Ədalət və müdriklik mücəssiməsi - Böyük İnsan və Yazıçı

Görkəmli yazıçı, ədəbiyyatşünas alim və pedaqoq Mir Cəlal Paşayev xatirələrdə məhz bu cür qalıb

“- Əsgərlikdən buraxılandan sonra yenə küçələrdə qaldım. İşsiz idim. Bir Allahdan başqa kimsəm yox idi. Sonra Azərbaycan Yazıçılar İttifaqından məni Maksim Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutuna oxumağa göndərdilər. Mən o institutu fərqlənmə diplomuyla bitirmişəm. İnstitutumuzun əla yataqxanası var idi. Nə vaxt Moskvaya getsəydik, biz fərqlənmə diplomu ilə bitirənlərin pulsuz-parasız o yataqxanada yeri var idi. 1961-ci il idi. Gəldim Bakıya. Gördüm burda məni sayan yoxdur. Adam kimsəsiz olanda, kim olursa-olsun, fərqi yoxdur. Yenə işsiz qaldım.

Gözümün qabağında həyat yollarını sanki liftlə qalxırdılar. Amma məni idarə edən tale ağır anlarımda imdadıma yetib. Yoluma yaxşı insanlar çıxarıb. Onda da yazıçı, alim Mir Cəlal Paşayevə rast oldum. Mir Cəlal müəllim soruşdu:

- Nə axtarırsan?

- İş axtarıram.

Məni apardı Azərbaycan Dövlət Universitetinə, aspiranturaya. Dedim ki, Mir Cəlal müəllim, oxumaqdan yorulmuşam. Şeir yazmaq istəyirdim. Şairlikdi də... Həqiqətən şairin cismi yerdə olur, xəyalı göydə. Bunu belə qəbul edirəm: Yerdə olursa, şair itir, ayaq altında qalır. Ayaq altında qalanda şeir yazmaq olmur.

- Mir Cəlal müəllim sizin barənizdə “gələcəyi olan istedadlı alim” demişdi.

- Demişdi. Mir Cəlal müəllim adamın boynuna qoyurdu, pisikdirmirdi. Onun həyat yoldaşı da belə nəcib insanıydı. “Azərbaycan-Ukrayna ədəbi əlaqələri” mövzusunda elmi iş yazırdım.

issertasiyanın bir hissəsini oxuyurdum, Mir Cəlal müəllim həyat yoldaşına deyirdi: “Görürsən nə yazıb? Xam torpaqdır”. Bəlkə də adi bir şey oxuyurdum. Mir Cəlal müəllim o qədər mənim ürəyimi sığalladı ki, bir il səkkiz aya müdafiə etdim. Mir Cəlal müəllimin yazılı təqdimatları var idi.

- Onun başqa xeyirxahlıqları da olub. Öz evini sizə verib...

- Mir Cəlal müəllim qeyri-adi adam idi. Seyid övladıydı. İşi-peşəsi yaxşılıq etmək idi. Özü də heç vaxt yaxşılıqlarını yada salmazdı. Mənim üçün də elə işlər gördü ki... Bax, artıq qırx beş ildir yaşadığım bu evi mənə o verib. Kirayədə yaşayırdım. Öz ailəsinin də evə ehtiyacı var idi. Ancaq Yazıçılar İttifaqının sədri Mehdi Hüseynin yanına xahişə getdi, öz evini mənə verdirdi. Mir Cəlal müəllimin onlarca insana etdiyi yaxşılıqlar indi onun övladlarının qabağına çıxır. Ona görə deyirəm: O Böyük Qüvvə var. Dünyanın işinə bax. Uzun illər sonra məni yenə Mir Cəlal Paşayevin oğlu işə çağırdı. İndi də onun oğlu, akademik Arif Paşayevin rektoru olduğu Aviasiya Akademiyasında dərs deyirəm, həm də kafedra müdiriyəm.

- Sizcə, tələbələrinizin sizə münasibəti necədir?

- Mir Cəlal müəllim imtahanda tələbələri kəsməzdi. Mən də belə edirəm”.

İnternet səhifələrində gəzişərkən təsadüfən gözümə dəyən müsahibəni oxumuşdum və olduğu kimi də sözbəsöz yaddaşıma köçmüşdü. İndi, bu yazını yazarkən Nəriman Həsənzadənin uşaq kövrəkliyi ilə danışdığı xatirələrinin Mir Cəlal Paşayevlə bağlı hissəsini oxucularımıza da xatırladıram.

