“Bizim cəmiyyət barışığa getməlidir”

RƏİS RƏSULZADƏ : “MƏHƏMMƏD ƏMİNƏ QARŞI ÇIXAN ADAM DÖVLƏTƏ QARŞI ÇIXIR”

Bu həftə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 93 yaşı tamam olacaq. Belə bir ərəfədə Cümhuriyyətimizin ən ünlü simalarından biri, böyük Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin nəvəsi Rəis Rəsulzadə ilə görüşməyə qərar verdik.

Özü barəsində danışmağı xoşlamadığı, olduqca təvazökar adam olduğu üçün bir çoxları onun necə gözəl sənətkar olmasından bixəbərdir. Hansı ki, Rəis bəy hələ 1978-ci ildən SSRİ Rəssamlar İttifaqının üzvü olub. Sonradan isə bu qurum Beynəlxalq Rəssamlar Konfederasiyasına çevrilib. Həmçinin Azərbaycan Rəssamlar Federasiyasının üzvü, Əməkdar rəssamdır. Mərhum Əşrəf Mehdiyevdən sonra Siyasi Repressiya Qurbanları Assosiasiyasına rəhbərlik etmək təklifini qəbul edib. Həmçinin DAK-ın digər qanadının Londonda keçirilən qurultayında qurumun fəxri sədri seçilib. Onunla görüş Xətai rayonundakı emalatxanasında baş tutdu.

- Rəis bəy, böyük Məhəmməd Əmin nəslinin və ideyalarının daşıyıcısı olaraq Cümhuriyyət həftəsinə hansı əhvalla adlayırsınız?

- Mən ilk növbədə diqqət göstərdiyiniz üçün çox minnətdaram. “Yeni Müsavat” qəzeti olaraq, həmçinin şəxsən siz bizə hər zaman diqqət yetirmisiniz, çox sağ olun. Cümhuriyyətimizin adına olan bayram payından bütün xalqımıza pay düşür. Nə qədər çatışmazlıqlar olsa da, fakt odur ki, bizim müstəqil dövlətimiz var, bu dövlət irəliləyir, inkişaf edir və beynəlxalq aləmdə öz layiqli yerini təsdiqləməyə çalışır. Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin yaratdığı respublikanın konstitusion davamçısı olan müstəqil respublikamızı inkişafda görmək çox xoşdur. Amma təbii ki, bu respublikanın ölkə xaricində düşmənləri çoxdur, onun inkişafını, yüksəklərdə qərar tutmasını istəməyənlər var. Ümumilikdə götürəndə əhval-ruhiyyə pis deyil. Amma Qarabağ məsələsi hələ ki, bizi çox ciddi narahat edir. Fakt budur ki, dünyada təbii proseslər baş verməkdədir və bu dəyişikliklər Azərbaycandan da yan keçmir. Prezident müşavirə zamanı da bir çox məsələlərdən danışdı və ölkədə korrupsiyanın, rüşvətxorluğun aradan qaldırılması, islahatların sürətləndirilməsi barədə göstərişlərini verdi. Bunun özü çox təqdirəlayiq haldır.

- Amma bir çox ekspertlər hesab edir ki, artıq bu kampaniya dayanıb və ölkə əvvəlki vəziyyətinə qayıdıb. Sizin müşahidələriniz necədir?

- Əgər dövlət başçısı tərəfindən göstəriş verilibsə, o zaman icraçılar mübarizə tədbirlərini kampaniya səviyyəsində aparmamalıdır. Müəyyən sahələrdə tədbirlər davam etdirilir. Amma mətbuatın yazdığına görə, artıq müəyyən sahələrdə yenidən rüşvət alınmasına başlanılıb. Bunu araşdırmaq inzibati orqanların işidir. Ancaq ümumilikdə kurs düzgündür. Kiminsə bu kursa zidd addımları, əlbəttə ki, dövlətə ləkə gətirir. Elə bu yaxınlarda prezident rayonlardan birində sakinlərlə görüşürdü. Ancaq məmurlardan biri irəli çıxıb sözünü demək istəyən bir qadına mane oldu. Ancaq dövlət başçısı “buraxın onu, qoyun sözünü desin, mən bura camaatı dinləməyə gəlmişəm” söylədi. Yəni yerli orqanlarda həqiqətin ortaya çıxmasına mane olan məmurlar çoxdur.

