Demokratik inkişaf yeni mərhələdə

Müasir dövrümüzdə demokratiya dərk olunmuş zərurət kimi sürətlə qloballaşan dünyada hər bir dövlətin sabit inkişafının mühüm şərti, bəşəriyyətin mənəvi-hüquqi ideallarının ali təzahürünə çevrilməklə hüquqi dövlət və vətəndaş cəmiyyətinin yetkinliyinin başlıca meyarı sayılır. Mütləq, klassik və müasir plüralist mərhələlərdən keçərək, insanların qərinələr boyu təcrübədən uğurla çıxardığı demokratik dəyərlər dünya ölkələrinin əksəriyyətində milli inkişaf strategiyası kimi müəyyənləşdirilmiş, dövlət idarəçiliyinin, birgəyaşayışın, vətəndaş-hakimiyyət münasibətlərinin tənzimlənməsinin ən ahəngdar forması kimi dəyərləndirilmişdir. Sivilizasiyanın hazırkı yüksək inkişaf mərhələsində ümumbəşəri dəyərlərə - demokratik ideallara və insan hüquqlarına hörmət bəsləməyən hansısa dövlətin dünya siyasətində özünə layiq yer tutmasından, qlobal miqyasda cərəyan edən proseslərə nüfuz etməsindən danışmaq mümkün deyildir.

Hazırda inkişaf səviyyəsinin müxtəlifliyinə, demokratik dəyərlərin mənimsənilməsi göstəricilərinin fərqliliyinə baxmayaraq, demək olar ki, bütün ölkələr insan hüquqları prinsiplərinə sadiqliklərini bəyan etmişlər. Siyasi liberalizasiya və demokratikləşmə prosesinin genişlənməsi dövlətlərin fəaliyyətlərinin məhz bu prinsiplərə əsasən istiqamətləndirilməsini zəruri prosesə çevirmişdir. Tarixi təkamül nəticəsində təşəkkül taparaq formalaşmış demokratiya bu gün bəşər cəmiyyətinin ən aktual, mürəkkəb və mübahisələrə səbəb olan problemlərindən biri olaraq qalır.

Qədim dövrlərdən başlayaraq insanlar demokratiya haqqında düşünmüş, azadlığa can atmış, lakin bu, heç də həmişə bütün ölkələrə, bütün xalqlara nəsib olmamışdır. Demokratik idarəetmə sistemi xalqın hakimiyyətin mənbəyi kimi tanınmasına və çoxluğun iradəsinə əsaslanmaqla, ona dövlət işlərində iştirak hüququ verir, habelə vətəndaşları real hüquq və azadlıqlarla təmin edir. Demokratik dövlət insanların birgə fəaliyyətinin təşkili və tənzimlənməsinin mühüm şərti, onların qarşılıqlı münasibətlərinin qaydaya salınmasının, cəmiyyətdə nizam-intizamın və sabitliyin başlıca təminatçısıdır. Demokratik inkişaf yolu seçmiş dövlətlərin mütləq əksəriyyətində ictimai-siyasi sabitliyin möhkəm təmələ söykənməsi, yüksək maddi rifah halı, vətəndaş-cəmiyyət münasibətlərinin ahəngdarlığı, şəxsiyyətin mənafelərinin, hüquq və azadlıqlarının maksimum səviyyədə qorunması, qanunun aliliyi prinsipinə bütün səviyyələrdə əməl olunması təmin edilmişdir.

