XİLASKAR
“Turan” informasiya agentliyinin direktoru Mehman Əliyev heç kimə
danışmadıqlarını Həmid Herisçiyə
söylədi
Abşeronun füsünkar, təkrarsız, əncilli-üzümlü,
qayalı-qumsallı şimal sahilləri...
Hələ sovet vaxtlarında
abadlaşdırılmış bu istirahət
zolağına diqqətlə fakir versən...
əgər diqqətlə fakir versən,
hə, barmağını dişləyib qəribə sirlərin
şahidinə çevrilərsən. Mərdəkan pioner düşərgələrindən başlayaraq, Bilgəh Kordioloji
sanatoriyasınadək uzanan bu gözəl coğrafi ərazidə
deyimmi nə əks olunur?
Deyimmi? Deyirəm, eşidin-sovet
insanının karyera pilləkanı...
Hə,
sovet insanının karyerası, bəli,
başlardı Mərdəkan pioner
düşərgələrindən. Hə, burda
özünü doğrultdunsa,
qırmızı qalstukunu hər gün yuyub-ütülədinsə, pioner dəstə rəhbərinin
qulağına hərdən nəsə
pıçıldadınsa əgər, bəli, demək, sənin
karyeran başladı... Sahil zolağında növbəti
dayanacağın bəllidi - olursan komsomolçu, gedirsən Zuğulbadakı Beynəlxalq
“Gənclik” düşərgəsinə. Orda
dincələn Avropa gözəlləri, ərəb
kommunistləriylə cur gəldinsə, necə
deyərlər “sən atlı oldun,
çörək piyada”-yəni karyeran vurdu çıxdı lap
kəlləçarxa. Dönüb olursan partiyaçı. Növbəti yay istirahətinin yeri indidən
təmindi - elə həmin sahil
zolağındakı partiya
sanatoriyalarında şellənəcəksən gələn yay. Siyahı sonra lap qəlizləşir - növbə gəlir
çatır KQB-nin sanatoriyasına.
Ordakı “Göbələk” kafesində çay
içdinmi, şam
ağacları budaqlarında qaçışan dələlərə
öz ovcundan yem verdinmi,
qayalıqlardakı gizli kahalara
təsadüfən çaşıb daxil
oldunmu, hə, işlərin lap düzəldi. Görərsən, Mərkəzi
Komitənin üzvü kimi,
ayrıca bağ eviylə təmin ediləcəksən
elə həmin sahil zolağında...
Axırın
isə faciəlidir-birinci infarkt, ikinci... İnsult zərbəsi...
və nəhayət, bu uzun karyera
siyahısını qapayan
Bilgəhdəki Kordioloji sanatoriya...
Vəssəlam...
***
İxtiraçı
Mehman Əliyev - tanınmış
jurnalist, məşhur “Turan” informasiya agentliyinin sahibi, bax bu coğrafi səyahəti
sözün tam mənasında yaşadı... Kurort qəsəbəsi
Zuğulbada dünyaya göz açdığından,
ordakı pioner düşərgələrini bir-bir gəzib
dolaşdı, “Gənclik” bazasında, Buzovnanın “Lalə” Mədəniyyət
Evində, KQB-nin sanatoriyasında o vaxtlar bas-gitaraçı
kimi tanındı hətta... Buzovnadakı 55
saylı peşə məktəbini 1976-cı ildə fərqlənmə
diplomu ilə bitirincə, yaxınlıqdakı hərbi zavodda 3-cü dərəcəli
çilingər kimi əmək fəaliyyətinə
başladı. 1980-ci ildə
ömrünün 22-ci baharını yaşayarkən bu
3-cü dərəcəli çilingər, sovet hərbi raketlərinin
istehsalında bağışlanmaz qüsurlar
aşkarlayır... Dinc durmur, onları aradan
qaldırmaq barədə öz əmək kollektivinin iclasında
ciddi təşəbbüslə çıxış edir.
Təklifləri qəbul olunur... Öz tabeçiliyinə
ayrıca briqadanı qəbul edən gənc çilingər
o vaxt iş yerində əmək məhsuldarlığını
birə üç dəfə artırır... Nəticədə,
“Hava-hava, hava-torpaq” növlü sovet raketlərinin ağır
qanadları yüngülləşir xeylax. NATO raketlərinin “atəş” düyməsi üzərində
donmuş qara əllər bunu görüncə bərk
hürkürlər. NATO Baş Hərbi Qərargahında
söhbətlər qızışır-"SSRİ-də
misilsiz ixtiraçı peyda olub!!!"
