörənliyi sayəsində M.Füzulinin 500 illik yubileyinin keçirilməsi çox geniş olub, Türkiyənin Ankara və İstanbul, Rusiyanın Moskva və Sankt-Peterburq, İranın Tehran və Təbriz, İraqın Bağdad, Kərbəla və Kərkük ərazilərini, habelə, Tiflis, Daşkənd, Dərbənd, Mahaçqala və başqa şəhərləri əhatə edib. Bu münasibətlə Parisdə UNESCO-nun baş qərargahında bir sıra yığıncaq, beynəlxalq forum, türk dünyası yazıçılarının üçüncü qurultayı, türksoy təşkilatının 8-ci toplantısı, Bakıda beynəlxalq simpozium keçirilib. Heydər Əliyev 1996-cı il noyabrın 8-də Bakıda keçirilmiş zirvə toplantısında Füzuli sənətinin fəlsəfi mahiyyətini, onun özünəqədərki dövrün Şərq və Qərb fəlsəfəsini, zəmanəsinin fəlsəfi fikrini dərindən öyrəndiyini, bir sıra əsərlərini fars, ərəb və türk dillərində yazmış şairin poetik irsinin əhəmiyyətini xüsusi qeyd edib” (s.60).
Akad. B.Nəbiyev Füzuli yubileyindən danışanda onun tarixi-siyasi əhəmiyyəti haqqında vurğulayır ki, “Füzuli - 500” tədbiri xalqımızın mənəvi həyatını zənginləşdirmək, adamlarımızı ruhlandırmaq, Vətənə, torpağa sədaqət ruhunda tərbiyələndirməklə bərabər, “Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünü bərpa etmək, işğal olunmuş torpaqları azad etmək üçün hamımızı səfərbər edir” (s.60). Akademik qeyd edir ki, Heydər Əliyev müdrik siyasətçi və dövlət xadimi kimi qiymətləndirirdi ki, “yubileylərin keçirilməsi, bir tərəfdən, yubilyarların xalq, dünya qarşısında xidmətlərini bir daha təbliğ və nümayiş etdirmək, digər tərəfdən, müasir nəslin ona bəslədiyi hörmət və ehtiramı bildirmək deməkdir” (s.61). “Xalq gərək daim öz kökünü xatırlasın, tarixini öyrənsin, milli mədəniyyətindən, elmindən heç vaxt ayrılmasın” - belə öyüd-nəsihət edirdi Ulu öndər. “Beləliklə də, Heydər Əliyev dövlət yubiley komissiyasının üzvləri, elmi müəssisələr, yaradıcılıq təşkilatları, Mədəniyyət Nazirliyi, Xarici İşlər Nazirliyi, yerli icra orqanları qarşısında vəzifə kimi qoyur və tələb edirdi ki, bu tədbir vasitəsilə Azərbaycan xalqı dünyaya daha yaxından tanıdılsın”. “Qoy dünya bilsin ki, xalqımızın çoxəsrlik, zəngin tarixi mədəniyyəti var” (s.61). Akademik B.Nəbiyev fikirlərini dinamik inkişaf etdirərək ümumiləşdirir ki, “Heydər Əliyev iftixar duyğusu ilə deyirdi ki, bu gün biz həm Azərbaycanda, həm Füzulinin doğulduğu yerdə, Bağdadda, həm də Ankarada Füzulinin 500 illiyini qeyd edərkən artıq keçmişdəki kimi parçalanmış vəziyyətdə deyilik. İndi böyük Türkiyə Cümhuriyyəti ilə yanaşı, digər türk cümhuriyyətləri də vüqarla dayanmışdır. Ay-ulduzlu Türkiyə bayrağının yanında indi artıq beş müstəqil türk cümhuriyyətinin bayraqları dalğalanır. Bunlardan biri də Azərbaycanın bayrağıdır” (s.62).
