Mənfur erməni terrorizminin növbəti qanlı səhifəsi

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə daxili işlər naziri olmuş Behbud Cavanşir 18 iyul 1921-ci il tarixində erməni terrorçuları tərəfindən qətlə yetirilib

Tarixi faktlar və reallıqlar göstərir ki, ermənilər ayrı-ayrı dövrlərdə azərbaycanlılara qarşı genişmiqyaslı qanlı aksiyaların altına imza atıb, tarixi Azərbaycan torpaqlarına təcavüzkar iddialarını daha da gücləndiriblər. Onlar bu məqsədlə misli görünməmiş metod və vasitələrə baş vurublar. Mənfur qonşularımızın “böyük Ermənistan” yaratmaq ideyaları, eyni zamanda, böyük güclərin maraqları ilə üst-üstə düşüb. Bunun da nəticəsidir ki, müxtəlif dövrlərdə ermənilər xalqımıza qarşı fərqli-fərqli təhdidlərdən məharətlə istifadə etməyə çalışıblar ki, buraya da təbliğat, qondarma “soyqırımı” iddiaları, torpaq tələbləri, terror aktları, qətllər-qırğınlar və s. daxildir.

Behbud Cavanşirin qətlə yetirilməsi: tarixi faktlar nə deyir?

Tarix altında ermənilərin imzası olan çoxsaylı terror aktlarına şahidlik edib. Xüsusilə də, Azərbaycanın, Türkiyənin və Rusiyanın bir çox dövlət xadimlərinə qarşı həyata keçirilmiş teraktlar erməni vandalizminin və mənfur xislətinin aşkar - əyani ifadəsidir. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ilk daxili işlər naziri vəzifəsində çalışmış, İçərişəhərdə ilk polis məktəbini yaratmış, Gəncədə ilk polis orqanlarını qurmuş Behbud xan Cavanşirin 18 iyul 1921-ci il tarixində İstanbulda “Pera Palas” mehmanxanası qarşısında Mişaq Torlakyan tərəfindən qətlə yetirilməsi də bu kontekstdə xüsusi vurğulanmalıdır. Əvvəla qeyd etmək lazımdır ki, Mişaq Torlakyan “Daşnaksütyun” partiyasının üzvü idi və 1918-ci ilin martında azərbaycanlılara qarşı həyata keçirilmiş soyqırımında xüsusi fəallıq göstərmişdi. Həmin qətllə bağlı prosesin təfərrüatlarına nəzər saldıqda bir sıra məqamlar xüsusilə diqqəti cəlb edir. Həmin nüanslara nəzər yetirmək məqsədəmüvafiq olar. O dövrdə İstanbul ingilis işğalı altında olduğundan Torlakyan cinayət hadisəsindən 20 gün sonra ingilis hərbi tribunalında mühakimə edilir. Qısa vaxtda ermənilər qatilin müdafiəsinə səfərbər olunurlar. Behbud Cavanşir tərəfdən isə şahidlər az idi - cəmi 6 nəfər. Lakin şahidlərin sayı arasındakı kəskin fərqə baxmayaraq, ittiham şahidləri bu cinayətin əsl mahiyyətinin açılmasına, erməni qatilinin ifşa edilməsinə nail olurlar. Behbud Cavanşirin qatili Mişaq Torlakyanın məhkəməsi, təəssüf ki, erməni terrorçunun bəraət alması ilə nəticələnir.

Qeyd edək ki, Behbud xan Cavanşir nazir işlədiyi dövrdə Gəncə quberniyasının 9 qəzasında polis orqanları təsis edilmiş, Bakı erməni-daşnak və bolşevik qüvvələrindən təmizlənmiş və Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin paytaxtı Gəncədən Bakıya köçmüşdü. Daxili İşlər Nazirliyi “Metropol” mehmanxanasının binasında fəaliyyətə başlamışdı və ölkənin asayişinin təmin olunması üzrə işlər buradan idarə olunurdu. Behbud xan Cavanşirin nazirliyə rəhbərlik etdiyi dövrdə ölkədə qanunvericiliyi və vətəndaş təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədilə bir sıra mühüm işlər görülmüşdü. 1918-ci il oktyabrın 6-da Azərbaycan hökumətinin tərkibində kabinetdaxili dəyişikliklərdən sonra Behbud xan Cavanşir daxili işlər naziri olmaqla yanaşı, həm də ticarət və sənaye naziri vəzifəsini yerinə yetirib. O, bu vəzifədə yerli sənayenin inkişaf etdirilməsinə, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin xarici ölkələrlə əlaqələrinin yaradılmasına təşəbbüs göstərib.

