Referendum- xalqın və zamanın tələbi

Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 26 dekabr 2008-ci il tarixli iclasında “Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əlavələr və dəyişikliklər edilməsinə dair Ümumxalq səsverməsinin (Referendumun) keçirilməsi haqqında” qərar qəbul edilib. Təklif olunan əlavə və dəyişikliklərin böyük qismi insan hüquq və azadlıqları ilə bağlı olub bu sahədə daha səmərəli təminat mexanizmləri formalaşdırmaq məqsədi daşıyır.

Referendum 18 mart 2009-cu ildə keçiriləcək. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası Ümummilli lider Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə hazırlanıb və 1995-ci ildə ümumxalq səsverməsi yolu ilə qəbul olunub. Həmin dövrdən indiyədək Azərbaycan cəmiyyəti böyük inkişaf yolu keçib. İctimai-siyasi sabitliyin qorunması, sosial-iqtisadi, mədəni sahələrdə qazanılan nailiyyətlər, regionların sürətli inkişafı, insanların rifah halının daha da yaxşılaşdırılması, beynəlxalq əlaqələrin möhkəmləndirilməsi, ölkəmizin insan hüquq və azadlıqlarının daha etibarlı təminatı ilə bağlı bir sıra beynəlxalq konvensiyalara və sazişlərə qoşulması, Avratlantik məkana inteqrasiya prosesinin sürətləndirilməsi istiqamətində atılan addımlar uğurlarımızın tərkib hissəsidir. Konstitusiyaya əlavələr və dəyişikliklər edilməsi də bu inkişafın və yeniləşmənin, daha doğrusu, zamanın tələbidir.

Referendumla Konstitusiyanın 29 maddəsinə əlavə və dəyişikliklərin edilməsi nəzərdə tutulur.

İlk əlavə Konstitusiyanın 12-ci maddəsinə edilir və bununla da dövlətin ali məqsədləri siyahısına ölkə vətəndaşlarının layiqli və firavan həyat səviyyəsinin təmin olunması da daxil edilir.

Konstitusiyanın 17-ci maddəsinə edilən əlavə və dəyişikliklər cəmiyyətimizin gələcəyi olan uşaqların həyatının, sağlamlığının və mənəviyyatının müxtəlif təhlükələrdən qorunmasına yönəlib. Həmin maddəyə təklif olunan ilk əlavəyə görə, “Valideynləri və ya qəyyumları olmayan, valideyn qayğısından məhrum olan uşaqlar dövlətin himayəsi altındadırlar”. İkinci əlavəyə görə, “Uşaqları onların həyatına, sağlamlığına və ya mənəviyyatına təhlükə törədə bilən fəaliyyətə cəlb etmək qadağandır”. Bu əlavələr valideyn himayəsindən məhrum uşaqların dövlətin hərtərəfli qayğısı ilə himayə olunmasına daha etibarlı zəmin yaradır. Təklif olunan üçüncü əlavədə göstərilir ki, “15 yaşına çatmamış uşaqlar işə götürülə bilməzlər”. Bu müddəa respublikada uşaq əməyinin istismarı hallarına qarşı mübarizənin gücləndirilməsi baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Konstitusiyanın 18-ci maddəsinin II hissəsində “dinlərin” sözündən sonra “(dini cərəyanların)” sözlərinin əlavə edilməsi nəzərdə tutulur. Bu zərurət ondan irəli gəlir ki, din ümumi məfhumdur, lakin dinlərin qolları sayılan bir sıra radikal cərəyanlar vardır ki, onların baxışlarında insanpərvərlik prinsiplərinə və insan ləyaqətinə zidd olan nüanslar mövcuddur. Bu cür cərəyanların ölkəmizdə yayılması dini durumun gərginləşməsinə və radikallıq meyillərinin artmasına şərait yarada bilər. Bütün sivil ölkələrdə insanpərvərlik prinsiplərinə zidd və insan ləyaqətini alçalda biləcək dini cərəyanların yayılmasının qarşısı qanunla alınır. Bu sahədə qanunvericilik bazasının ölkəmizdə də təkmilləşdirilməsi dövlətçiliyimizin möhkəmləndirilməsi və dini durumun sabitliyinin qorunması baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu dəyişikliklə, həmin cərəyanların ölkəmizdə yayılmasının qarşısı qanun çərçivəsində tamamilə alınacaqdır.