Akad. B.Nəbiyevin məlumatına görə, Molla Pənah Vaqifin Şuşadakı heykəlinin açılışında vilayətin ozamankı bütün erməni rəhbərliyi, ziyalıları iştirak edib. Heydər Əliyev “Böyük Azərbaycan şairi Vaqifin timsalında Qarabağda XVIII əsrin ortalarında məskunlaşan ermənilərə başa salırdı ki, torpağın əsl sahibləri, onun təəssübünü çəkənlər, onun şöhrətini dünyaya yayanlar kimlərdir” (s.64). “Heydər Əliyevin iradəsilə Şuşada ucaldılan Vaqif məqbərəsi yalnız konkret bir şairin abidəsi deyildi, bu məqbərə daha çox, türk-azərbaycanlı ruhunun əsrlər boyu Qarabağa hakimiyyətinin simvolu idi, bu torpaqda yaranmış təkrarsız sənətin simvolu idi” (s.65).
C.Məmmədquluzadə Heydər Əliyevin “ən çox sevdiyi, yaradıcılığına pərəstiş etdiyi ictimai fikir bahadırı idi”. Ulu öndər 1998-ci il dekabrın 28-də Respublika sarayında müdrik yazıçının 125 illik yubileyindəki nitqində “C.Məmmədquluzadənin öz yaradıcılığı ilə Azərbaycan xalqının milli oyanışında misilsiz rol oynadığını əsaslandırırdı”. Onun fikrincə, yeni milli ideologiyanın yaradıcıları, ilk növbədə, bu dahi sənətkarın ədəbi-ictimai irsinə müraciət etməlidirlər: “C.Məmmədquluzadənin yaradıcılığında Azərbaycanın bütün milli xüsusiyyətlərini, eyni zamanda, ümumbəşəri dəyərləri əks etdirən fikirlər bizim milli ideologiyanın əsasıdır. Və həmin ideologiyanın yaranması üçün böyük bir vasitədir, böyük bir sərvətdir. O dövrdə həm milliliyə bağlı olmaq, həm də dünyəvi, ümumbəşəri dəyərləri qiymətləndirmək, onları öz yaradıcılığında əks etdirmək və xalqımızın ümumi səviyyəsini qaldırmaq cəhdləri böyük vətəndaşlıq cəsarəti idi, böyük xidmətdir və bunu biz daim qiymətləndirməliyik. Ona görə də C.Məmmədquluzadənin yaradıcılığı, əsərləri bu gün bizim milli ideologiyanın yaranmasına, formalaşmasına və onun konsepsiyasının elmi şəkildə hazırlanmasına çox kömək edə bilər və çox kömək edəcəkdir” (“Ədəbiyyatın yüksək borcu və amalı” kitabında, “Ozan”, 2000, s.265).
Heydər Əliyev Hüseyn Cavid irsinə də yüksək qiymət verib. Akad. B.Nəbiyev yazır ki, “Heydər Əliyevin nəzərində H.Cavid Azərbaycan ədəbiyyatı və mədəniyyətinin inkişafında misilsiz xidmətlər göstərmiş dahi sima idi. Onun yaratdığı əsərlər Azərbaycan xalqının milli sərvətidir. Ulu öndər əsaslandırırdı ki, bu hörmətli sənətkarın bütün yaradıcılığı Azərbaycan xalqını milli azadlığa, müstəqilliyə çağırır. Ədib həmişə öz iradəsiylə yaşamış, öz xalqına sadiq olmuşdur, xalqını həddən artıq sevmiş və ona yetərincə xidmət etmişdir”. Buna görə də Heydər Əliyev onun qəbrini 1982-ci ildə Naxçıvanda ata-baba torpağına tapşırıb. 1997-ci ildə böyük ədəbiyyat hamisi Hüseyn Cavid məqbərəsinin açılışı zamanı deyib: “Cavidin cənazəsini uzaq Sibirdən Azərbaycana gətirmək asan iş deyildi. Bu, böyük iradə, cəsarət tələb edirdi. Ancaq xalqımıza, millətimizə, tariximizə, mədəniyyətimizə, ədəbiyyatımıza, mənəviyyatımıza olan sədaqət mənə belə bir cəsarət göstərməyə imkan verdi. Mən bunu etdim...” (s.68).
