Azərbaycan intibahının və inkişaf erasının müəllifi

Azərbaycanın indiki iqtisadi sıçrayışına Ümummilli lider Heydər Əliyevin müəyyən etdiyi düşünülmüş uzunmüddətli kompleks islahatlar strategiyası səbəb olub
Azərbaycanın indiki iqtisadi sıçrayışına, sosial tərəqqisinə və ictimai-siyasi sabitliyin davamlılığına ötən əsrin 70-ci illərində Ümummilli lider Heydər Əliyevin hakimiyyəti dövründə müəyyən edilmiş kompleks islahatlar strategiyası, düşünülmüş uzunmüddətli siyasi kurs baza yaradıb. 1969-cu il iyulun 14-də Ümummilli lider Heydər Əliyevin Azərbaycanın dövlət başçısı seçilməsi respublikamızın inkişafı üçün yeni üfüqlər açdı və Azərbaycan ulu öndərin hakimiyyəti illərində misli görünməmiş inkişaf yolu keçdi. Bu gün də uğurla davam etdirilən bu strategiya 40 il əvvəl təməli qoyulan inkişaf və tərəqqi konsepsiyasına söykənir və yeni mərhələdə yeni keyfiyyət və kəmiyyət çalarları ilə zənginləşməkdədir.

Heydər Əliyev hakimiyyətinin birinci dövründə respublikamızın inkişaf tempinin, genişmiqyaslı quruculuq işlərinin davamlı xarakter alması üçün davamlı islahatlar həyata keçirdi. Daha çox kənd təsərrüfatı ölkəsi olan Azərbaycan həyata keçirilən iri layihələrin icrası nəticəsində sənaye ölkəsinə çevrildi. Bu dövrdə neft-kimya, maşınqayırma, metallurgiya, mədənçıxarma və digər sahələr əhəmiyyətli dərəcədə inkişaf etməyə başladı. Azərbaycan sənaye məhsulunun artım tempinə görə, ittifaq ölkələri arasında ilk yerlərdən birini tutdu. 1970-1980-ci illərdə respublikamızda istehsal olunan sənaye məhsulunun payı Ümumi Daxili Məhsulda 66 faizə çatdı. Bu illər ərzində ölkədə 400-ə yaxın yeni sənaye müəssisəsi tikilərək istifadəyə verildi. 1969-cu ildə sənaye obyektlərinin sayı 735 ədədə bərabər idisə, 1982-ci ildə bu rəqəm 1048-ə çatdırıldı. Aqrar-sənaye respublikasından sənaye-aqrar respublikasına çevrilən Azərbaycanın ixrac potensialı da artdı. Azərbaycanın sənaye və kənd təsərrüfatı məhsulları təkcə, ittifaq respublikalarına deyil, xarici dövlətlərə də ixrac olunmağa başladı. Həmin illərdə respublikamızda istehsal olunan 350 adda məhsul dünyanın 65 ölkəsinə ixrac olunurdu.

Azərbaycanda sürətli inkişaf dinamikası tikinti-quraşdırma, nəqliyyat, infrastruktur bölmələrinə də təkan vermiş oldu. Həmin illərdə respublikamız nəhəng tikinti meydançasını xatırladırdı. Aparılan genişmiqyaslı quruculuq işləri nəticəsində Azərbaycanda bir neçə il ərzində yeni yaşayış massivləri, binalar, məktəblər, sənaye müəssisələri tikildi, yollar salındı.