- Ölkədə milli barışığa nail olmaq, iqtidar və müxalifət arasında hökm sürən ziddiyyətləri aradan qaldırmaq üçün milli barışın elan olunması, həbsdəki siyasi məhbusların azad olunması, yaxud böyük amnistiya ilə bağlı təkliflər səslənir. Siz nə təklif edərdiniz?

- Barış əhval-ruhiyyəsi strateji kursdur. Ona görə də elə siyasət aparılmalıdır ki, bu, cəmiyyəti parçalamağa yox, birləşməyə vadar eləsin. Yəni həm dövlət məmurlarının, həm də müxalifət təmsilçilərinin radikal fikirlərinə, “onlar kimdir ki, oturub danışaq” kimi mövqelərinə son qoyulmalıdır. Xüsusilə də müharibə vəziyyətində olan, Qarabağ probleminin həllinə çalışan ölkə üçün belə vəziyyət yolverilməzdir. Üstüörtülü şəkildə müsəlman ölkələrinə hücum çəkildiyi bir dövrdə mütləq bizim cəmiyyət barışığa getməlidir. Bir məsələni xüsusi qeyd etmək lazımdır ki, həm müxalifət, həm iqtidar, həm də cəmiyyət Qarabağ məsələsində prinsipial mövqedədir. Sonadək bu mövqedə dayanmaq lazımdır.

- Seçkiyə qatılsanız da, İctimai Palatada təmsil olunmadınız. Bunun səbəbi nə idi?

- Ola bilsin ki, İctimai Palatanın yaranması demokratik mübarizə baxımından zərurətdən irəli gəlirdi. Mən hərdən oxuyuram ki, İctimai Palatanın nümayəndələri də dialoqun, barışın zəruriliyi ilə bağlı məsələ qaldırıb. Əgər cəmiyyət üçün çox vacib məsələlərdən biri qaldırılırsa, ona diqqətlə yanaşmaq lazımdır. Özümün bu qurumda təmsil olunmamağıma gəldikdə isə, mən sənətkaram, sənətlə məşğul oluram. Bir tərəfdən ayrı-ayrı iclaslara qatılmağa vaxt tapa bilmirəm. İkinci tərəfdən də peşəkar siyasətçi deyiləm.

- Qəzetimizə müsahibələrinizin birində demişdiniz ki, müstəqil Azərbaycanın parlamentində təmsil olunmağı çox istəyirsiniz. Ancaq imkan verilmədi...

- Mənim belə bir istəkdə bulunmağımın bir səbəbi var idi. Mən həm də Siyasi Repressiya Qurbanları Assosiasiyasının sədriyəm və təşkilat üzvləri də seçkilərdə iştirak etməyimlə bağlı məsələ qaldırmışdılar. Onların mövqeyi bundan ibarət idi ki, bəlkə siz deputat seçilərsiniz və sovet dövründə repressiyaya məruz qalmış insanların problemlərini qaldırarsınız. Mən oturub düşündüm ki, buna cəhd eləməsəm, sonradan vicdan əzabı çəkərəm. Ona görə də dedim ki, eybi yox, keçməsəm də, cəhd göstərim.

- Rəhbərlik etdiyiniz təşkilat öz ətrafında nə qədər adamı birləşdirir?