XX əsrin sonlarına doğru dünyada cərəyan edən qlobal proseslərin və milli azadlıq hərəkatının nəticəsi kimi dövlət müstəqilliyinə qovuşan Azərbaycan Dövlət müstəqilliyi haqqında Konstitusiya Aktında demokratik, hüquqi və dünyəvi dövlət olduğunu bəyan etmiş, ümumbəşəri yolla qarşıya qoyduğu strateji hədəflərə doğru irəliləmək istəyini nümayiş etdirmişdir. Demokratiya və azad bazar iqtisadiyyatı prinsiplərini gələcək inkişaf modeli kimi seçmiş Azərbaycanda hakimiyyətin və bütün təbii sərvətlərin xalqa mənsubluğu, mülkiyyətin bütün formalarının bərabərliyi, vətəndaşların seçki hüququnun, çoxpartiyalı sistemin təminatı, habelə insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının ümumi prinsipləri rəsmən elan edilsə də, 1991-1993-cü illərdə rəhbərlikdə xalqın etimad göstərdiyi siyasi qüvvənin olmaması zəminində baş qaldırmış xaotik və ziddiyyətli proseslər - qanunçuluğun, hüquq qaydalarının zəifləməsi, ictimai-siyasi sabitliyin pozulması, sosial-iqtisadi tənəzzülün dərinləşməsi bu istəyin reallaşmasında ciddi maneəyə çevrilmişdir. 90-cı illərin əvvəllərindən başlayaraq bir tərəfdən Ermənistanın Azərbaycana qarşı işğalçılıq siyasətinin genişlənməsi, digər tərəfdənsə hakimiyyəti qeyri-qanuni ələ keçirmiş diletant qüvvələrə qarşı ictimai inamsızlığın dərinləşməsi, sosial-iqtisadi tənəzzül, vətəndaş qarşıdurması, xaos və özbaşınalıq xalqın demokratik və hüquqi dövlətdə yaşamaq istəyini əlçatmaz ideyaya çevirmişdi.

Bir ictimai-siyasi formasiyadan digərinə keçidin ilkin mərhələsində üzləşdiyi xaos və anarxiya mühiti xalqın demokratik dəyərləri əsl mahiyyəti üzrə dərk etməsinə mane olmuş, neqativ siyasi proseslər fonunda cəmiyyətdə bu idarəetmə formasına ehtiyatlı və pessimist münasibət formalaşmışdı. Xüsusən də 1992-1993-cü illərdə AXC-”Müsavat” iqtidarının ayrı-ayrı məmurlarının “demokratiya bayrağı” altında törətdikləri qanunsuzluqlar və vəzifə özbaşınalıqları Azərbaycanda demokratiyanın gerçək mahiyyəti üzrə qavranılmasına imkan verməmişdi. Ölkə vətəndaşlarının böyük qisminin yanlış olaraq demokratiyanı “hərc-mərcliyə, xaosa, itaətsizliyə, siyasi qarşıdurmaya yol açan uğursuz idarəetmə forması” kimi dəyərləndirməsi də o dövrün xoşagəlməz siyasi mənzərəsini əks etdirir.

1993-cü ilin iyun ayında - ölkədə ciddi siyasi böhranın, xaos və anarxiyanın hökm sürdüyü bir şəraitdə xalqın təkidli tələbi ilə hakimiyyət sükanı arxasına keçmiş Ulu öndərimiz Heydər Əliyev cəmiyyətdə demokratiyaya münasibətdə formalaşmış yanlış təsəvvürləri dəyişmək üçün ilk növbədə xalqla əl-ələ verərək ictimai-siyasi böhranı aradan qaldırmış, cəmiyyətdə yeni mübariz əhval-ruhiyyə yaratmağa nail olmuş, milli birlik yolu ilə dövləti parçalanmadan xilas etmişdir. Xalqın milli-mənəvi sərvətinə çevrilmiş bu birlik sayəsində hazırda respublikamızda demokratik dəyərlər qanunların və milli-mənəvi dəyərlərin tənzimlədiyi sərhədlərdən kənara çıxmır və dialektik inkişafa uyğun olaraq ictimai şüur tərəfindən tam şəkildə mənimsənilir. Azərbaycanda həqiqi demokratiya məhz Heydər Əliyevin milli dövlətçilik irsinin təcəssümü kimi formalaşmışdır və bu irs demokratiyanın özbaşınalıq kimi başa düşülməsinə, yaxud da ifrat Qərb demokratiyasının neqativ cəhətlərini özündə ehtiva etməsinə yol vermir. Faktiki olaraq bu kursun bütün sahələrdəki tənzimləmə missiyası ideoloji müstəvidə də özünü doğrultmuşdur.