Ulu öndər Heydər Əliyev C.Cabbarlıya zəmanəsinin fəlsəfəsini və psixologiyasını, dövlətlər arasında qırılmaz əlaqəni, xalqın tarixi müqəddəratının rəşadətli səhifələrini açıq göstərmək baxımından qiymət verirdi. Böyük rəhbər bildirirdi ki, onun gördüyü işlər - sözün əsl mənasında, yorulmaz əmək fədaisinin hünəridir. “C.Cabbarlı müasir Azərbaycan dramaturgiyasının bünövrəsini qoymuşdur. Bu dramaturgiyanın inkişafının əsas istiqamətlərini müəyyən etmişdir, Azərbaycan xalqının və ozamankı sovet ölkəsindəki bir çox başqa xalqların teatr mədəniyyətini zənginləşdirən qiymətli töhfələr vermişdir. Bizim bütün müasir dram sənətimiz müəyyən mənada Cabbarlı teatrının bəhrəsidir. M.F.Axundzadə və C.Məmmədquluzadənin böyük ənənələrini inkişaf etdirib zənginləşdirən Cabbarlı teatr yaradıcılığının həqiqi novatoru olmuş, Azərbaycan səhnəsində bu gün də gözəl səmərə verən yeni ənənələrin əsasını qoymuşdur” (s.68-69).
Xalq şairi Səməd Vurğun haqqında danışanda da Ulu öndərin siyasi xadim fitrətinin gizli mənalarını belə bəlgələyirdi: “Azərbaycan ədəbiyyatının keçən əsrdəki inkişafının mühüm mərhələsi onun (S.Vurğunun - Ə.Ə.) şərəfli adı, böyük istedadı və çoxcəhətli yaradıcılıq fəaliyyəti ilə üzvi surətdə bağlıdır”. “Yüksək humanist dəyərləri, həyati və tarixi hadisələri fəlsəfi dərinliyi ilə qavrayıb mənalandırmaq, xəlqilik, bədii sözün çoxəsrlik ənənələri, qırılmaz varislik əlaqələri, romantik vüsət S.Vurğun poeziyasının əsas xüsusiyyətlərindəndir. O, milli şeirimizi novator keyfiyyətlərlə zənginləşdirmiş, yüksək sənət məktəbi yaratmışdır” (s.69). Ədəbiyyat bilicisi Heydər Əliyev xüsusi vurğulayırdı ki, “XX əsr, xüsusilə də həmin yüzillikdə S.Vurğunun yazıb-yaratdığı 1920-50-ci illər bəşər tarixinin çox mürəkkəb, ziddiyyətli proseslərlə əlamətdar olan bir dövrüdür. Birinci Dünya müharibəsi, milyonlarla günahsız insanın qanı bahasına Rusiya imperiyasında sosializmin bərqərar olması, faşizmin Avropaya meydan oxuması, İkinci Dünya müharibəsi, “soyuq müharibə”nin təzadları, Böyük Vətən müharibəsi ərəfəsində və faşizm üzərində qələbədən sonra sovetlərin möhkəmlənməsi, ölkədə 1930-50-ci illərdə şəxsiyyətə pərəstişin tüğyan etməsi... belə bir dövrdə yaşamaq, yaratmaq və yüksək yaradıcılıq səviyyəsinə çatmaq hər bir insana nəsib ola bilməzdi” (s.69).
