Ulu öndər Heydər Əliyev Azərbaycan dövlətçiliyinin xilaskarıdır

1993-cü il 4 iyun hadisələrindən 16 il ötdü

Bu gün-4 iyun 1993-cü il Gəncə hadisələrindən 16 il ötür. Ümumiyyətlə, hər bir ölkənin tarixində dönüş nöqtəsi sayıla biləcək məqamları mövcuddur. Məhz belə məqamlarda xalqın qəbul etdiyi doğru qərar, həm millətin, həm də dövlətin gələcəyini, müəyyənləşdirir. Necə ki, bunu məlum 4 iyun hadisələrindən dərhal sonra Azərbaycan xalqı etdi.

Bir əsrdə iki dəfə istiqlaliyyətə qovuşmuş Azərbaycanın müstəqillik taleyi o qədər də ürəkaçan olmadı. 1918-ci ildə yaradılan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin varlığına bolşevik Rusiyasının işğalı son qoydu, 1991-ci ildə ikinci dəfə azadlığına qovuşmuş ölkəmizi isə təhlükəyə sürükləyən hakimiyyətdəki səriştəsiz insanlar oldu. Öz müstəqilliyini yenicə əldə etmiş Azərbaycan təbii olaraq çətin, iqtisadi-siyasi cəhətdən çökmüş bir vəziyyətdə idi. Bununla yanaşı, SSRİ rəhbərliyinin təhriki ilə Dağlıq Qarabağda yaradılan münaqişə gənc Azərbaycan dövlətini çətin bir imtahanla üz-üzə qoymuşdu. İkinci müstəqillik dövrünə bu cür çətinliklərlə, məhrumiyyətlərlə qədəm qoyduq və az keçmədi ki, bu problemlərin sırasına daha biri əlavə olundu: hakimiyyət böhranı...

Hakimiyyətdə olan AXC-Müsavat cütlüyünün “səriştəsi sayəsində” ictimai həyatın bütün sahələrində xaos, hərc-mərclik baş alıb gedirdi. Orduda vəziyyət günü-gündən ağırlaşır, fərarilik halları getdikcə artırdı. Silahlı qüvvələr adlanan könüllü qruplaşmalar mərkəzi hakimiyyətə tabe olmur, özlərini sərbəst aparır, düşmənlə vuruşmaqdansa şəxsi maraqların və maddi mənafeyin girovuna çevrilirdilər. Təbii ki, bu cür hakimiyyət boşluğundan hər zaman yararlanmaq istəyənlər tapılır. Həmin vaxt hərəkətə keçən düşmənlərin əsas məqsəd isə Azərbaycanın müstəqilliyinə son qoymaq idi. Bu azmış kimi, ölkədə hakimiyyətə yiyələnmək üçün ayrı-ayrı şəxslər və qruplar arasında qızğın mübarizə gedirdi.

1992-ci il mayın 14-də hakimiyyəti ələ keçirən Xalq Cəbhəsi ilk gündən qeyri-sağlam fəaliyyəti ilə yadda qaldı. Məntiqsiz, bir-birini təkzib edən qərarlar, özbaşınalıqlar hakimiyyətdə təmsil olunanların ölkəni idarə edə bilməyəcəyini göstərirdi. Problemlər getdikcə artırdı. Artıq hakimiyyətin ən yüksək ranqlarında qruplaşmaların yarandığı açıq-aydın görünürdü və həmin qruplaşmalar arasındakı rəqabət silahlı qarşıdurma həddinə çatmışdı. Nəticə isə açınacaqlı oldu. Belə ki, hakimiyyət strukturlarına, o cümlədən, silahlı birləşmələrə nəzarəti itirən o zamankı Azərbaycan iqtidarı 1993-cü ilin yayında ölkəni vətəndaş müharibəsi təhlükəsi ilə üz-üzə qoydu. Problemlər məngənəsində sıxılan gənc Azərbaycan dövləti xəritədən silinmək təhlükəsilə üzləşdi. Artıq Lənkəranda, Qusarda və digər regionlarda bəzi silahlı birliklər separatçı iddialarla çıxış edib mərkəzi hakimiyyətə tabe olmadıqlarını bildirirdilər.