“Biz Azərbaycanda demokratik respublika quraraq, sivilizasiyalararası cəmiyyət uğrunda mübarizə apararaq ümumi dünyəvi, bəşəri dəyərlərin hamısından istifadə etməliyik. Çalışmalıyıq ki, Azərbaycan uzun illərdən sonra, ilk dəfə müstəqilliyini aldıqdan sonra bütün dünyaya öz tarixi nailiyyətlərini, milli ənənələrini nümayiş etdirə bilsin. Azərbaycan xalqının bu barədə həm tarixi, həm müasir potensialı olduqca böyükdür. Bunların hamısından istifadə olunarsa, Azərbaycan həm tam müstəqil dövlət olacaq, həm də bizim cəmiyyətimiz tam demokratik, hüquqi, ümumbəşəri dəyərlərin əsasında qurulan demokratik bir cəmiyyət olacaq”, - deyən Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev demokratik inkişafa insanların daxili azadlığını, mənəvi ucalığını, qanunçuluğa riayət etməsini şərtləndirən mühüm vasitə kimi yanaşmışdır.

Azərbaycan xalqının vahidliyinə çalışan Ümummilli lider Heydər Əliyev Özünün fitri idarəçilik istedadı sayəsində respublikada ümumbəşəri dəyərlərlə çulğaşan, milli xüsusiyyətləri, mental dəyərləri qoruyan ədalətli, sivil və demokratik cəmiyyətin möhkəm əsaslarını yaratmış, dövlət-vətəndaş münasibətlərində hər birinin mənafeyini prioritet götürmüşdür. Müxtəlif tarixi dövrlərin siyasi təbəddülatları ümummilli problemlərin həllində cəmiyyətin Heydər Əliyev siyasi kursuna olan inamına qətiyyən təsir etməmiş, əksinə, bu inam gündən-günə möhkəmlənmişdir. İctimaiyyət Heydər Əliyev siyasətinə olan yüksək etimadın müqabilində dövlətə, hakimiyyətə inamını bərpa etmiş, məhz bu inam da cəmiyyəti anarxist meyillərə sürüyən mənfi tendensiyalara qarşı güclü immunitet formalaşdırmışdır. Bu mənada Ulu öndər Heydər Əliyevin siyasi kursunun alternativsizliyi özünü təkcə praktik məsələlərdə təsdiqləməmişdir - bu faktor cəmiyyətin ideoloji istiqamətləri baxımından da mühüm əhəmiyyətə malikdir.

Ulu öndərimiz Heydər Əliyevin müdrik və qətiyyətli siyasəti nəticəsində respublikamızda qanunçuluğun və hüquq qaydalarının bərpası istiqamətində kompleks tədbirlər həyata keçirilmiş, xaos və anarxiya mühitinə son qoyulmuş, hüquqi, siyasi və iqtisadi islahatlara start verilmişdir. O dövrdə Azərbaycanda demokratik cəmiyyətin atributu olan, vətəndaş cəmiyyətinin bərqərar edilməsini, xalqın iradəsinin ifadəsi kimi qanunların aliliyini təmin edən hüquqi, dünyəvi dövlət quruculuğunu, ədalətli iqtisadi və sosial qaydalara uyğun olaraq hamının layiqli həyat səviyyəsini təmin edən yeni konstitusiyaya ehtiyac duyulurdu. Bu zərurəti düzgün qiymətləndirən Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev dövlətin təməlinin möhkəm siyasi-hüquqi əsaslar üzərində qurulması üçün ilk növbədə müstəqil Azərbaycan Konstitusiyasının hazırlanaraq qəbul edilməsini vacib saymışdır. Dövlətçiliyə qarşı yönəlmiş məkrli qəsdlərin qarşısı alındıqdan sonra 1995-ci ilin iyul ayında Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin Sədrliyi ilə Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasını hazırlayan Dövlət Komissiyası təşkil edilmişdir.