Müdrik şəxsiyyət Heydər Əliyev 1930-50-ci illərin mürəkkəb tarixi şəraitini, ədəbi prosesin çətinliklərini Xalq şairi Süleyman Rüstəmə münasibətində belə səciyyələndirirdi: “Deyirlər ki, niyə H.Cavid, S.Hüseyn, Ə.Cavad, M.Müşfiq və başqaları repressiyaya məruz qalıblar, amma məsələn, S.Rüstəm, S.Vurğun, R.Rza və qeyriləri yox? Biz unuda bilmərik ki, Stalin repressiyası qlobal miqyaslı bir zəlzələ, dəniz tufanı, qasırğa, nəhəng qar uçqunu kimi ölkəyə gəlmiş ictimai-siyasi fəlakət idi. Bu kataklizmdən bir təsadüf, yaxud möcüzə sayəsində qurtulmuş bir sıra Vətən oğullarını onların o biri qardaşları xilas ola bilmədikləri üçün ittiham etməyə bizim haqqımız yoxdur” (s.72). Akad. B.Nəbiyev “alman faşizminə qarşı mübarizədə şairin əsəri Azərbaycan xalqı, özəlliklə də, gənclərimiz arasında vətənpərvərlik hisslərinin inkişafında, qüvvətlənməsində çox böyük rol oynamışdır”, - deyə Ulu öndərin qiymətli fikirlərini xatırladanda Onun fərdiləşdirmələrini xüsusi qabardırdı: “Yalnız Vətəni, millətini hədsiz sevən və ona sadiq olan bir insan S.Rüstəmin yazdığı şeirləri yaza bilərdi. Bunlar bizim ədəbiyyat, mədəniyyət tariximizin qızıl səhifələridir” (s.71).
11 aprel 1998-ci il tarixli təbrikində Heydər Əliyev Məhəmmədhüseyn Şəhriyarı böyük vətənpərvərlik duyğularının tərənnümçüsü olan filosof şair kimi təqdim edirdi. Bildirirdi ki, “Şəhriyarın irsi onun yaşayıb-yaratdığı zamanın, ictimai-siyasi, fəlsəfi və ədəbi görüşlərinin parlaq inikasıdır” (s.73). Heydər Əliyev demişdir: “Şair xalq həyatının dərinliklərinə enib, dövrün kəskin ictimai ziddiyyətlərini, şərin, mütləqiyyətin, ədalətsizliyin, mənəvi məhkumiyyətin faciələrini poeziyanın rəvan, aydın və təsirli dili ilə bütün dünyaya car çəkmişdir”. “Şəhriyar da Şərqin çox geniş bir regionunda insan mənəviyyatının zənginləşməsində böyük rol oynamışdır” (s.74).
Heydər Əliyev 1998-ci il aprelin 24-də Xalq şairi Mirvarid Dilbazinin 85 illik yubileyində iştirak edib və parlaq nitq söyləyib. O, M.Dilbazinin qadın taleyi haqqında danışaraq onun şəxsiyyətini və sənətini ədəbiyyatımızın nadir hadisəsi adlandırıb. M.Dilbazi “İstiqlal” ordeni ilə təltif edilmiş, “1930-cu ildən başlayaraq S.Vurğun, S.Rüstəm, M.Müşfiq, R.Rza, O.Sarıvəlli, M.Rahim, N.Rəfibəyli kimi sənətkarlarla bir sırada, yorulmaq bilmədən səmərəli fəaliyyət göstərmişdir”.
15 aprel 1995-ci ildə Heydər Əliyev daha
üç böyük sənətkarı ilk dəfə
“İstiqlal” ordeni ilə təltif edib. Bunlar Xalq şairləri
Bəxtiyar Vahabzadə, Məmməd Araz və Xəlil Rza
Ulutürk olub. Bunun səbəbini Ulu öndər belə izah
edirdi: “Milli azadlığa nail olmaq üçün xüsusən
bizim xalqımızda milli oyanış, milli dirçəliş,
milli ruhun canlanması lazımdır. Bu da asan bir proses deyildir. Çox vaxt tələb edən prosesdir. Yaşadığımız o rejim dövründə
bu prosesə açıq təkan vermək də çətin
idi. Ancaq B.Vahabzadə, M.Araz, X.Rza kimi insanlar öz
yaradıcılığı ilə bu sahədə çox
işlər görüblər. Ona görə mən
düşündüm: biz müstəqillik
qazanmışıq. Respublikamız müstəqil
dövlətdir. Xalqımız milli
azadlıq əldə edibdir. Bu milli azadlığın,
müstəqilliyin əldə edilməsində, şübhəsiz
ki, xalqımızın hamısının - hərənin
öz yeri, öz payı, hərənin öz xidməti var.
