Xalqımıza qarşı kütləvi
qırğınların ilk
mərhələsi
Ermənilər yüz
ildən artıq bir zamanda hər
bir fürsətdən
istifadə edərək
xalqımıza qarşı
terror aktları, kütləvi qırğınlar,
soyqırımları həyata
keçiriblər. Onlar
öz işğalçılıq
niyyətlərini “tarixi
erməni torpaqlarını”
geri qaytarmaq pərdəsi altında reallaşdırırlar. Halbuki
ermənilər Cənubi
Qafqazda ən gec məskunlaşan xalqdır.
20-ci əsrdə xalqımıza
qarşı kütləvi
qırğınların ilk
mərhələsi 1905-1906-cı illəri əhatə edir. 1905-ci il fevralın 6-da Bakıda başlanan ilk qırğınlar 1906-cı ilin
payızınadək bir-birinin
ardınca İrəvan,
Eçmiədzin, Naxçıvan,
Sürməli, Şərur-Dərələyəz,
Novo-Bəyazid, Zəngəzur,
Gəncə, Cavanşir,
Şuşa, Cəbrayıl,
Qazax, Borçalı qəzalarında davam etdirildi.
Çar Rusiyası
hakim dairələrinin
ölkədəki inqilab
dalğasından diqqəti
yayındırmaq üçün
təhrik etdikləri toqquşmalar fevralın
9-dək davam edib və erməni silahlı dəstələri
mindən çox müsəlman-türkü qətlə
yetiriblər. Bakıda
bir müddət hərbi vəziyyət elan edilib, lakin
erməni silahlı qüvvələrinin müsəlman
əhaliyə qarşı
hücumları fasilələrlə
sonrakı dövrdə
də, yəni 1907-ci ilədək davam edib.
1905-ci il fevralın
6-da Bakıda bir azərbaycanlının erməni
komitəçiləri tərəfindən
öldürülməsi ilə
başlanan erməni-müsəlman
qırğınları bir
çox müəlliflərin
iddia etdikləri kimi, bir təsadüf
nəticəsində deyildi.
Məhz bütün Cənubi Qafqazın varlı ermənilərinin
zaman-zaman cəm olduqları bir şəhərdə planlı
şəkildə baş
vermişdi. Ermənilər
Bakıda erməni milyonerlərinin köməyi
ilə istədiklərinə
nail olacaqlarına, Bakının neft səltənətini əllərinə
keçirəcəklərinə və bundan sonra bütün Cənubi Qafqazdan müsəlmanları silah
gücünə qovub
erməni dövləti
yaradacaqlarına əmin
idilər. Fevralın
6-dan 10-a qədər Bakıda
şiddətlə davam
edən qırğınlar
zamanı hər iki tərəfdən tələfat min nəfərə çatsa
da, ermənilərin niyyətləri baş tutmamış və məğlub olmuşdular.
Ermənilər fevralın
20-22-də İrəvan şəhərində
də qırğınlar
törətmişdilər. M.S.Ordubadinin “Qanlı illər” kitabında bu qırğınlar geniş təsvir edilir. Kitabda verilən məlumata görə, ermənilərin
növbəti fitnəkarlığı
1905-ci il mayın 5-də
Naxçıvan qəzasının
Cəhri kəndində
üç nəfər
müsəlmanın ağır
yaralanması və mayın 7-də bir nəfər müsəlmanın
Tunbul kəndində öldürülməsi ilə
yenidən qızışmışdı.
Mayın 8-də İrəvan
vitse-qubernatoru Baranovski,
İrəvan şəhər
qlavası Ağamolov,
Naxçıvan şəhər
qlavası Cəfərqulu
xan Naxçıvanski
Naxçıvana gəlirlər.
Qırğınlar ara
vermədiyi üçün
Tiflisdən general Əlixanov-Avarski də Naxçıvana göndərilir.
Ermənilər Naxçıvanda
da məğlub olduqlarından növbəti
iğtişaşları İrəvanda
törədirlər. Ermənilərin
məqsədi ilk növbədə İrəvan
və onun ətraf kəndlərini müsəlmanlardan təmizləmək
idi. Həmin məqsədlərdən biri
M.S.Ordubadinin təbirincə
desək, “İrəvandan
Naxçıvana qədər
yol üstə yerləşən islam kəndlərini dağıtmaqla
İrəvan ermənilərini
Naxçıvanda hazır
əsgəri qüvvələrlə
birləşdirmək, Naxçıvandan
Zəngəzura kimi yol boyunda olan
köyləri dağıdıb
Zəngəzur könüllüləri
ilə Naxçıvandakı
əsgəri qüvvəni
bitişdirmək kimi alçaq xəyallar”dan
ibarət olmuşdu.
Qeyd edək
ki, Azərbaycan xalqına qarşı bu qırğınlar
ölkənin müxtəlif bölgələrində ilboyu
davam etdirilib. 1906-cı ilin fevral ayında Tiflisdə Qafqazın canişini Voronsov-Daşkovun
təşəbbüsü ilə erməni-müsəlman
qırğınlarına son
qoymaq məqsədilə
sülh konfransı keçirilir. Həmin konfransda müsəlman nümayəndələri Əhməd
bəy Ağayev, Əlimərdan bəy Topçubaşov, Ədil
xan Ziyadxanov və başqaları “Daşnaksutyun” partiyasının
niyyətlərini ifşa
etmiş, onun Cənubi Qafqazda törədilən qırğınların,
terrorçuluğun təşkilatçısı
və icraçısı
olduğunu göstərmiş,
rəsmi hökumət
dairələrinin bu təşkilatın əməllərinə göz yumduğunu sübuta yetirmişdilər. Lakin toqquşmaların səngiməsindən
bir qədər sonra erməni silahlı dəstələri
yenidən qırğınlara
başlamışdılar...
Yeganə BAYRAMOVA
Yeni Azərbaycan.-2024.-
6 fevral, ¹22.- S.8.