“Nemezis əməliyyatı” adlı silsilə terror aktlarının nəticələri erməni millətçilərinin gerçək simasını - vandal obrazını dünyaya nümayiş etdirir

Tarixi mənbələrdə də əks olunduğu kimi, erməni terrorçuları tərəfindən Behbud xan Cavanşirlə yanaşı, Xalq Cümhuriyyətinin tanınmış dövlət xadimləri Fətəli xan Xoyski, Nəsib bəy Yusifbəyli və Həsən bəy Ağayev, türk generalı Camal Paşa, keçən əsrin ortalarında dünyanın müxtəlif ölkələrində neçə-neçə türk diplomatı da qətlə yetirilib. Xüsusilə də, “Daşnaksütyun” partiyasının keçirdiyi “Nemezis əməliyyatı” adlı silsilə terror aktlarının nəticələri erməni millətçilərinin gerçək simasını - vandal obrazını bütün çılpaqlığı ilə ortaya qoyur. Xatırladaq ki, “Nemezis əməliyyatı”nın məqsədi qondarma “erməni soyqırımı”nı və guya Bakıda 1918-ci ildə erməni əhalisinin qətlini təşkil etmiş şəxslərdən qisas alınması idi. Qətlə yetirilən şəxslərin sırasında həm Osmanlı imperiyasının, həm də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin keçmiş rəhbərləri var idi. Xronologiyaya nəzər saldıqda dəhşətli faktlar üzə çıxır. Belə ki, 19 iyun 1920-ci il tarixində Tiflisdə Xalq Cümhuriyyətinin keçmiş baş naziri Fətəli xan Xoyski qətlə yetirilir, keçmiş ədliyyə naziri Xəlil bəy Xasməmmədov isə yaralanır. Qətli erməni terrorçu Aram Yerkaryan törədir, onunla birlikdə digər erməni Misak Kirakosyan da olub. 1 ay sonra - 19 iyul 1920-ci ildə isə yenə Tiflisdə Azərbaycan parlamentinin keçmiş sədr müavini Həsən bəy Ağayev qətlə yetirilir. Təqvim 15 mart 1921-ci il tarixini göstərdikdə isə Berlin şəhərində Osmanlı imperiyasının keçmiş daxili işlər naziri və sədr-əzəm olmuş Tələt Paşa qətlə yetirilir. Tarixi mənbələrdə də vurğulandığı kimi, Tələt Paşanın adı terrorçuların “qara siyahı”sında birinci gəlirdi. Tələt Paşanın qatili Soqomon Teyleryan Berlin məhkəməsi tərəfindən bəraət almış və azadlığa buraxılmışdı. Növbəti terror aktının ünvanı Roma olur. Belə ki, 5 dekabr 1921-ci ildə Osmanlı imperiyasının keçmiş sədr-əzəmi Səid Hilmi Paşa atla gəzinti zamanı qətlə yetirilir. Qətli törədən Arşavir Şirakyanı həbs etmək mümkün olmur, o, İstanbula qayıdır. Bu qətlin təşkilatçıları sırasında Ermənistanın Romadakı keçmiş səfiri Mikael Vartanyanın və daha bir nəfərin adı çəkilir. 17 aprel 1922-ci ildə Berlin şəhəri ermənilərin daha bir dəhşətli terror aktına şahidlik edir. Keçmiş Trabzon valisi Camal Əzim və “Təşkilati Məxsusə”nin yaradıcısı Bahəddin Şakir ailəvi gəzinti zamanı öldürülür, həmçinin onun cangüdəni də sui-qəsd nəticəsində həyatını itirir. Qatillər qismində Arşavir Şirakyan və Aram Yerkanyan çıxış edirlər. 25 iyul 1922-ci il tarixində isə Tiflisdə Osmanlı imperiyasının keçmiş hərbi dəniz qüvvələri naziri Camal Paşa qətlə yetirilir. Qətli Petros Ter-Poqosyan və Artaşes Qevorqyan törədir, qətlin hazırlanmasında həmçinin Zare Melik-Şaxnazaryan və Stepan Tsaqikyan iştirak edirlər. Göründüyü kimi, “Nemezis əməliyyatı” silsilə terror aktlarının fonunda dəhşətli faktlar ortaya çıxır.