Bu gün insan humanizminin təcəssümü, müasirlərinin ağızdolusu söhbət açdıqları, şirin xatirələrlə yad etdikləri ədalət və müdriklik mücəssiməsi-insanlıq simvolu Mir Cəlal Paşayev zəngin mənəviyyata, dar maraqlarla çərçivələnməyən konkret həyat amalına malik bir insan idi. O, dövrünün problemlərinə əsl ziyalı yanğısı, vətəndaş təəssübkeşliyi ilə yanaşır, fürsət düşdükcə xalqının nicatına, təminatlı gələcəyinə xidmət edən xeyirxah əməllərin sahibinə çevrilirdi. Çevrəsindəki, tanıdığı, sabahına inandığı şəxslərin xeyirxahına çevrilən bu insanın obrazı təkcə Nəriman Həsənzadənin bir parçasını oxucularımıza təqdim etdiyim müsahibəsində deyil, Mir Cəlal Paşayevlə hətta ən qısa müddətdə təmasda olmuş insanların xatirələrində də öz əksini tapır. Platon “ədalət və müdriklik bir yerdə olacağı zaman bəşəriyyət xoşbəxtliyə qovuşacaq” deyə yazırdı. Humanizm ədalət və insanpərvərlik prinsiplərinə əsaslansa da, milli və bəşəri ideallara bağlı olanda daha böyük məna kəsb edir. Görkəmli Azərbaycan yazıçısı Mir Cəlal Paşayevin həyatının qayəsini məhz bu prinsiplər təşkil edirdi.

O, böyük yazıçı idi. Onun Bahar obrazını tanımayan yox idi. “Bir gəncin manifesti” əsərinin talesiz qəhrəmanı, 12 yaşlı uşağın faciəli ölümü hələ də yaddaşlarımızın dərin bir guşəsində köz bağlayıb. “İtə ataram, yada satmaram” ifadəsi kəndli qadının-azərbaycanlı ananın dilindən zərb-məsələ çevrilib. İki övladını-oğullarını birləşdirməyə çalışan ananın kəm taleyi mənə həmişə doğma vətəni xatırladırdı. Qollarını geniş açan Ananın-Azərbaycanın bir gözü yaşlı idi-qardaş qardaşa qovuşa bilmirdi. Sona obrazı sanki dərdli vətənimizin simvolu idi və mənə elə gəlirdi ki, Mir Cəlal Paşayevin yaratdığı bu əsər ona görə şedevrdir ki, orada Azərbaycanın ümumxalq kədəri əks olunub. Bu əsər ona görə belə qüdrətlidir ki, orada Arazın o tayı ilə bağlı həsrət, nisgil yuva salıb. 1947-ci ildə filologiya elmləri doktoru, cəmi bir il sonra isə professor adını qazanan ədib “Dirilən adam”, “Yaşıdlarım”, “Təzə şəhər “, “Açıq kitab”, “Yolumuz hayanadır?” kimi əsərlərini özündən sonrakı nəsillərə yadigar qoyub və həmin o qiymətli incilər bu gün də oxucular tərəfindən rəğbətlə oxunur. Mir Cəlal Paşayev ədəbi fəaliyyətlə yanaşı, pedaqoji fəaliyyətlə də məşğul olub. Orta məktəbdən başlanan bu fəaliyyət ali təhsil ocağında davam etdirilib. 1961-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetində Azərbaycan ədəbiyyatı kafedrasının müdiri işləyib. Yazıçı hələ sovetlər dönəmində bir çox yüksək orden və medallarla təltif edilib. Əsərləri ilə bərabər yetişdirdiyi tələbələr, alimlər də görkəmli ədəbiyyatşünasın yadigarı kimi elmi sahədə fəaliyyət göstərirlər.

Bu gün görkəmli yazıçının istedadlı qələm ustası olması və əsərlərinin bədii məziyyətləri haqqında monoqrafiyalar yazılmaqda, Mir Cəlal Paşayev irsi gənc nəsil tərəfindən araşdırılmaqdadır.

Təsadüfi deyil ki, ötən il görkəmli yazıçı Mir Cəlal Paşayevin 100 illiyinə həsr olunmuş yubiley mərasimi YUNESKO tərəfindən böyük təntənə ilə qeyd olundu.

YUNESKO kimi beynəlxalq təşkilatın Mir Cəlal Paşayevin xatirəsinə çox böyük ehtiram göstərməsi həm də Azərbaycan ədəbiyyatına, tarixinə ehtiramın nümunəsidir.

KƏBUTƏR

Yeni Azərbaycan.- 2009.- 29 sentyabr.- S.5.