Bundan başqa, dinlərin özündən yaranan bir sıra cərəyanlar da mövcuddur ki, bu cərəyanları konkret dinlərə şamil etmək düzgün olmaz. Onlar ilahi dinlərin təsirindən yaransa da, ayrılıqda müstəqil dini cərəyanlar kimi fəaliyyət göstərirlər. Bunlardan başqa, bəşəri, dini-mifoloji və fəlsəfi cərəyanlar da mövcuddur.

Qeyd olunan mülahizələr Konstitusiyaya “dini cərəyanların” sözlərinin əlavə edilməsini zəruri edib.

Konstitusiyanın 32-ci maddəsinin II hissəsinə edilən əlavə Azərbaycan ailəsini qanunsuz müdaxilədən müdafiə edir və bununla da ailə institutu möhkəmləndirilir. Birinci əlavədə  göstərilir ki, “Hər kəsin şəxsi və ailə həyatına qanunsuz müdaxilədən müdafiə hüququ vardır”. İkinci əlavədə isə qeyd olunur ki, “Qanunla müəyyən edilmiş hallar istisna olmaqla, heç kəs onun xəbəri olmadan və ya etirazına baxmadan izlənilə bilməz, video və foto çəkilişinə, səs yazısına və digər bu cür hərəkətlərə məruz qoyula bilməz”. Təklif edilən bu müddəalar hər bir şəxsin toxunulmazlıq hüququnun konstitusion əsaslarını möhkəmləndirməklə, insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının daha səmərəli qorunmasına şərait yaradır.

Həmin maddəyə olunan digər əlavələr də insan hüquq və azadlıqlarının möhkəmləndirilməsinə xidmət edir.

Konstitusiyanın 39-cu maddəsinə edilən əlavələr insan sağlamlığına bilavasitə təsir göstərən ekoloji problemlərin daha səmərəli həllinə yönəlib və bu tipli problemlər müasir qloballaşan dünyada çox aktualdır.

Konstitusiyanın 48-ci maddəsinə aşağıdakı məzmunda yeni V hissənin əlavə edilməsi nəzərdə tutulur: “V. Heç kəs öz dini etiqadını və əqidəsini ifadə etməyə (nümayiş etdirməyə), dini mərasimləri yerinə yetirməyə və ya dini mərasimlərdə iştirak etməyə məcbur edilə bilməz”.

Bu hissənin əlavə edilməsi ilk növbədə vicdan azadlığı prinsipinin pozulması hallarının aradan qalxmasında mühüm rol oynayır. Bəzi hallarda ailə başçısı ailə üzvlərini vadar edir ki, onlar zahiri görünüşlərində və davranışlarında dini etiqadlarını nümayiş etdirsinlər (baş bağlamaq, saqqal saxlamaq və s.) və ya bəzi dini cərəyanlar məqsədli şəkildə insanları müxtəlif mərasimlərdə iştiraka, aksiyalara maddi yardım göstərməyə vadar edirlər. Son dövrlər cəmiyyətdə öz dini etiqadını nümayiş etdirməyə, dini mərasimlərdə iştiraka məcbur meyillərin artması müşahidə olunur. Bəzi qüvvələr öz güclərini göstərmək və məqsədlərinə nail olmaq üçün din amilindən bəhrələnməyə çalışırlar. Hətta müxtəlif üsullardan istifadə edərək ətraflarındakı insanları da onlar kimi düşünməyə, dini ayinlərin yerinə yetirilməsinə və dini mərasimlərdə iştiraka məcbur edirlər. Bu da öz növbəsində dini etiqad azadlığı prinsiplərinin pozulmasına gətirib çıxarır. Sözügedən dəyişikliyin edilməsi ilə bu kimi neqativ halların qarşısı tamamilə alınacaq.

Beləliklə, qeyd olunanlar 48-ci maddəyə ayrıca V hissənin əlavə olunmasını zəruri edib.

Konstitusiyanın 50-ci, 67-ci, 71-ci, 72-ci, 75-ci maddələrinə edilən əlavə və dəyişikliklər də çox mütərəqqidir. 71-ci maddəyə edilən əlavələr üzərində dayanmaq istərdik.