Heydər Əliyevin hazırladığı eneji strategiyası respublikamızın elektrik enerjisi ilə təminatında ciddi dönüşün yaranmasına səbəb oldu. 1969-1982-ci illərdə enerji təhlükəsizliyinin möhkəmləndirilməsi üçün yeni elektrik stansiyalarının tikintisi və yenidən qurulması bu gün də ölkəmizin enerji balansının əsas təməllərini təşkil edir. Həmin illərdə respublikamızın başdan-başa qazlaşdırılması işləri ilə bağlı da mühüm tədbirlər həyata keçirilmişdi. Bir sözlə, bu dövrdə sosial siyasət, infrastrukturun yenidən qurulması, investisiya siyasəti Azərbaycanın iqtisadi inkişafını sürətləndirmiş oldu.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin hakimiyyətinin ikinci mərhələsində Azərbaycanın inkişafında dinamizm daha da dərinləşdi və dünya iqtisadiyyatına inteqrasiya olunan respublikamızın bölgədə nüfuzu möhkəmləndi. Ulu öndər 1993-cü ildə respublikamızda ağır sosial-iqtisadi, siyasi-ictimai proseslərin baş verdiyi dövrdə xalqın tələbi ilə hakimiyyətə gəldi və iqtisadiyyatı dağıdılmış respublikada köklü islahatlar aparmaqla iqtisadi-sosial vəziyyətin dəyişməsinə nail oldu. Xatırladaq ki, bu dövrdə sosial bölmədə vəziyyət daha acınacaqlı idi. Ölkədə kompleks islahatlara başlamaq, xarici dövlətlərlə əlaqələr yaradaraq siyasi-hərbi gərginliyi azaltmaq, iqtisadi vəziyyəti normal inkişaf məcrasına yönəltmək üçün qətiyyətli idarəetmə qabiliyyəti olan Liderə ehtiyac var idi. Çökmüş iqtisadiyyatı bərpa etmək, xaos və böhranı aradan qaldırmaq, siyasi və iqtisadi sabitliyi bərpa etmək üçün ulu öndər Heydər Əliyevin hakimiyyətə gəlməsi olduqca vacib idi. Dahi şəxsiyyətin hakimiyyətə gəlişi nəticəsində 1993-cü ildə müşahidə olunan böhranı aradan qaldırmaq mümkün oldu.

Ulu öndərin səyləri nəticəsində ölkədə sabitlik yarandı və quruculuq, inkişaf dövrü başlandı. Həmin dövrdə iqtisadi resursların olmaması, dövlət büdcəsinin məhdudluğu, sosial imkanların yox dərəcədə olması, xəzinənin iqtisadi layihələri və maliyyə öhdəliklərini həll etmək üçün çatmaması, ümumilikdə, iqtisadi-siyasi vasitələrə çatmağa mane olurdu. Həmin dövrün sosial-iqtisadi mənzərəsinə nəzər saldıqda ölkədəki böhran tendensiyasının kəskin və kataklizm həddinə çatmasını görmək olar. Belə ki, 1992-1993-cü illərdə iqtisadiyyatda tənəzzül o həddə çatmışdı ki, pul kütləsi bazardakı qiymətlərin artımı fonunda dəyər funksiyasına malik deyildi. Ölkə üzrə orta pensiya məbləği təxminən 5 dollara, orta maaş həddi 20 dollara bərabər idi. İnflyasiya hiperinflyasiya həddinə çataraq 1600 faizə yaxınlaşmışdı. Belə vəziyyətdə əhalinin çox cüzi şəkildə artan gəlirləri inflyasiyanın yeminə çevrilməklə yoxsulluq kimi ciddi təhlükəyə yol açmaqda idi. Davamlı iqtisadi qərarların qəbul edilməsi nəticəsində qiymət indeksi 2-3 il ərzində aşağı salındı və inflyasiya 11-12 faiz təşkil etməyə başladı. Düşünülmüş iqtisadi siyasət nəticəsində dövlət büdcəsinin gəlirləri əhəmiyyətli dərəcədə artaraq 1995-ci ildə 1 trilyon 584 milyard manata çatdı. (Qiymətlər köhnə manatla göstərilir) 1997-ci ildə isə büdcə gəlirləri 2 trilyon 565 milyard dollardan çox oldu. Əhalinin pul gəlirləri, orta aylıq əmək haqqı, pensiya məbləği 3-4 dəfə artmağa başladı. 1995-ci ildən sabitləşməyə başlayan iqtisadiyyat inkişaf üçün baza rolunu oynadı və növbəti illərdə bu tendensiya özünü daha qabarıq şəkildə göstərməyə başladı.