Mehman bəyin
indi tez-tez iştirak etdiyi NATO iclaslarında bunu indi kimsə
bilirmi, görəsən?
Bilər...
bəziləri bilər, məncə.
***
Xilaskar
Mehman bəylə “Turan” informasiya agentliyinin kiçicik bufetində oturub həmin
hadisələri bittə-bittə xatirələrimizdə bərpa
edirik indi. Ətrafda kimsə yoxdu, elə
özümüzük təkcə. İçdiyimiz
yaşıl çayın acısı hərdən Mehman bəyin
xoş simasını turşutsa da, gözlərindəki,
üzündəki saflığı pozacaq bir başqa qüvvə
görmürəm ətrafımızda. Bütün diqqətimlə
Mehmanın sifətindəki lal ifadələri öyrəndiyim
vaxt bir an söhbətlərimiz sanki mənimçün
eşidilməz olur... Mehmanın xoş sifətində
qəribə bir ziddiyyət aşkarlayıram
özümçün. Qəribədir, söhbətdə
sifətinin ancaq bir hissəsi ilə iştirak edir Mehman Əliyev...
Sifətinin digər əzaları, üzvləri
isə elə bil qeyb aləmində, tam donuq vəziyyətdədir.
“Bəs orda nə barədə fikirləşir
Mehman bəy?” sualını öz daxilimdə səsləndirməyə
vaxtım çatmır. Mehman bəy başlayır
öz şirin xatirələrini xırdalamağa:
- Jurnalistika
fakultəsində gah qiyabi oxudum, gah axşam... O vaxtlar,
inanmazsan desəm, KQB sanatoriyasında qış aylarında gözətçi, yayda isə çimərlikdə
xilasedici işləmişəm
düz üç il. Sezon başlayardı 15 maydan,
bitərdi 15 oktyabrda. Hə, bir gün,
85-ci ilin uyulunda uzanmışdım sahildə, yamanca istiydi
hava. Zuğulba tərəfdən motorlu katerin tanış uğultusunu eşidincə göz
qapağımın biri öz-özünə qalxdı. Aramızda xeyli məsafə olsa da
qayıqdakıların Heydər Əliyevlə Kamran
Bağırov olduğunu seçdim. Hə,
gəldilər sahilə, ətrafdakılar ilə
salamlaşdılar. Sonra geri
qayıtdılar. Qayıqda ayaq üstə durmuş Heydər
Əliyev əlini yuxarı qaldırdı ki, bəs qaza bas,
Kamran, tam sürətlə irəli... Qəfil, sahildən
xeyli aralı motor söndü... İti su axarları qoynunda
köməksiz qalmış balaca qayıq
yırğalana-yırğalana başladı sürətlə
İran tərəfə axmağa... Özü də bunu məndən
başqa kimsə görmürdü... Xilasedicilərin
gözü, qulağı iti olur, adətən... Hə, nə başını ağrıdım,
amanabənd köhnə qayığımı dənizə itələyib
birtəhər gəlib yetişdim qəza yerinə.
Qayıqdakılar özlərini itirmişdilər yaman...
Bu vaxt dəmə
qoyduğumuz çaydanın qapağı titrəyir-çayımız
hazırdı artıq.
Pürrəngi çayı “armudu”ya süzə-süzə:
- Demək, bir dəfə siz respublika rəhbərliyini
çox acı vəziyyətdə görübsünüz,
-deyib, süfrənin üstündən sifətimi Mehman bəyə
lap yaxınlaşdırır, onun donuq göz bəbəklərinə
zillənirəm. Yooxxx... yamanca təcrübəlidir həmsöhbətim...
Göz bəbəklərini tərpətmədən
mövzunun əhatə dairəsini genişləndirməyi
bacarır:
- 1994-cü ilin iyunda vəziyyət
ölkə rəhbərliyi
üçün bundan da ağır idi... Bu dəfə
ölkəmizin özü o kiçik qayıq kimi Xəzər
sahillərində öz-özünə axıb gedirdi bir Allah
bilir hansı naməlum ünvanlara doğru.