II hissəyə əlavə edilən cümlə:

“Hər kəsin hüquq və azadlıqları bu Konstitusiyada və qanunlarda müəyyən edilmiş əsaslarla, habelə, digərlərinin hüquq və azadlıqları ilə məhdudlaşır”.

Əlavə edilən IX və X hissələr:

“IX. Hər kəs qanunla qadağan olunmayan hərəkətləri edə bilər və heç kəs qanunla nəzərdə tutulmayan hərəkətləri etməyə məcbur edilə bilməz”.

“X. Dövlət orqanları yalnız bu Konstitusiya əsasında, qanunla müəyyən edilmiş qaydada və hüdudlarda fəaliyyət göstərə bilərlər”.

96-cı maddəyə edilən əlavə və dəyişiklik, ölkədə demokratiyanın daha da inkişaf etdirilməsinə xidmət edir. Azərbaycan Respublikasının seçki hüququ olan 40 min vətəndaşına Milli Məclisdə qanunvericilik təşəbbüsü ilə çıxış etmək hüququnun verilməsi demokratik dəyərlərin gücləndirilməsinə, insan hüquq və azadlıqlarının daha etibarlı təmin olunmasına və inkişafına yönəlib.
Konstitusiyanın 101-ci maddəsinə edilən dəyişiklik müharibə şəraitində olan Azərbaycan Respublikası üçün xüsusilə zəruridir və hər bir insanın seçki hüququnun daha dolğun, səmərəli şəkildə həyata keçirilməsinə, xalqımızın milli maraqlarına xidmət edir. Öz vəzifəsini şərəf və ləyaqətlə yerinə yetirən, xalqın etimadını və dəstəyini qazanan Prezidentin yalnız iki dəfə deyil, daha uzun müddətə Prezident seçilməsinin mümkünlüyü xalq, ölkə və cəmiyyət üçün olduqca faydalıdır. Dövlətin idarə olunmasında bacarıqlı, səriştəli, təcrübəli, ölkənin inkişafını təmin edən, onu qələbələrə aparmağa qadir olan şəxsin iki dəfədən artıq prezident seçilməsinə məhdudiyyət qoyulmamalıdır. Bu baxımdan 101-ci maddə yeni redaksiyada uğurlu alınıb və bu günün, müharibə şəraitində yaşayan, təcavüzə uğrayan bir ölkənin reallıqlarını özündə əks etdirir.

Konstitusiyanın 125-ci, 129-cu, 130-cu və 131-ci maddələrinə edilən əlavə və dəyişikliklər məhkəmə orqanlarının işinin təkmilləşdirilməsinə, məhkəmə qərarlarının təsir gücünün və səmərəliliyinin daha yüksək səviyyədə təminatına, məhkəmə qərarlarının icrası sahəsində bəzi problemlərin tamamilə aradan qaldırılmasına xidmət edir.

146-cı maddəyə edilən əlavə və dəyişikliklər əhəmiyyətlidir, çünki bələdiyyə orqanlarının işinin təkmilləşdirilməsinə, yerli özünüidarəetmə sahəsində intizamın mökəmləndirilməsinə hüquqi şərait yaradır.

Konstitusiyanın 149-cu maddəsinə edilən əlavə qanunvericilik sisteminin möhkəmləndirilməsinə, şəffaflığına və inkişafına xidmət edir.

Referenduma çıxarılan əlavə və dəyişikliklərin nəzərdən keçirilməsi belə qənaətə gəlməyə əsas verir ki, irəli sürülən müddəalar xalq və dövlət mənafeyinə, insanların hüquq və azadlıqlarının daha etibarlı təminatına, gələcək sürətli inkişafımıza xidmət edir.

Konstitusiyaya təklif edilən əlavələr və dəyişikliklər, heç şübhəsiz, Azərbaycan Respublikasının güclü iqtisadiyyata və orduya malik olmasını, nümunəvi hüquqi və demokratik dövlətə çevrilməsini sürətləndirəcək.

Əsgərov Yusif

Yeni Azərbaycan.- 2009.- 24 fevral.- S.6.