Ulu öndər Heydər Əliyevin diqqət verdiyi başlıca sahələrdən biri sosial siyasətin həyata keçirilməsi nəticəsində uğurlu sosial müdafiə sisteminə nail olmaqdan ibarət idi. Əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi üçün ilk növbədə, əmək haqlarının və pensiyaların artırılması, aztəminatlı ailələrə verilən müavinətlərin məbləğinin artırılması, qaçqın və məcburi köçkünlərin sosial şəraitinin yaxşılaşdırılması ilə bağlı tədbirlərin gücləndirilməsi nəzərdə tutulan hədəflərə nail olmağa imkan verdi. Ulu öndərin əlverişli investisiya mühitinin təmin olunması ilə bağlı qəbul etdiyi qərarlar ölkəmizin regionda sərmayələrin yatırıldığı əhəmiyyətli dövlət kimi mövqeyinin artmasına gətirib çıxardı. Həmin dövrlərdə ölkəyə investisiya qoyuluşları da yox səviyyəsində idi, Azərbaycanın bir neçə beynəlxalq maliyyə təşkilatı və xarici kredit qurumları ilə əməkdaşlığa dair saziş imzalamasına baxmayaraq, respublikamıza sərmayə və yaxud kredit verən yox idi. 1993-cü ildə ölkəyə kredit qoyuluşları köhnə manatla 7 milyard manat idisə, 1994-cü ildə bu rəqəm 20 dəfə artaraq 140, 1995-ci ildə 270 milyard manata çatdı. Bu siyasət respublikamızın nüfuzunu artırmaqla bərabər, Azərbaycana investisiya qoymaq istəyən xarici iş adamlarının fəallığını artırmış oldu. Heydər Əliyevin əsasını qoyduğu balanslaşdırılmış xarici siyasət kursu tərəfdaş dövlətlərlə iqtisadi münasibətlərin də başlıca prioritetlərini təşkil edirdi. Xarici iqtisadi siyasət məzmun və xarakterinə görə hər bir ölkə ilə qarşılıqlı əməkdaşlıq mühitində bir-birinə bərabər hüquqlar və hörmət əsasında yardım etməkdən, sıx tərəfdaşlığa nail olmaqdan ibarət idi. Təbii ki, burada başlıca məqsəd respublikamızın milli mənafelərinin qorunması və tərəflər arasında səmimi əlaqələrin qurulmasına hesablanmışdı. Azərbaycanın xarici iqtisadi siyasətinin istiqamətləri də məhz bu prinsipləri əhatə edirdi və bu xətt indi davam etdirilən siyasətin baza sütunudur.

Bu, Azərbaycanın iqtisadi inkişafında yeni mərhələnin təməlini qoymaqla bazar iqtisadiyyatı yolunda inamlı addımlarını təsdiq etmiş oldu. Respublikamız MDB-də ilk dəfə olaraq iqtisadi islahatların mühüm istiqaməti olan özəlləşdirmə prosesini həyata keçirib. 1994-1995-ci illərdə sonrakı inkişaf mərhələsində nailiyyətlərin əldə olunmasının təməli qoyuldu. Bu tarixi dövrü sabitləşmə dövrü kimi səciyyələndirmək mümkündür. 1996-cı ildən etibarən isə dirçəliş dövrü başlayıb. 1996-1998-ci illərdə əhəmiyyətli dövlət proqramlarının, makroiqtisadi sabitliyi təmin edən layihələrin icrası bu inkişafa yeni çalarlar əlavə etdi. Ulu öndər Heydər Əliyevin əsasını qoyduğu sabitlik və inkişaf strategiyası yeni əsrin başlanğıcında respublikamızın dünya miqyasında rolunun və əhəmiyyətinin güclənməsinə impuls vermiş oldu. Heydər Əliyevin gərgin şəraitdə dünyanın 7 inkişaf etmiş qüdrətli dövlətini təmsil edən 11 neft şirkəti ilə “Əsrin müqaviləsi”ni imzalaması, ardınca 1997-ci ilin noyabrında “Çıraq” yatağından ilk ixrac neftinin hasilatına başlanması və Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac neft boru kəmərinin inşa edilməsi Azərbaycanın region üçün aparıcı dövlətə çevrilməsini şərtləndirmiş oldu.

İndiki zamanda Avropa dövlətləri və qonşu ölkələrlə münasibətlərin qarşılıqlı səmərəli əməkdaşlıq və mehriban qonşuluq əlaqələri şəraitində inkişaf etdirilməsi də ulu öndərin müəyyən etdiyi strategiyanın davamı olmaqla yanaşı, bu strategiyanın nə dərəcədə uğurlu və effektiv olmasını təsdiqləyir. Ümummilli lider Heydər Əliyevin siyasi, iqtisadi, sosial, ictimai, mədəni inkişafla bağlı hazırladığı konsepsiyanı uğurla davam etdirən Prezident İlham Əliyevin mahir idarəçilik qabiliyyəti isə Azərbaycanın inkişafında yeni mərhələ açıb.

ELBRUS CƏFƏRLİ

Yeni Azərbaycan.- 2009.- 1 may.- S.3.