Görkəmli alimlərin, hüquqşünasların, mütəxəssislərin və rəhbər işçilərin daxil edildiyi bu komissiya 1995-ci il iyul ayının 5-də ilk iclasını keçirmişdir. Komissiyanın iclasında geniş nitq söyləyən Ümummilli liderimiz dəyərli tövsiyələrini, məsləhətlərini vermişdir. “Biz elə bir layihə hazırlamalı və nəhayət, elə bir konstitusiya qəbul etməliyik ki, o, müstəqil Azərbaycan Respublikasında demokratik prinsiplər əsasında uzun müddət sabit yaşamasını təmin edən əsas qanun, tarixi sənəd olsun. Hakimiyyət bölgüsü - ali icra, qanunvericilik, məhkəmə hakimiyyəti - bunlar hamısı xalqın iradəsinə söykənməli, seçkilər yolu ilə təmin olunmalıdır”, - deyən Ulu öndərimiz Konstitusiyanın hazırlanmasında həm Azərbaycanın tarixi keçmişinin milli dəyərlərindən, həm də ümumbəşəri dəyərlərdən, dünyanın demokratik dövlətlərinin təcrübəsindən istifadə edilməsini mühüm vəzifə kimi irəli sürmüşdür.

Ümummilli liderimizin rəhbərliyi ilə 6 ay müddətində hazırlanan və 1995-ci il noyabrın 12-də ümumxalq səsverməsi yolu ilə qəbul olunan müstəqil Azərbaycan Respublikasının ilk Konstitusiyası ölkənin gələcək inkişaf prioritetlərini müəyyənləşdirməklə yanaşı, insan hüquq və azadlıqlarının təminatını dövlətin ali məqsədi kimi önə çıxarmışdır. Beş bölmə, 12 fəsil və 158 maddədən ibarət olan Konstitusiyanın 48 maddəsinin sırf insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarını özündə əks etdirməsi Ulu öndərimiz Heydər Əliyevin demokratik dəyərlərə sadiqliyini bir daha təcəssüm etdirir. Konstitusiyada əksini tapmış bu strateji məqsədlər, ilk növbədə, hüquqi islahatları və insan haqlarının qorunması prinsipinin real həyatda tətbiqini zəruri etmişdir. Müstəqil Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında BMT-nin 1948-ci il 10 dekabr tarixli Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsində və digər beynəlxalq müqavilələrdə nəzərdə tutulmuş insan hüquq və azadlıqları tam və əhatəli şəkildə təsbit olunmuşdur.

Azərbaycan Konstitusiyası dövlətin müstəqilliyini, suverenliyini və ərazi bütövlüyünü qorumağı əsas niyyətlər kimi bəyan etmişdir. Konstitusiyada qeyd olunur ki, demokratik quruluşa təminat vermək, vətəndaş cəmiyyətinin bərqərar edilməsinə nail olmaq, qanunların aliliyini təmin edən hüquqi, dünyəvi dövlət qurmaq, ədalətli sosial və iqtisadi qaydalar əsasında hər bir vətəndaşın layiqli həyat səviyyəsini təmin etmək, ümumbəşəri dəyərlərə əsaslanaraq bütün dünya xalqları ilə dostluq, sülh, əmin-amanlıq şəraitində yaşamaq Azərbaycan dövlətinin ali məqsədləridir.

