İtkin talelər

6 ay xəstə erməniyə qulluq elədim ki, bəlkə...

İllər keçsə də, qocalmayan, yaşamayan və ölməyən adamlar

Müharibə çox talelərə amansız yaralar vurub. Elə yaralar ki, indi onlar barədə danışanda həqiqət olduğuna bəzən inanmırsan. Erməni kimi nankor düşmənin olarsa, yaşanan faciələrin, insanlıq dramlarının miqyası da böyüyür, dillə deyilməyəcək şəklə düşür. II Qarabağ müharibəsi zəfərlə başa çatandan sonra, bu müharibədən fərqli yaralarla çıxmış soydaşlarımızın ürəyinə ümid qondu. Söhbət I Qarabağ müharibəsi zamanı əsir və itkin düşənlərdən, onların yolunu gözləyən ailə üzvlərindən gedir.

Gedirsən tez qayıt gəl,

Gözü yolda qalan var.

1988-ci il hadisələri başlayarkən Qarabağın müdafiəsinə ilk növbədə polislər göndərildi. Qarabağ müharibəsində Azərbaycan polisinin 932 nəfər əməkdaşı şəhid, 681 nəfəri isə əlil oldu. Onlar arasında 23 yaşlı polis əməkdaşı Babayev İslam Əhmədağa oğlu da var idi. Taleyinə itkin qisməti yazılan, özündən sonra ailəsini 30 illik həsrətə, iztirablara məhkum edən İslam. O, Qarabağa döyüşə gedəndə həyat yoldaşı hamiləydi, oğlunun üzünü görmək nəsibi olmadı. Əhməd atasız böyüdü. Ömrü üzünü görmədiyi atasının axtarışlarında keçdi.

“Hanı o keçmiş sevgilər”, “Daha ölməyən sevgilər yoxdur” deyənlərə sədaqət, vəfa nümunəsidir İslamın həyat yoldaşı Solmaz xanım Şirəliyeva. 23 yaşı var idi İslamı yola salanda. İndi onun 53, İslamın isə yenə 23 yaşı var. Solmaz hələ də inamını itirməyib, ərinin yolunu gözləyir. “Mən onu Allaha əmanət etmişdim. Birini Allaha əmanət edəndə, onu görmədən ölməzsən” deyirlər. Mən buna inandım. Bir gün İslam mütləq gələcək”,- deyir Solmaz.

Onun hekayəsi sevginin, sədaqətin və müharibənin bir qadın ömrünə vurduğu zərbənin hekayəsidir.

İslam Solmazın bibisi oğlu idi. Yaşıd idilər. Uşaqlıqdan bir-birlərinə könül bağlamışdılar. 1991-ci ilin sentyabr ayında toy etdilər, Solmaz Kürdəmirdən Ağsunun Musabəyli kəndinə gəlin köçdü. O zamanlar bütün qızların yaraşığına heyran olduğu, baxıb köks ötürdüyü İslam çevik Polis Alayında işləyirdi. Bir neçə ay sonra İslam ata olacağı xəbərini eşidib çox sevinmişdi. Amma balasını qucağına almaq, boyunu sevmək qismət olmadı.

“1992-ci ilin aprel ayında İslamgili Qarabağa döyüşə apardılar. 60 polis işçisi Şuşa uğrunda döyüşlərdə iştirak etdi. İtkin xəbərini aldığım gün mənə dedilər ki, İslam Bala Kirs deyilən ərazidə 2 həmkarı ilə postda dayanıbmış. O, Əfsun və Şahin. Mayın 8-də Şuşa işğal olunan gün İslam və 2 yoldaşı itkin düşdü. Nə ölüləri tapıldı, nə diriləri. Dünya başımıza yıxıldı. 3 nəfərdən başqa, 57 polis sağ-salamat geri qayıtdı. Biz İslamın axtarışlarına başladıq.

İndiki kimi deyildi, o zaman nə nizami ordu vardı, nə doğru-dürüst iş aparan. Ölkədə vəziyyət qarışıq idi, bir yanda Vətən uğrunda müharibə gedirdi, bir yanda da hökumət qarışmışdı. Başıpozuqluq idi. Beynəlxalq Qırmızı Xaç Cəmiyyətinə, Daxili İşlər Nazirliyinə, əlimiz çatan hər yerə müraciət etdik, bütün xəstəxanaları, morqları gəzdik. Qayınatamla, qayınlarım günlərlə evə gəlmədilər, bir soraq çıxar deyə mümkün olan hər yerə gedirdilər. Ürəyimizə atəş düşmüşdü, iynə üstündə gəzirdik elə bil. Qapıdan bayıra çıxanda qayınanam qapıya qıfıl asmırdı ki, İslam gələr, ya da kimsə xəbər gətirsə, qapıdan qayıtmasın, girib evdə gözləsin.

