Ümummilli Lider Heydər Əliyevin siyasi irsinə elmi-fəlsəfi və sinergetik yanaşma

Yüksək dəyərlərin əsas təhlil predmeti siyasətdə və fəlsəfədə şəxsiyyətin böyüklüyü və onun zəngin, geniş dünyagörüşünün əhəmiyyətinin elmi şərhi ilə cilalanır. İnsan düşüncələrində fəlsəfi fikrin aparıcı mərhələlərinin, xüsusilə onun siyasi istiqamətlərinin aydın və konkret şəkildə təhlilində Heydər Əliyev fenomeni artıq öz zirvə yerini, yüksək mövqeyini tutmuşdur. Müasir Azərbaycan fəlsəfi fikrinin rəyinə istinad eləsək, ümumbəşəri hadisələrin fundamentində insanın xeyirxah əməlləri, yaradıcı fəaliyyəti və işıqlı fikri, dərin düşüncəsi dayanır. İnsan və Dünya konsepsiyasında fəlsəfənin idrakı, imkanları, ən ümdəsi isə gerçəklik fenomenlərinin, bir də daha önəmli sayılan siyasi elmin nəzəri imkanlarının öyrənilməsinin şərhi verilir. “ŞƏXSİYYƏT və FƏLSƏFƏ”, “FƏLSƏFƏDƏ ŞƏXSİYYƏT” konsepsiyasına üstünlük verən ümumbəşəri duyğu və düşüncələrlə müasir fəlsəfi təlimlərin və nəzəriyyənin real problemlərinə fəal və yaradıcı nəzər yetirsək, görərik ki, əsasən, milli fəlsəfədə ŞƏXSİYYƏT predmetinin təkzibolunmaz və dolğun çalarlarında Heydər Əliyev fenomeni həmişə ön plana çəkilir.

Həmin fəlsəfi fikirlərdə Heydər Əliyev şəxsiyyəti ictimai ideyaların Azərbaycanın milli-mənəvi sərvətlərinin (xüsusilə, ana dilimizin təmizliyinin qorunması, zənginləşdirilməsi və inkişaf etdirilməsi...) ölkəmizin ictimai münasibətlərinin, insanların intellektual sahədəki yaradıcı fəaliyyətinin və ünsiyyətinin ifadəsi, həm də bir subyekt kimi araşdırılır. Rəhbərin şəxsiyyət kimi xalq, dövlət qarşısındakı keyfiyyətlərinin təcəssümü cəmiyyətin qlobal proseslərinin inkişafını müəyyənləşdirir və sürətləndirir. Bu, əsasən, tarixi planda, şərh edildiyi üçün bütün həyati aspektlərdə özünü büruzə verir.

Məlumdur ki, müasir fəlsəfi fikirdə şəxsiyyət haqqında iki əsas və başlıca konsepsiya, yəni hadisələri başlıca nöqteyi-nəzərdən mənalandırma və ona obyektiv nəzəri baxış əsas götürülür. Bu dərketmə üsulundan ən öncəsi şəxsiyyətin əsas və funksional xarakteristikası və ictimai-siyasi həyatda fəaliyyəti, rolu başlıca amil kimi qəbul edilir. İkinci konsepsiya isə şəxsiyyətin öz mahiyyəti ilə səciyyələndirilir və mənalandırılır. Hər iki dərketmə üsulu ilə və hər iki əsas nöqteyi-nəzər kimi şərtləndirilən baxışda Heydər Əliyev tarixi şəxsiyyət kimi öz fenomenliyini artıq təsdiq etmişdir. Tarixi proseslərə obyektiv surətdə güclü təsir göstərən bütün başqa amillər, konkret olaraq desək, ictimai-siyasi, geosiyasi, sosial-iqtisadi şəraitlə şərtləndirilir. Çünki müasir Azərbaycan milli ideyanın əks-sədası kimi artıq Heydər Əliyev şəxsiyyətinin rolunu prioritet kimi üzə çıxarır, Ümummilli Liderimizin tarixi şəxsiyyətlər sırasında öz yerini möhkəmləndirməsi rəhbərin böyük yaradıcı vətəndaş mövqeyi və siyasi hünəri ilə əlaqələndirilir. Böyük dövlət xadimi Heydər Əliyevin ideyaları müasir Azərbaycanın təcəssümü kimi qiymətləndirilir. Bugünkü Azərbaycan fəlsəfi fikri, Heydər Əliyev şəxsiyyətinin müstəqil, müasir Azərbaycanın yaranması, möhkəmləndirilməsi, tərəqqisi naminə və xalqımızın inkişafı üçün həyata keçirdiyi vəzifələr, məhz müasir fəlsəfədə nəzərdə tutulan, özünəməxsus yeri olan “fəaliyyət kateqoriyası” kimi mənalandırılır. Heydər Əliyev şəxsiyyətinin fəaliyyət kateqoriyasının fəlsəfəsinin bir tərəfi xilaskarlıq missiyası ilə bağlı idisə, digər tərəfi yüksəliş mərhələləri ilə tamamlanırdı.