Ermənilər xalqımıza qarşı dəhşətli soyqırımı aktları həyata keçiriblər

Ermənilərin xalqımıza qarşı terror siyasəti həm də amansızlıqla törədilən soyqırımı aktlarında özünü göstərir. Başqa sözlə, ermənilər tarixin müxtəlif dövrlərində terror və soyqırımı kimi bəşəri cinayət aktları törədib, xüsusilə də xalqımıza qarşı müxtəlif cinayətlərə yol verib, çoxsaylı günahsız insanların qətlinə və soyqırımına yol açan cinayət əməlləri həyata keçiriblər. Azərbaycanlılara qarşı həyata keçirilən dəhşətli qətliamlar sırasında 1905-1907-ci il qırğınları, həmçinin 1918-ci il 31 mart soyqırımını xüsusi vurğulamaq lazımdır. Tarixdən bəlli olduğu kimi, 1918-ci il mart ayının 30-da erməni kilsəsi yanında toplaşan daşnak dəstəsi müsəlmanlara ilk atəşi açıb. 31 mart tarixində bolşevik-daşnak dəstələri azərbaycanlılar yaşayan “Kərpicxana”, “Məmmədli” və başqa məhəllələrə hücum ediblər. Erməni vandalları bu hücum nəticəsində dəhşətli qətllər törədiblər. Bununla yanaşı, azərbaycanlılara məxsus məktəblər, kitabxanalar, mədəniyyət ocaqlarının hamısı yandırılıb. Həmçinin Bakının ən gözəl memarlıq abidələrindən olan “İsmailiyyə” yandırılıb, “Açıq söz”, “Kaspi”, “Baku” qəzetlərinin redaksiyaları, eyni zamanda, “Təzə pir” məscidinin minarələri dağıdılıb. 31 mart soyqırımı zamanı təkcə Bakıda 12 mindən çox insan qətlə yetirilib. Bu soyqırımının coğrafiyası yalnız Bakı ilə məhdudlaşmır. Ermənilər Quba, Şamaxı, Kürdəmir, Salyan və Lənkəran qəzalarında da soyqırımı aktını davam etdiriblər və minlərlə soydaşımız xüsusi amansızlıqla qətlə yetirilib. Azərbaycanlıların ermənilər tərəfindən qətlə yetirilməsi, soyqırımına məruz qalması sonrakı dövrlərdə də davam edib. 1920-ci ilin may ayından 1921-ci ilin noyabrına qədər Azərbaycanda ermənilər tərəfindən 48 min nəfər qətlə yetirilib. 1930-cu illərə də diqqət yetirsək, görərik ki, bolşevik hökuməti tərəfindən müxtəlif repressiyalar adı altında xalqımız soyqırımına məruz qalıb. Bununla yanaşı, xalqımıza qarşı soyqırımları törədən mənfur qonşularımız öz çirkin niyyətlərini reallaşdırmaq üçün istənilən fürsətdən yararlanmağa çalışıblar. Bu istiqamətdə növbəti addım ötən əsrin 60-cı illərində atılıb. Belə ki, 1960-cı illərdə Ermənistan Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları ilə çıxış edib. Eyni zamanda, 1977-ci ildə SSRİ Konstitusiyası hazırlanarkən ermənilər bundan istifadə edərək öz çirkin məqsədlərinə nail olmağa çalışsalar da, Ulu Öndər Heydər Əliyev buna imkan verməyib.

1988-ci ildən isə mənfur qonşularımız yenidən fəallaşmağa başlayıblar. SSRİ rəhbərliyinin razılığı ilə Ermənistan Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları irəli sürüb, işğalçılıq siyasətinə start verib və bu gün həmin təcavüzün nəticələri davam etməkdədir. Bundan başqa, ermənilər 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsinin Xocalı şəhərində XX əsrin ən dəhşətli soyqırımlarından birini törədiblər. Ermənistanın silahlı qüvvələri keçmiş SSRİ dövründən Xankəndi şəhərində yerləşən 366-cı motoatıcı alayın zirehli texnikası və hərbi heyətinin köməyi ilə bu şəhəri viran edib, azərbaycanlılara qarşı soyqırımı törədib, bir günün içində yer üzündən silinən şəhəri tərk edən 2500 Xocalı sakinindən 63-ü uşaq, 106-sı qadın, 70-i qoca olmaqla 613 nəfər qətlə yetirilib, 8 ailə tamamilə məhv edilib, 25 uşaq hər iki valideynini, 130 uşaq valideynlərindən birini itirib. Yaralanan 487 nəfərdən 76-sı uşaq olub. 1275 xocalılı əsir, 150 nəfər isə itkin düşüb.

Bütövlükdə, ermənilərin azərbaycanlılara qarşı törətdiyi soyqırımlarına dair faktlar bəşər tarixinin ən qanlı səhifələrindən birini təşkil edir. Şübhəsiz ki, Azərbaycan həqiqətlərinin, o cümlədən xalqımıza qarşı həyata keçirilmiş terror və soyqırımı aktları haqqında reallıqların dünya ictimaiyyətinə çatdırılması istiqamətində ardıcıl və məqsədyönlü addımlar atılır. Məhz bunun qanunauyğun nəticəsidir ki, ermənilərin formalaşdırdıqları stereotiplər dağıdılır, xalqımıza qarşı törədilmiş qətllər bəşəriyyətə qarşı yönəlmiş qanlı cinayət hadisəsi kimi səciyyələndirilir.

Nurlan QƏLƏNDƏRLİ

Yeni Azərbaycan.- 2019.- 18 iyul.- S.4