Ancaq elə şəxsiyyətlər var ki, onlar bu işin, bu
prosesin yaranmasında, formalaşmasında, inkişaf etməsində
xüsusi xidmətlər göstəriblər. B.Vahabzadə,
M.Araz, X.R.Ulutürk ədəbiyyatımızın məhz bu
cür çox görkəmli simalarıdırlar” (s.77).
Heydər Əliyev milli ədəbiyyatımızla bərabər,
milli dilimizin də keşiyini çəkib, onun tarixi
inkişafı üçün var qüvvəsini sərf
edib. Ulu öndərin dil siyasəti 1969-cu ildən
başlamış və O, hakimiyyəti dövründə
“ana dilimizin də qayğısına qalmış, onun
saflığı, təmizliyi, zənginliyi, inkişafı,
xalqın, cəmiyyətin həyatında özünəlayiq
yer tutması uğrunda yorulmaq bilmədən mübarizə
aparmışdır” (s.85).
Ümummilli
lider Heydər Əliyev 1978-ci il
Konstitusiyasına ana dili barəsində 73-cü maddəni
daxil etdirib. Bu da ondan ibarətdir ki, “Azərbaycan
Sovet Sosialist Respublikasının dövlət dili Azərbaycan
dilidir” (s.87).
Milli dilimizin bənzərsiz təəssübkeşi Heydər
Əliyev Azərbaycan dilini heyranlıqla sevib. Ona
güclü məhəbbət bəsləyib, “xalq mənəviyyatı,
psixologiyası, ədəbiyyatı, mədəniyyəti -
bütün bunların daşıyıcısı olan ana
dilimizə dərindən bələd olub. Akad. B.Nəbiyev mahiyyəti
vurğulayaraq göstərir ki, Ulu öndər Heydər
Əliyev “Azərbaycan dilinin, ədəbiyyatının və
incəsənətinin inkişaf perspektivlərinə dair
uzunmüddətli siyasət işləyib hazırlamış
və hər cür müqavimətlərə, mürəkkəbliklərə
baxmayaraq, onu ardıcıllıqla həyata
keçirmişdir”. (s.76) O, 1995-ci ildə
“Azərbaycan dilinə müstəqil respublikamızın
dövlət dili statusu vermiş, ana dilimiz cəmiyyət həyatının
bütün sahələrində, o cümlədən,
xüsusən, dövlət idarəçiliyində
özünün, həqiqətən də, layiqli yerini
tutmuşdur” (s.89). Həmin ildə Ulu öndər Azərbaycan
Milli Elmlər Akademiyasında ana dilimizin türk, yoxsa Azərbaycan
dili adlandırılması barəsində iki günlük
müzakirə keçirmiş, qərara
alınmışdır ki, dilimiz dövlət dili olaraq məhz
Azərbaycan dili kimi təsdiq edilsin. Ümummilli
lider Heydər Əliyev ədəbiyyatımıza tarix, mədəniyyət,
mövcudluq, millilik, milli mənlik şüuru ilə bərabər,
dövlət siyasəti kimi baxmış, 1970-ci ildən
başlamış dil siyasətini uğurla həyata
keçirmiş, dilimizə tam dövlət dili statusu
vermişdir.
Bizi millət kimi qoruyub saxlayan dilimiz, ədəbiyyatımız,
tariximiz və ənənələrimizdir. Hazırkı
siyasi-tarixi şəraitdə bu sahədə ölkə
Prezidenti cənab İlham Əliyevin böyük xidmətləri
vardır. O, Ulu öndərin ədəbi-ictimai fikir
tariximiz haqqında vacib konsepsiyasını səylə davam
etdirməkdə, əhəmiyyətli uğurlar
qazanmaqdadır.
Əlizadə ƏSGƏRLİ,
AMEA Nizami adına
Ədəbiyyat İnstitutunun baş elmi işçisi,
filologiya üzrə
elmlər doktoru
Yeni Azərbaycan.-2015.-
31 iyul.- S. 3.