1995-2003-cü illərdə Azərbaycan Ulu öndərimiz Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə bu ali məqsədlərə doğru inamla irəliləmiş, demokratik dəyərlərin mənimsənilməsi, Avropaya inteqrasiya, vətəndaş cəmiyyəti və hüquqi dövlət quruculuğu istiqamətində mühüm uğurlara nail olmuşdur. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbərliyi dövründə həyata keçirilən mütərəqqi islahatların başlıca qayəsini məhkəmə-hüquq sisteminin, prokurorluq, polis, ədliyyə orqanlarının fəaliyyətinin müasirləşdirilməsi, bu kontekstdə insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının maksimum müdafiəsi üçün çevik mexanizmlərin yaradılması, qanunların aliliyinin təmin olunması məsələləri təşkil etmişdir. Ötən müddətdə insan hüquqları üzrə bir sıra mühüm konvensiyalara, sazişlərə qoşulan, Avropa Şurasının tamhüquqlu üzvünə çevrilən Azərbaycanda üçpilləli məhkəmə sisteminin formalaşdırılması, Konstitusiya Məhkəməsinin fəaliyyətə başlaması, İnsan Hüquqları üzrə Müvəkkil İnstitutunun yaradılması, söz, mətbuat, fikir, vicdan azadlıqlarının, çoxpartiyalı sistemin, şəffaf və azad seçki qanunvericiliyinin təmin edilməsi və s. demokratik inkişaf yolunda qazandığımız mühüm nailiyyətlərdəndir.

Azərbaycanda demokratik dövlətçilik ənənələri formalaşdıran Heydər Əliyev dühasının xalq qarşısındakı ən mühüm xidmətlərindən biri də məhz bundan ibarətdir ki, Ümummilli liderimiz müəllifi olduğu siyasi kursun davamlılığını təmin etmiş, dərin zəkası hesabına onun gələcək uğurlarına etibarlı təminat yaratmışdır. Ulu öndərimizin 2003-cü ilin prezident seçkiləri ərəfəsində “Mən Ona özüm qədər inanıram” deməklə Özünün layiqli davamçısı kimi cəmiyyətə təqdim etdiyi cənab İlham Əliyevin respublikaya rəhbərliyi dövründə əldə olunmuş böyük nailiyyətlər Azərbaycan xalqının seçimində qətiyyən yanılmadığını bir daha təsdiqləyir. Heydər Əliyevin zəngin dövlətçilik fəlsəfəsindən bəhrələnən cənab İlham Əliyev Ulu öndərimizin möhkəm təməllər üzərində formalaşdırdığı idarəçilik ənənələrini davam etdirir.

Azərbaycanın inkişafının hazırkı mərhələsində dövlət müstəqilliyinin möhkəmlənməsinə təminat yaradan əsas amillərdən biri də ölkənin çağdaş fəlsəfi-siyasi tarixinin olduğu kimi qələmə alınmasından ibarətdir. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin qurub-yaratdığı bu dövlətin qət etdiyi demokratik yola nəzər salınması, Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə yaradılan çağdaş tariximizin gələcək nəsillərə çatdırılması qarşımızda duran ümdə vəzifələrdəndir. Bu gün Azərbaycanda get-gedə intensivləşməkdə olan demokratiya xətti o qədər geniş və çoxşaxəlidir ki, bu prosesə hər müəllif baxışı yeni-yeni həqiqətlərə işıq salır.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev dəfələrlə vurğulamışdır ki, demokratik proseslərin davamlı şəkildə aparılmadığı hansısa dövlətin iqtisadi sahədə yüksək nəticələr əldə etməsi, beynəlxalq arenada layiqli yerini tutması, dünya iqtisadiyyatına inteqrasiyası mümkün deyildir. Eyni zamanda, iqtisadi cəhətdən inkişaf etməmiş hansısa dövlətdə demokratikləşməyə və vətəndaş cəmiyyəti quruculuğuna yönələn cəhdlər uğursuzluqla nəticələnir. Məhz bu reallıqdan çıxış edən Azərbaycan Prezidenti hər iki təmayülə vəhdət şəklində yanaşılmasını vacib sayır və ölkənin uzunmüddətli inkişafını məhz demokratik və iqtisadi islahatların paralel şəkildə davam etdirilməsi şərtilə real hesab edir.