- Statistikaya görə, Stalin repressiyasının qurbanlarının sayı əhalisinin sayına görə ən çox Azərbaycandadır. Onların sayı 250 min nəfərdən çox olub. Azərbaycanda repressiya hələ 20-ci illərdən, 11-ci “Qırmızı Ordu” bizim dövləti işğal edəndən sonra başlamışdı. Düzdür, bolşeviklər vəd vermişdilər ki, hökumət nümayəndələrindən heç kimə toxunmayacağıq. Amma elə səhəri gündən həbslərə, güllələmələrə, sürgünlərə başladılar. 37-ci ildə isə repressiyanın daha dəhşətli dalğası başladı. Azərbaycanın güc strukturlarına qeyri-azərbaycanlılar rəhbərlik etdiyindən əhali sayına görə ən böyük zərbə Azərbaycana dəydi. Hələ yalnız sürgün olunanların sayı 250 minə çatırdı. Bir çoxları yollarda məhv oldu, itkin düşdü. Başqa bir problem də var. İndiyədək Qazaxıstanda bizim 100 mindən çox soydaşımız yaşayır. Sibirdə, Qırğızıstanda, Rusiyanın başqa vilayətlərində də yaşayanlarımız çoxdur. Bir çoxları Azərbaycana qayıtmaq istəyir. Ancaq qaydalara görə, vətəndaşlıq almaq istəyən 50 min manatdan çox rüsum keçirməlidir. Sonra isə digər prosedurlar tətbiq edilməklə ona vətəndaşlıq verilir. Məsələ burasındadır ki, həmin qanun qeyri-azərbaycanlılara tətbiq olunmalıdır, daha repressiyaya məruz qalan azərbaycanlıların nəvə-nəticələrinə yox. Stalin repressiyasına məruz qalan soydaşlarımızın nəvə-nəticələri bura qayıtmaq və vətənə qulluq etmək istəyir. Çox adam gəlib bizə müraciət edirlər ki, biz köçüb burda yaşamaq istəyirik. Təəssüf ki, repressiyaya məruz qalan soydaşlarımızı get-gələ salır, onlarla Konqo, ya Kiprdən gəlib vətəndaşlığı qəbul etmək istəyən əcnəbinin arasında fərq qoyulmur. Bu, düzgün münasibət deyil. İnsanlara öz tarixi vətənlərinə qayıtmaq imkanı yaradılmalıdır. Bunlar bizim tarixi vətəndaşlarımızdır, onlar qayıtmaq istəyirlər. Ona görə də Milli Məclis müvafiq qanunvericiliyə düzəliş etməlidir.

- Maraqlıdır, rəssam olaraq müstəqilliyimizin 20-ci ildönümündə yaratmaq istədiyiniz sənət əsəri nə olardı? Hansısa ideyanız varmı?

- Müstəqil dövlətimizin təntənəsini yaradardım. Müəyyən məsələləri fikrimdə canlandırmışam. Onu bir tabloda etmək çətindir, bir neçə tablodan istifadə edib üç, dörd, ya beş hissəli əsər yaradardım. Bura mübarizə yollarını, çətinliklərimizi, qələbəmizi, təntənəli anlarımızı aid edərdim.

- O təntənədə Məhəmməd Əminin yeri varmı?

- (Gülərək) Əlbəttə. Ən yüksəkliklərdə.

- Ona görə soruşdum ki, Rəsulzadəyə abidə qoyulması məsələsi hələ də həll olunmamış qalıb və vaxtaşırı gündəmə gəlir.

- Hələ çox məsələlər həll olunmamış qalır. Ancaq bayramdan-bayrama, müəyyən məqamlarda, hərdənbir yox, mütəmadi olaraq ziyalılar, cəmiyyətin qaymaqları nə etmək olar sualına cavab axtarmalıdır. Ümumiyyətlə, bu, bizim xalqımızın problemidir. Qarabağ problemimiz olduğu kimi, belə bir problemimiz də var. Düşünməliyik ki, nə edə bilərik və etmək istəyirikmi?

- Necə bilirsiniz, Rəsulzadəyə qarşı qısqanclığın səbəbi nədir? Bir abidənin qoyulması doğrudanmı təhlükəli məsələdir?

- Yox. Məhəmməd Əminin heç kəsə zərəri dəyə bilməz. Məhəmməd Əmin Azərbaycan tarixinin, mədəniyyətinin, fəlsəfəsinin, istiqlal ideologiyasının yaradıcısıdır. Məhəmməd Əmin azadlıq hərəkatının təməlini qoyan, həyata keçirən, respublikanı yaradan bir şəxsiyyətdir. Bunun kimlərlə düşmənçiliyi ola bilər? Məhəmməd Əminə qarşı çıxan adam məntiqlə həm də dövlətə qarşı çıxır. Məncə, dövlətini sevməyən adam olmamalıdır. Sadəcə, zaman məsələsidir, məncə, bu problem də həll olunacaq.

- Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin ata mülkü, vaxtilə yaşadığı evin ərəb şirkətinə verildiyini yazmışdıq. Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısı Hacıbala Abutalıbov demişdi ki, məsələ ədalətli şəkildə həll olunacaq. Bir yenilik varmı?