Belə bir məqamda Azərbaycan hakimiyyəti vəziyyətin daha da kəskinləşməsinə yol açan məntiqsiz qərarlar verməkdə davam edir, silahlı birləşmələri, demək olar ki, zorla vətəndaş qarşıdurmasına sürükləyirdi. 1993-cü il iyunun 4-də Gəncədə sabiq korpus komandiri və o zamankı dövlət başçısının Qarabağ üzrə xüsusi nümayəndəsi Surət Hüseynovun rəhbərlik etdiyi 709-cu briqadanın ləğvi ilə bağlı qərar imzalandı. Həmin vaxt müdafiə naziri olan Dadaş Rzayevin imzaladığı qərara tabe olmayan Surət Hüseynov isə tabeçiliyindəki qoşun hissəsinə Bakıya doğru istiqamət götürmək əmrini verdi. Gəncədə, o cümlədən, Bakıya qədər bəzi rayonlarda silahlı qarşıdurmalar yaşanırdı. Vəziyyət get-gedə pisliyə doğru dəyişirdi. 709-cu briqadanı tərk-silah etmək üçün Gəncəyə göndərilən Milli Qvardiya hissələri ilə Surət Hüseynovun rəhbərliyi altında olan silahlı birlik arasında döyüş oldu. Belə bir çıxılmaz vəziyyətə düşən Azərbaycanın bir xilas yolu vardı...

Daha doğrusu, xalqın yeganə ümidi Naxçıvana, ulu öndər Heydər Əliyevə idi. Vətənin bu ağır günündə xalq Azərbaycanın görkəmli oğlu Heydər Əliyevi Naxçıvandan Bakıya dəvət etdi. Ulu öndər Heydər Əliyev xalqın və respublikanın hakim dairələrinin təkidli dəvətini qəbul edərək iyunun 9-da Bakıya gəldi və qısa vaxt ərzində Azərbaycanda vətəndaş müharibəsinin qarşısını ala bildi. 1993-cü il iyunun 15-də Heydər Əliyev Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin sədri seçildi. Məhz Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev müasir Azərbaycan dövlətinin varlığını qorudu. Xalqının xilaskarına çevrilən ulu öndər Heydər Əliyev Azərbaycan qarşısında tarixi bir missiyaya imza atdı. Ulu öndər Heydər Əliyev sonralar bu məsələ ilə bağlı bildirirdi: “1993-cü ilin iyun ayında Azərbaycanda böyük dövlət böhranı yarandı. Azərbaycan dağılmağa başladı, o vaxtkı iqtidar ölkəni idarə edə bilmədi. Gəncədə toqquşma baş verdi, qan töküldü. Gəncədə başlayan hərəkat Azərbaycanın ərazisinin, demək olar ki, yarısından çoxunda hakimiyyəti öz əlinə aldı. Vaxtilə məni təqib edən, Naxçıvanda məni devirmək, məni Azərbaycandan sıxışdırıb çıxarmaq istəyən o vaxtkı iqtidar belə bir zamanda əlacsız qaldı və mənə müraciət etdi. Ancaq ondan əvvəl mənə müraciət edənlər bizim partiyanın üzvləri, Azərbaycanın müxtəlif təbəqələrinin nümayəndələri, ziyalıları oldu. Onlar məni yenidən Bakıya dəvət etdilər”.

Bəli, məhz o vaxtkı iqtidarın ölkəni idarə edə bilməməsi Azərbaycanı məhv olmaq təhlükəsi ilə baş-başa qoymuşdu. Həmin gərgin günləri xatırlayan, sözügedən vaxtlarda AXC-Müsavat hökumətinin özbaşınalıqlarına qarşı ən radikal çıxışlar edən millət vəkillərindən biri, hazırda parlamentin Regional məsələlər komitəsinin sədri Arif Rəhimzadənin də qeyd etdiyi kimi, 1993-cü ilin iyununda yaranan siyasi böhranın əsas səbəbi hakimiyyətdə olanların səriştəsiz idarəçiliyindən qaynaqlanırdı: “Köhnə quruluş ləğv olunmuşdu, təzə quruluşu yaratmağa, onu idarə etməyə də iqtidarda olanların heç birinin nə bacarığı, nə siyasi səriştəsi çatırdı. Elə təsəvvür edin ki, sükanı olmayan bir maşını kələ - kötür yolda idarə etmək lazım idi. Nə Əbdürrəhman Vəzirov, nə Ayaz Mütəllibov, nə Yaqub Məmmədov, nə də Elçibəy bunu edəcək potensiala sahib idilər. İnsanlarda ümidsizlik yaranmışdı. Heç kəs bu məsuliyyətin altına girmək istəmirdi. Yeganə ümid Heydər Əliyev idi. Dövlətçilik təcrübəsi, siyasi səriştəsi, böyük dünyagörüşü məhz ulu öndərin ölkəni bu böhrandan çıxarmağa yeganə qadir şəxsiyyət olduğunu deməyə əsas verirdi. Sonrakı hadisələr də göstərdi ki, xalqımız düzgün seçim etdi. Nəticəsini isə bu gün hamımız görürük. O zamanlar Heydər Əliyevin yeganə çıxış yolu olduğunu çox adam fikirləşirdi. Amma kiminsə bunu söyləməyə iradəsi çatmırdı. Bu istək xalqda formalaşmışdı”.

Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin siyasi hakimiyyətə qayıdışı ilə parçalanmaq, dövlətçiliyini itirmək vəziyyətində olan, hərc-mərcliyin baş alıb getdiyi, vətəndaş müharibəsi ilə üz-üzə dayanan Azərbaycanın mustəqil, dinamik iqtisadi inkişafa malik, demokratik bir dövlətə çevirdiyini deyən millət vəkili qeyd etdi ki, ölkəmiz məhz ulu öndərin dövründə öz demokratik təsisatlarını qurdu: “Ölkəmizin Konstitusiyası qəbul edildi, parlamentlə icra orqanları arasında qarşılıqlı əlaqə yarandı. Bundan başqa, ulu öndər Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə tanınması üçün səy göstərdi, regionda aparıcı bir dövlət kimi bərqərar olmasını təmin etdi. Ulu öndər Heydər Əliyev Azərbaycan xalqına özünəinamı qaytardı. Açığı, insanlar özlərini təhqir olunmuş, alçalmış halda hiss edirdilər, sabahkı gün haqda təsəvvür yox idi. Kim harada nə görürdüsə ələ keçirmək üçün can atırdı. Bütün bunlara son qoyuldu. Heydər Əliyev Azərbaycanın bu gününü yaratdı. Sevindiricidir ki, Ümummilli liderimizin apardığı bu quruculuq, sabitliyə yönəlik siyasət Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilir. Əsası Heydər Əliyev tərəfindən qoyulan dövlətçilik prinsipləri bu gün Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla inkişaf etdirilir”.

O zamanlar parlamentin üzvü olmuş politoloq Cümşüd Nuriyev də 1993-cü ilin iyununda ulu öndər Heydər Əliyevin Azərbaycanı böyük bəlalardan xilas etdiyini dilə gətirdi: “1993-cü ildə inflyasiya 1800 faizə çatmışdı. Dövlət büdcəsi 100 dəfəyə qədər artmışdı ki, bu da çox təhlükəli idi. Pulun emisiyası çox yüksək idi. Borcu borcla bağlayırdılar. Əməkhaqqının 45 faizi itirdi. Xarici ticarət dövriyyəsi 1 il ərzində 5 dəfə azalmışdı. Yəni Azərbaycan iqtisadi cəhətdən suverenliyini itirirdi. Digər tərəfdən, Azərbaycanda qarşıdurmalar səngimirdi. Bu gün çoxları Surət Hüseynovun başlatdığı qiyamı hərbi qiyam adlandırırlar. Ölkədə özbaşınalıq halları baş alıb gedirdi. Bu faktlar özü sübut edir ki, Azərbaycan hansı uçurumun kənarında idi. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin siyasi hakimiyyətə qayıdışı Azərbaycanı bu bəlalardan qurtarırdı. Azərbaycanda sabitliyin səfərbər olunmuş formadan dayanıqlı formaya keçməsi baş verdi. Bundan başqa, Azərbaycana hakimiyyətin sivil ötürülməsi praktikası gətirildi, anarxiyaya son qoyuldu, azad iqtisadiyyat gündəmə gəldi. Bütün Azərbaycan vahid ideologiya- azərbaycançılıq ətrafında birləşdi. Separatizmin qarşısını almaq və dövlət idarəçiliyində anarxiya yaranmaması və tolerantlıq məsələsini gündəmə gətirmək üçün vahid azərbaycançılıq ideologiyası yaradıldı. Beynəlxalq aləmdə isə özünə hörmət etdirən, bərabərhüquqlu çıxış edən bir dövlət statusu qazandırdı. Artıq Azərbaycan bütün dövlətlərlə bərabərhüquqlu səviyyədə danışıqlar aparır. Bu uğurlar Heydər Əliyevin 1993-cü ildən sonra Azərbaycana bəxş etdikləridir”.

Son olaraq bir daha qeyd etmək yerinə düşər ki, həmin vaxt ölkədə cərəyan edən mənfi proseslərdən ən çox əziyyət çəkən xalq idi. Bu baxımdan ulu öndər Heydər Əliyev dövlətin xilaskarı olmaqla yanaşı, həm də millətinin taleyinin xilaskarıdır. Ulu öndərin uzaqgörən siyasəti nəticəsində Azərbaycan bu gün öz inkişafının ən sürətli dövrünü yaşayır. Demokratik təsisatların kövrək addım atdığı, vətəndaş cəmiyyəti institutlarının hələ formalaşmadığı, üstəlik, xarici işğala məruz qalan ölkəni yalnız və yalnız Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev xilas edə bilərdi və etdi də. Bu gün ulu öndər Heydər Əliyev dühasının bəhrəsi olan müstəqil Azərbaycan dövlətinin inkişafı millət-dövlət tandeminin üzərində qurulduğu üçün sarsılmazdır.

Pərviz SADAYOĞLU

Yeni Azərbaycan.- 2009.- 4 iyun.- S.4.