Dövlət başçısının demokratik inkişaf konsepsiyası kifayət qədər təkmil səciyyə daşıyır və inkişaf etmiş dünya dövlətlərinin təcrübəsindən qaynaqlanır: “Əsl açıq demokratik cəmiyyəti ancaq maddi rifah əsasında qurmaq mümkündür. İqtisadi cəhətdən geridə qalmış dövlətlərdə demokratik proseslər də geridə qalır. O ölkələr ki onlar iqtisadi cəhətdən güclüdürlər, o ölkələrdə demokratiyanın inkişafı da çox yüksək zirvədədir. Ona görə iqtisadi islahatların davam etdirilməsi xalqın maddi rifahının yaxşılaşdırılması, demokratik cəmiyyətin qurulması və formalaşması üçün başlıca şərtdir. Ancaq bununla bərabər, əgər, sadəcə olaraq, iqtisadi məsələlərə diqqətimizi yönəltsək və siyasi islahatlarda hansısa bir yubanma olarsa, bu da Azərbaycanın qarşısında duran vəzifələrin həlli üçün bizə imkan yaratmayacaqdır. Siyasi islahatlar mütləq aparılmalı və Azərbaycan müasir ölkəyə çevrilməlidir”, - deyən Azərbaycan Prezidenti bu fikirdədir ki, demokratiya vətəndaşların sosial-siyasi, mədəni və iqtisadi rifahına, bu sahələrdə baş verən müsbət dəyişikliklərə adekvat reaksiya verməlidir.

Demokratik dövlətin bir təsisat kimi başlıca vəzifəsi bütövlükdə cəmiyyətin və ayrılıqda hər bir vətəndaşın maddi rifah halının yüksəldilməsi, onların sosial müdafiəsi və layiqli həyat səviyyəsinin təmin olunması, habelə şəxsiyyətin azad inkişafı üçün bərabər imkanların yaradılmasıdır. Son illər bir sıra MDB dövlətlərində yaşanan “məxməri inqilab” ssenariləri təsdiqləmişdir ki, demokratik proseslərin inqilabi yolla sürətləndirilməsi, demokratik dəyərlərin kor-koranə transferi qətiyyən mümkün deyildir. Hər bir ölkənin daxilində mütləq demokratik proseslərin getməsinə real zəmin yaradılmalı, tətbiq olunan yeniliklər ictimai şüur tərəfindən tam şəkildə mənimsənilməlidir. Bu nöqteyi-nəzərdən Azərbaycanda dünya ölkələrinin heç birinə bənzəməyən inkişaf modelinin formalaşması faktı artıq tam təsdiqini tapmışdır. Demokratik quruculuq yolu ilə gedən respublikamız həssas bir bölgədə yerləşsə də, onun həm iqtisadi, həm siyasi, həm də digər sahələrdə özünəməxsus inkişaf modeli formalaşmaqdadır. Bir sıra postsovet dövlətlərində analoji tranzit “məxməri inqilab” ssenarilərinə əsaslandığı halda, Azərbaycanda demokratik inkişaf suverenlik və özünütəminetmə prinsiplərinə söykənir. Bu elmi-fəlsəfi yanaşma tərzi öz iddiasını dünyaya qəbul etdirməyə çalışan, milli məxsusluğa arxa çevirib dünyaya yeni mövcudluq üsulu vermək istəyən ayrı-ayrı siyasi mərkəzlərə, alimlərə, fikir sahiblərinə ən tutarlı cavabdır. Müasir dünyada demokratik dəyərlərin yayılması kifayət qədər sabit xarakter alsa da, özlüyündə demokratiya mücərrəd anlayışdır və nəzərdə tutulan son məqsədə çatmaq üçün hansısa bir konkret çıxış nöqtəsi kimi baxmağa imkan vermir. Bu baxımdan demokratiya xalq hakimiyyəti ideyalarının yad, yaxud yeni olduğu məkanlarda yalnız təkamül və inkişaf yolu ilə keçirilməlidir. Hər bir nəzəriyyə kimi, o da əvvəlki stereotiplərin bütünlüklə yox edilməsini, habelə başqa davranış normaları və standartlarının formalaşması üçün vaxt tələb edir.