Sonra Füzuli rayon sakini olan bir kişi, adına Seyid Əhəd deyirdilər, dedi ki, mən sizin adamı tapıb gətirə bilərəm. O əsir düşənləri araşdırır, pul müqabilində tapıb gətirirdi. O zaman əməlli-başlı insan alveri gedirdi. Bizə dedi ki, guya görən olub, İslam əsirlikdədir, bir erməni əsirlə dəyişmək lazımdır. Bir gün Seyid Əhəd bizə yaralı bir erməni gətirdi, dedi buna baxın, ölməsin, İslamla dəyişəcəyik. Yaralı ermənini bizə pulla satdı. Adı Levon idi. Bitin, birənin, yara-xoranın içində idi. Düz 6 ay Levona evdə baxdıq. Yaralarını sarıdıq, sağaltdıq ki, ölməsin, İslamla dəyişə bilək. Ayağı qanqren olmuşdu, müalicə etdik. O qədər yaxşı baxdıq ki, ayağı kəsiləsi olmadı. 6 ay sonra Levon qayınanama dedi ki, mənə elə yaxşı baxırsınız, deməsəm ürəyim dözməyəcək. “Ermənilər məni sizin oğlunuzla dəyişməyəcək. O polisdir, mən isə heç döyüşdə də olmamışam. Məni Marneuli qatarından öz ermənilərimiz tutub döyə-döyə gətirdilər, azərbaycanlılara satdılar. Mən Rusiya vətəndaşıyam. Ermənilər azərbaycanlı əsirlərlə dəyişmək üçün oradan-buradan erməni oğurluğuna çıxırlar. Sonra da azərbaycanlılara satırlar”. Levon belə dedi. Əsir dəyişilməsi üçün belə oyunlar gedirdi o zaman. Levonun atası-anası Moskvada yaşayırmış. Özü də döyüşə aidiyyəti olmayan, 45 yaşlı bir adam idi. Qayınatamgil araşdırdılar, hətta Moskvada ailəsini də tapdılar. Sonra Levonu dövlətə təhvil verdilər.

Seyid Əhəd hər gün “sabah olacaq deyirdi”, amma heç bir xəbər çıxmırdı. Ondan sonra da bir gürcü çıxdı ortaya, dedi tapmışam gətirirəm, bir həftə qayınatamla, qaynım Qazaxda oturub, yol gözlədilər. 65 min manata qədər pul tökmüşdülər, xəbər gəlmədi, gürcü də aradan çıxdı. Bizim kimi çox adam var idi, əsirlərinin, itkinlərinin dalınca düşüb, onları geri almaq istəyən. Tapa bilmədik. Getsin o günlər gəlməsin. Amma elə hey gözümüz yollarda qaldı, dedik bəlkə bir xəbər gələr. Öləni bilirsən ki, öldü getdi. İtkini olmaq ağır dərddir. Hardadır, nə edir, bəlkə zülm çəkir, sənə ehtiyacı var. Amma sən bilmirsən. Gözünə yuxu gedərmi? Oddan köynək geyinmişdik ailəlikcə, rahatlıq nədir bilmirdik. Qayınanam illərlə qapını bağlamağa qoymadı ki, İslam gələr, eşitmərik. Bala dərdi çəkə-çəkə köçdü dünyadan, o da qayınatam da”,- deyir Solmaz.

Solmaz bir ara qayınanasından möhkəm inciyib. Qayınanası ona “cavansan, İslam gəlməyəcək yəqin, get atan evinə, ailə qur, öz yuvan olsun” deyərkən ağlamayıb qayınanasını acılayıb: “İslam ölməyib ki, itkin düşüb, gələcək” - deyib.

“Müharibə başa çatanda elə bildim ki, nə qədər əsir var, hamısını tapıb qaytaracaqlar. Ürəyim səksəkədə hər gün yol gözləyirəm. DİN İslama şəhid statusu verib, amma axı öldüsü-qaldısı məlum deyil. Çox istərdim ki, dövlət bizə yardım etsin, bir məlumat əldə edək. İllər öncə gəlib bizdən DNT üçün qan analizi götürdülər. Amma heç bir xəbər çıxmadı. İslamın adını nəvəmə vermişəm. Hər dəfə adını çəkəndə səksənirəm, Allaha dua edirəm. Bizə ondan bir xəbər gəlsin deyə. İslam evimizdən gedib, ürəyimizdən getməyib. Nələr çəkdiyimizi ancaq itkini, əsiri olanlar bilər”.

Kövrəlir. Yaş damlası parlayan, yaşıl gözlərində oğurlanmış bir gəncliyin, itmiş səadətin qüssəsi yatır. O, dərzilik edərək balasını böyüdüb, kiməsə ağız açmayıb. Düz 30 ildir cəmi 7 ay birlikdə yaşadığı ərinin yolunu gözləyir. Bizlərdə ər-arvad haqqında danışanda ömür yoldaşı, həyat yoldaşı deyirlər. İslamla Solmaza bir-birlərinin həyat yoldaşı olmaq qismət olmayıb. İslam onun əri olub, o da İslamın arvadı.

Dalıb gedir. Bilmirəm mənəmi deyir. Yoxsa dodaqaltı pıçıldayır.

“Şuşa dağlarında bir igid itirmişəm. Şuşa boyda dağ daşıyıram ürəyimdə. Şuşaya gedib, döyüşdüyü yerləri görmək, ayağı dəyən yerlərdən iyini almaq istəyirəm. Deyirlər orda bir “Ərim gəldi qayası var”. Orda dayansam, gözləsəm gələrmi itkinim?”.

Son məlumata görə, 719 nəfəri mülki şəxs, 3171 nəfəri isə hərbçi olmaqla, ümumilikdə 3890 nəfər itkin düşmüş şəxs kimi qeydiyyata alınıb. İtkin düşmüş mülki şəxslərdən 20 nəfəri qız, 71 nəfəri uşaq, 154 nəfəri qoca, 267 nəfəri qadındır. 3890 nəfərdən 872 nəfərinin, o cümlədən 29 uşağın, 98 qadının, 112 ahıl şəxsin əsir götürülməsi və işğal ərazisində qalması faktı sübut edilib.

Qarabağda yolumuzu gözləyən narahat ruhlar var hələ. Haqqında heç nə bilmədiyimiz 3171 insan taleyi var.

İlhamə RƏSULOVA

Yeni Azərbaycan.- 2022.- 18 fevral.- S.6.