Mehmanın
göz bəbəklərində ancaq indi azacıq titrəyiş
hiss olunur. Hissiyyatını sezilməyən bircə cəhdlə
cilovlamağı bacaran Mehman bəy davam edir:
- Həmin ilin 9 iyun tarixi hələ də yadımdadı. İstanbulda ATƏT xarici işlər nazirləri səviyyəsində
zirvə görüşü keçirilirdi o vaxt. Hə...
Heydər Əliyevlə ora getdik.
“Çırağan” sarayında Amerikanın dövlət
katibi Uerren Kristoferlə görüşdüyü vaxt Heydər
Əliyev xahiş etdi ki, aparılan məxfi
danışıqlar mənim diktofonuma yazılsın... Əlbəttə, bu istək mənə bir
başqası vasitəsilə çatdırıldı.
Mən də bu söhbətləri ictimailəşdirim.
11 uyunda Rusiya hərbi naziri Pavel Qraçov Bakıya ultimatumla
gələcəkdi... Cəmi ikicə
günümüz vardı ehtiyatda. Ruslar
istəyirdilər ki, Dağlıq Qarabağda öz sülhməramlı
qüvvələrini yerləşdirib, Gəncədə
onların bazasını təşkil etsinlər.
Uerren
Kristoferlə danışıqlar zamanı ölkə
başçımız Rusiyaya qarşı Qərbdən dəstək
istədi. Neft kontraktlarının Qərbi qane edən
variantları da həmin görüşdə təsdiqləndi.
Hadisələr ildırım sürəti
aldı - bizdən ayrılan cənab Uerren fürsəti əldən
buraxmayaraq, tez gedib Rusiya diplomatiyasının
başçısı Kozırevlə mövzunu davam etdirdi.
Qələbə artıq bizimləydi... Mövzunu
anında mətbuata çıxardım.
- Və 11 iyunda Rusiya hərbi
makinasının rəhbəri Bakıya gələrkən vəziyyət
artıq başqaydı, hə? -sualımı tələsik
səsləndirirəm. - Bu hadisələr zamanı Heydər
Əliyev aranızdakı o dəniz sərgüzəştinə
azacıq eyham vurdumu görəsən?
- Hərdən danışıq
zamanı aramızda
uzun sükut fasilələri olurdu bəzən... O vaxtlar
prezidentin mətbuat katibi vəzifəsi də mənə təklif
edildi hətta. Razılaşmadım. Şərtlər qane edici deyildi mənimçün.
Bircə onu qeyd edim ki, o hadisələrdən
sonra tale məni müəmmalı şəkildə müqəddəs
Məkkəyə apardı, bəli.
- Tale... yoxsa, ölkə rəhbərliyi? Cavabınızı dəqiqləşdirəsiniz bəlkə?
- hiss edirəm ki, söhbətimiz artıq öz əsas istinad nöqtəsinə doğru
səmtlənir.
- Çətin sual verdiniz... - Media kapitanımız bu dəfə
gəmi kapitanına da oxşayır. Sanki indicə
sükanı tez sağa əyərək gəmimizin sol
gövdəsini sualtı qayalardan qaçırdacaq...
- Bəlkə o Məkkə səfərinizi
ayrıca təsvir edəsiz? - media
kapitanımızın üzərinə təzyiqimi daha da
artırıram.
- Hə... o taleyüklü
hadisələrdən sonra, görünür, biz mütləq
Müqəddəs Hərəmi ziyarət etməliydik...
İstanbul sərgüzəştlərimizdən az sonra baş tutdu bu ziyarətimiz. “Əsrin
kontraktı” bu ziyarətdən az sonra
imzalandı, biləsiz.
Təcrübəli
kapitan artıq sualtı qayaları arxada
buraxdığını hiss edir. Sanki əlinə qələm
götürüb gəmi dəftərinə səfər barədə
sırf peşəkar qeydlər edir indi...
- Bu hadisələr arasında gizli əlaqələr vardı bəlkə?- söhbətimizin psixoloji-mistik
ovqatını yenə də artırmaq mənə xüsusi
zövq verir.
- Məncə, psixoloji, mistik əlaqə
vardı... - verdiyi cavabdan Mehman bəy sanki özü də təəccüblənir.