Azərbaycanda transformasiya prosesinin dönməz xarakter almasında siyasi hakimiyyətin gücü və iradəsi həlledici rol oynayır. “Güclü iqtisadiyyat - müstəqil dövlət” prinsipini uğurla reallaşdıran Azərbaycan Respublikasında hər hansı bir inqilabın baş verməsi nəinki mümkünsüzdür, hətta siyasi müzakirə predmeti deyildir. Keçmiş İttifaq respublikalarının çoxundan fərqli olaraq, Azərbaycanın siyasi hakimiyyət sistemi sabit və çox uğurlu şəkildə idarə edilir. Digər ölkələrdən fərqli olaraq, Azərbaycanda hakimiyyətin icra və qanunverici orqanları arasında nəinki qarşıdurma meyilləri olmamışdır, əksinə, onlar arasında konstruktiv əməkdaşlıq mövcuddur. Bütün bunlar güclü və səmərəli dövlətin əsas göstəriciləri olmaqla, ölkədə vahid dövlət siyasətinin həyata keçirilməsinin mühüm amili kimi qiymətləndirilir. Eyni zamanda, bu gün Azərbaycan dövlətinin həyata keçirdiyi iqtisadi siyasət nə bazar fundamentalizminə, nə də inzibati-amirlik metodlarına əsaslanır. Dövlətin iqtisadi siyasəti bir tərəfdən sosial ədalət, digər tərəfdən də səmərəli iqtisadiyyat prinsipləri ilə uzlaşdırılır. Təsadüfi deyil ki, bu gün Azərbaycanda 4 mindən artıq QHT, minlərlə print və elektron KİV fəaliyyət göstərir və plüralist demokratiyanın vacib institutları kimi çıxış edir.

Lakin müasir bəşəri demokratiya ideallarına münasibətdə ciddi problemlər də mövcuddur. Belə ki, uzun illər boyu Qərbdə formalaşan bu və ya digər fikir ehkam kimi insanlara təqdim olunmuş, şüurlara hakim kəsilmiş, bəzən bu fikirlərin cazibəsinə düşən alimlər şablondan çıxmaq imkanından məhrum olmuşlar. Hazırda dünyada mövcud olan ayrı-ayrı nəzəriyyələrin hakim mövqedə olması da təkzibedilməz həqiqətdir. Bu səbəbdən istər regional, istərsə də qlobal müstəvidə demokratiya, demokratik dövlət, milli müstəqillik, regionalizm, qloballaşma və suverenlik kimi məfhumlar haqqında yeni elmi yanaşmaların ortaya qoyulmasına, maraqlı fikirlərin səslənməsinə böyük ehtiyac duyulur. Çünki demokratik dəyərlərin özü də bəşəriyyətin inkişaf səviyyəsinə uyğun olaraq dəyişir, təkmilləşir, yeni məzmun kəsb etməyə başlayır. Demokratik prinsiplər hansısa dövlət tərəfindən formalaşa və elan oluna bilməz. Heç bir ölkə, yaxud siyasətçi demokratiya arbitri deyildir.