- Yox. Bu da bir problemdir. Sadəcə, həmin ev qəzetdə yazıldığı kimi satılmayıb. Sadəcə, araşdırmaq lazımdır ki, necə olub əcnəbilərə verilib. Həmin ev əslində Məhəmməd Əminin ev muzeyi olmalıdır. Hər halda, Hacıbala müəllimlə görüşməyə, məsələnin həllinə nail olmağa çalışacağıq. Əslində bu, tək mənim yox, cəmiyyətin problemidir. Xaricdən bura gələnlər deyir, necə olur Məhəmməd Əmin Bakıda yaşayıb, amma ev muzeyi yoxdur. Bakılı adamın Bakıda evinin olmaması necə ola bilər?

- Bəzən belə iddialar da eşidilir ki, Rəsulzadəni Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin digər yaradıcılarından ayırmaq düzgün deyil...

- Yox, bu, düzgün yanaşma deyil. Deyək ki, Heydər Əliyevin komandası var, ancaq bu komandanın üzvləri Heydər Əliyevlə bərabər tutulmur, fərqləndirilir. Fakt budur ki, Heydər Əliyev komanda üzvlərindən qat-qat güclüdür. Məhəmməd Əmini də silahdaşları həmişə üstün tutublar. Elə bunun nəticəsidir ki, onu Milli Şuranın sədri seçiblər. Həmçinin yubileylərdə həmişə birinci Məhəmməd Əminin portreti verilirdi, sonra digərlərinin. Məhəmməd Əmin həm də böyük ideoloqdur, yazıçı-publisistdir. O, çox böyük işlər görüb.

Sözarası Rəis bəy Məhəmməd Əmin və Müsavat irsinin araşdırıcılarından bəhs edir, xüsusilə yorulmaz araşdırmaçı, professor Şirməmməd Hüseynovun adını çəkir: “Şirməmməd müəllimə uzun ömür, cansağlığı, işlərində uğurlar arzulayıram. O, Məhəmməd Əmin yaradıcılığını, respublikamızın tarixini araşdırmaqla misilsiz əsərlər ortaya qoyub. Yazdığı kitabları şəxsi vəsaiti hesabına nəşr etdirib, buna görə çox minnətdaram. Ümumiyyətlə, müstəqil respublikamızın təbliğində zəhməti olan tarixçilərimizin hamısına minnətdarlığımı bildirirəm. Cəmil Həsənli, Nəsib Nəsibli, Nəsiman Yaqublu, Ədalət Tahirzadə, Aydın Balayev, Ramiz Abutalıbovun bu sahədə böyük zəhməti var. Rəhmətlik Ziya Bünyadovun ruhu şad olsun, onun misilsiz xidmətləri olub”.

Gündəmin aparıcı mövzularından biri olan “Avrovision” yarışmasından da bəhs etdi. Deyir yarışmanı sonadək izləyib: “Gecəni yatmadım, çox böyük fərəh hissi ilə izlədim. Qələbə münasibətilə bütün Azərbaycan xalqını, gəncləri, təşkilatçıları təbrik edirəm. Bu yarışmanın 2012-ci ildə Azərbaycanda keçirilməsi böyük hadisədir”.

Söhbətin sonrakı hissəsi Rəis bəyin yaratdığı rəsm əsərlərinin əhatəsində davam edir. Yağlı boya ilə çəkilmiş göz oxşayan əsərlər arasında füsunkar təbiət mənzərələri üstünlük təşkil edir. Bəzi əsərlər isə konkret hadisələrlə bağlıdır, dağıdılmış quş yuvalarından bəhs edən əsər kimi. Deyir ki, sərgi keçirməklə bağlı artıq ciddi düşünməyə başlayıb, sadəcə, bəzi texniki problemlərin həlli lazımdır. Payızda isə Norveçdə əsərlərinin sərgisini keçirməyi planlaşdırır. Sənət əsərlərinin çoxluğu isə artıq rəssamı çıxılmazda qoyub, normal şəraiti olan emalatxanaya ciddi ehtiyac var. Azərbaycan mədəniyyətinin təbliği baxımından bu əsərlərin təqdimatına böyük ehtiyac var. Bu əsərlər həm də ona görə çox qiymətlidir ki, onları 93 yaşlı Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin banisi Məhəmməd Əminin nəvəsi, dahi insanın canlı yadigarı yaradıb.

Elşad PAŞASOY

Yeni Müsavat.- 2011.- 23 may.- S. 5.