Atəşkəsin zəruriliyi, “Əsrin müqaviləsi”nin imzalanması, Azərbaycan Konstitusiyasının hazırlanıb, qəbul edilməsi, Azərbaycanın beynəlxalq əlaqələrinin qurulması, Azərbaycan diasporasının formalaşması, Azərbaycanın Avropa Şurasına qəbul edilməsi, “Böyük İpək Yolu” lahiyəsindəki fəallıq və müasir, güclü ordu quruculuğu və s. Bütün bunlarla bahəm söyləmək yerinə düşər ki, Heydər Əliyevin bir tarixi şəxsiyyət kimi fəaliyyət kateqoriyası bir də ona görə zəngin və təkrarolunmazdır ki, O, dövlət quruculuğu ilə birgə yenilməz bir Lider kimi milli-mənəvi dəyərlərin qorunub-saxlanılmasına, inkişaf etdirilməsinə Öz dövlətçilik fəaliyyətinin tərkib hissəsi kimi baxırdı.

Bizim fikrimizcə, Heydər Əliyevin dövlətçilik fəaliyyətindəki misilsiz yeniliklər, yüksəlişlər və siyasi, zəngin irsindəki elmi- fəlsəfi, nəzəri milli ideya ölkəmizin bugünkü və gələcək inkişafı üçün möhkəm təməlin əsas fundamenti kimi artıq öz təzahürünü tapmışdır. Əgər bu prinsipləri, prosesləri fəlsəfi dillə söyləsək, “milli-mənəvi təkamül nəzəriyyəsi” də adlandırmaq olar. Heydər Əliyevin həm nəzəri səviyyədə, həm də praktikada həyata keçirdiyi norma və dəyərlərin məcmusuna konsolidasiya edilmiş demokratiyanın həyat qabiliyyətli modelinə çevrilməsi Onun dəyərlər məcmusunda milli ideya və milli mənlik şüurunun formalaşmasında milli faktor rolu kimi önəmli yerlərdən birini tutur. Azərbaycanın müasir milli fəlsəfi fikrində hələ ki, nisbətən az tədqiq edilən milli mənlik şüurunun bir problem kimi araşdırmalar meydanına gətirilməsi də ilk dəfə məhz elə Heydər Əliyevin siyasi irsinin araşdırılması zamanı öz əksini tapmışdır. Məlumdur ki, bu məsələ filosoflar tərəfindən tədqiq edilməmişdən əvvəl “milli faktor” amili kimi mühüm əhəmiyyət kəsb etmirdi. Azərbaycanın elmi ədəbiyyatında “milli inkişaf”, “milli mənlik” şüurunu müasir Azərbaycan fəlsəfəsi milli faktor kateqoriyası adı ilə, milli fəlsəfi leksikonumuza yeni hadisə və yeni tədqiqatlar mənbəyi kimi gətirilmişdir. Heydər Əliyevin banisi olduğu azərbaycançılıq ideologiyası ilə qoşa qanadlara bənzəyən milli mənlik şüuru artıq öz əxlaqi aspektləri, milli mədəniyyət problemləri və bütün bunlarla bağlı milli-mənəvi dəyərlər məcmusu olaraq milli faktor anlayışı kimi artıq tədqiqat və araşdırmalar mərkəzində öz siyasi yuvasını və geniş rəngarəng üfüqlərini yaratmışdır. Xalqın milli mənlik şüurunun oyanması ilə milli ideyanın yaranması arasında o zamanlar uzaq vaxt və zaman halqaları vardı. Hamıya məlumdur ki, milli ideya həm də birmənalı olaraq yalnız millətin oyanması, formalaşması ilə inkişaf edə bilər, bu yolla da sivil xalqların sırasına qoşula bilərdi.