Demokratik dəyərlər bütün bəşəriyyətə məxsusdur və onun hər bir ölkə üzrə inkişaf yolu, spesifik təsir gücü mövcuddur. Demokratiya və insan hüquqlarının qorunması pərdəsi altında öz iradəsini dünyaya qəbul etdirməyə, müəyyən planlarını gerçəkləşdirməyə çalışan ayrı-ayrı qüvvələrin təhdid və şantajları demokratik idealların möhkəmlənməsinə mane olur və tormozlayıcı amilə çevrilir. Nəticədə demokratiya XXI əsrin əsas ideoloji silahına - nəinki mövcud rejimləri dəyişdirməyə, tranzitlər və transformasiyalar doğurmağa, həm də Yer kürəsinin istənilən nöqtəsinə hərbi müdaxiləni “legitimləşdirməyə” qadir olan silaha çevrilmişdir.

Dünyanı, bir növ, iki düşərgəyə - kommunist və kapitalist düşərgələrinə bölən “soyuq müharibə” dövrünün müddəaları dünya məkanının “azad, qismən azad və qeyri-azad kimi yeni bölgüsü prinsiplərinə transformasiya olmuşdur. “Demokratiyanın müdafiəsi” bayrağı altında ölkələrin daxili işlərinə kobudcasına qarışmaq, onlara siyasi təzyiq göstərmək, seçki proseslərinin, vətəndaş hüquqları və azadlıqlarının vəziyyətinin qiymətləndirilməsində ikili standartları zorla qəbul etdirmək cəhdləri demokratik dəyərləri universallaşdırmaq işinə ziyan vurur. Demokratiyanın inkişaf səviyyəsini müəyyən etmək üçün onun ayrı-ayrı dövlətlərin xüsusiyyətlərindən irəli gələn çətinliklərini, hakimiyyət qollarının ayrı-ayrı institusional formalarda müəyyən olunmuş qarşılıqlı münasibətlərini nəzərə almaq lazımdır. Demokratik sistemin yaradılmasına demokratiyanın “ideal” modelinin olması mövqeyindən yanaşmaq düzgün deyildir. Demokratik dəyərləri müxtəlif siyasi və mədəni şəraitlərə uyğunlaşdırıla bilən cürbəcür institusional formaların kombinasiyası vasitəsilə həyata keçirmək lazımdır. Hansı məkanda qurulmağından asılı olmayaraq, demokratiya təkamüllü və suveren olmalıdır. Bu isə vətəndaş cəmiyyətinin kompleks şəkildə və sabit inkişafını, səmərəli siyasi strukturun təsis olunmasını, rəqabətqabiliyyətli iqtisadiyyat formalaşdırılmasını, regional proseslərə təsirin fəal mexanizmlərini tətbiq etməyə imkan verir.

Hər bir dövlətin müstəqilliyini şərtləndirən, onu əbədiləşdirən amillər ilk növbədə demokratik dəyərlərin maksimum səviyyədə təminatından asılıdır. İnkişaf etmiş dövlətlərin təcrübəsi də təsdiqləyir ki, ictimai-siyasi həyatın bütün sahələri üzrə demokratikləşmə prosesinin sürətləndirilməsi, dövlətin hüquqi bazasının möhkəm təməllər üzərində qurulması, sosial ədalət prinsiplərinə ciddi şəkildə riayət olunması həmin dövlətdə sabitliyin, vətəndaş həmrəyliyinin, dinamik iqtisadi inkişafın başlıca təminatlarından biridir. Müstəqil Azərbaycan da qloballaşan dünyanın tamhüquqlu subyekti kimi heç bir kənar təsiri, müdaxiləni qəbul etmədən demokratik dəyərlərə doğru inamla irəliləyir. Respublikamızın sosial-iqtisadi sahədə ildən-ilə daha böyük uğurlar qazanması, beynəlxalq layihələrin gerçəkləşdirilməsində əsas söz sahibi kimi çıxış etməsi, regionda lider dövlətə çevrilməsi və ən nəhayət, insanların maddi rifah halında özünü göstərən kardinal dəyişikliklər Azərbaycanda demokratik inkişaf kursunun əbədi və dönməz olmasına ən başlıca təminatdır.

c

Yeni Azərbaycan.- 2017.- 13 aprel.- S.2