Fəlsəfə elminə o da məlumdur ki, böyük və geniş əhatəli məhfuma malik olan “milli faktor” öz qətiyyəti və həm də incə çalarları ilə millətin varlığında, ən ümdəsi xarakterində, bir də ən başlıcası sayılan mənəvi-əxlaqi potensialında, geniş emosional-psixoloji cəhətlərində, onun ictimai inkişafının tərəqqisinə yönəldiyi sahələrdə öz varlığını əks etdirir. Bütün göstərdiyimiz bu tərəfləri, aspektləri məcmu, dialektik formada qəbul etsək, onların hamısının bir-bir milli mənlik şüuru ilə vəhdətinin şahidi olarıq. Milli mədəniyyətimizin və milli mənlik şüurunun müstəvisində daha dolğun və önəmli yer tutan ana dili Ulu Öndər Heydər Əliyev tərəfindən dəfələrlə dəyərləndirilmişdir: “Azərbaycan dili ilə hər birimiz fəxr edə bilərik, çünki bu, ana dilimizdir, çünki bu, zəngin dildir, artıq dünyada tanınmış dildir” .

Xalqın tarixi yaddaşını, onun artıq qəbul olunmuş milli-mənəvi mənafeyini, dəyərlərini və məqsədlərini əhatə edən milli mənlik anlayışı artıq Azərbaycan fəlsəfi fikrində öz milli intellektini yaratmış, formalaşdırmışdır. Artıq milli mənlik anlayışı və şüuru həmişə hərəkətdə və təkamüldə olan milli fəlsəfi fikrimizdə ictimai varlığının əbədi təzahürü kimi getdikcə yetkinləşir. “Mən fəxr edirəm ki, MƏN AZƏRBAYCANLIYAM” - sözləri artıq dillər əzbəridir.

Ulu Öndər Heydər Əliyevin sinergetik (dinamik) idarəetmə fəlsəfəsində olduqca önəmli yer tutan bir məsələni - rəhbərin yaradıcı dövlətçilik təcrübəsini obyektiv təhlil edənlər görürlər ki, praqmatizimdə də vacib bilinən bu dəyərli sosial idrak xüsusiyyəti Heydər Əliyev kimi bir böyük şəxsiyyətin, siyasət ustadının idarəçilik fəlsəfəsinə, onun sosial rekonstruksiya praktikasına olduqca xasdır. Fəlsəfi elmimizdə qloballaşma, demokratik inkişaf modelləri, milli münasibətlərlə bağlı elmi-fəlsəfi nəzəri əsərlər, habelə milli ideya və ideologiyamızı tədqiq edən siqlətli məqalələrlə yanaşı, müasir Azərbaycan dövlətinin qurucusu olan Heydər Əliyevin zəngin siyasi irsinin araşdırılması sahəsində yaradılan yeni əsərlər, dissertasiyalar müasir siyasi elmdə öz mövqeyini getdikcə artırır. Müasir Azərbaycan dövlətinin yaradılmasında, möhkəmləndirilməsində və inkişaf etdirilməsində müstəsna dövlətçilik xidmətləri olan Heydər Əliyevin zəngin və təkrarolunmaz siyasi, elmi-fəlsəfi irsinin araşdırılması, öyrənilməsi geniş və hərtərəfli tədqiqi sahəsində böyük xidmətlər göstərilir, geniş işlər aparılır.

Xalqımızın qalib və müzəffər oğlu - Azərbaycan Respublikasının yenilməz Prezidenti İlham Əliyevin bugünkü hər addımı, hər işi, hər əməli Ulu Öndərin misilsiz xidmətlərinin uğurlu davamıdır.

Tahir MƏMMƏDOV

YAP Veteranlar Şurasının üzvü, siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru

Mübariz ABDULLAYEV

Yeni Azərbaycan.- 2021.- 24 aprel.- S.8.