- Danışın da bu barədə... - hiss
edirəm ki, səsim necə yoğunlayıb polislərə məxsus
ahəng qazanır.
- Bəli. Dinləyin, çox
maraqlıydı bizim bu Məkkə səfərimiz.
-Mehmanın gözləri bircə anlığa
örtülür.- Nənəm Maral
xanım uşaqlıqda mənə buna oxşar
nağıllar da danışardı...
***
Ziyarət
Söhbətimizin
qəfil dini axara düşməsi məni də sevindirdi... Mehman bəyin üzündəki ifadələr də
tam başqaydı bu dəfə. Beyni, iti
hafizəsi tam açılışmışdı, təfəkkürü-zehni
tam çalxalanmış, necə deyərlər “şirəyə
düşmüşdü” sanki.
- O vaxt bədənimdə sarsıdıcı ağrılar
hiss etməyə başlayınca özümü qətiyyən
itirmədim. Bir ara hətta az
qalmışdı ayaqlarım da iflic ola. Dözdüm
buna birtəhər. Tanış ekstrasenslərdən biri də köməyimə
gəldi. Üzü qibləyə
oturub zikirlərə qapılırdım... Həm
də özümü müalicə edirdim.
- Möcüzələr
gördünüzmü?
- Bəli. Zikirlərimin birində
qəfil divarda bir nurani kişinin kölgəsini, cizgilərini
gördüm. Bu kölgə tərpəndikcə mənimlə
danışmağa başladı... Çiyinlərimə
iki göyərçinin qonduğunu da gördüm o vaxtlar.
Məhəmməd peyğəmbər barədə
bir kitab da o vaxtlar əlimdən yerə düşmürdü
əsla. Bax, o zaman əsl möcüzə
də başladı mənim həyatımda.
Qorxuram
söhbətimizin bu yerində həmsöhbətimi
ayağı şapşaplı bir kənd mollası ilə səhv
salasız. Yoooox... sakın o səhvə yuvarlanmayın. Qarşınızdakı insana bir də diqqətlə
baxın- necə deyərlər “Diqqət! Diqqət! Danışır ”Turan" informasiya
agentliyinin rəhbəri
Mehman Əliyev"...
- Mücərrəd danışmayaq, bəlkə
mövzunu lap dəqiqləşdirəsiniz?- arada suallarımı
bir azacıq cilalayıram.
- Razıyam. Buyurun. Bax, o vaxt da zəng gəldi mənə prezident
aparatından. Dedilər ki, bəs Prezident
Məkkəyə, kiçik Həcc ziyarətinə (Ümrəyə)
gedir, göstəriş var sizi də bu səfərə daxil
edək. Bircə xahişim oldu ki, jurnalist Elçin Xəlilovu
da,- o indi BBC-də
çalışır,- bu siyahıya əlavə edin. Təklifim qəbul olundu. Bir də
gözlərimi açıb gördüm ki, 70-80 nəfərlik
bir dəstənin tərkibində artıq həmin ünvanda,
Müqəddəs Hərəmin ərazisindəyəm.
Elçin Xəlilovla tafaf edirəm - Həcər
daşının başına dolanıram...
Mehman bəyin
ala gözləri mənə tərəf deyil, harasa başqa
ünvanlara tuşlanıb indi. Ona qətiyyən mane olmaq
istəmirəm. Heç istəsəm də
bu, alınmaz. Mehman bəyin sifətində daş heykəllərə
xas olan bir sərt müqəddəslik hiss olunur. O, sakitcə
davam edir:
- Bu dəm
gördüm ki, Həcər daşına pilləkan dirənib...
Day heç kim mənə “dur, olmaz” əmrini
verə bilməzdi. Qalxdım bu pilləkanla
yuxarı. Ordakı kiçik
qapının ağzında Məkkənin xədivi, yəni
qoruyucusu ilə üz-üzə gəldim. Əvvəl, o istədi ki, məni içəri
buraxmasın. Ancaq üzümdəki ifadədənmi,
yaxud bir başqa səbəbdənmi, bilmirəm, fikrini tezcənə
dəyişdi o. İçəri daxil olunca, orda bizimkiləri
gördüm... Nemət Pənahov bir kənara
çəkilib namaz qılırdı. İlham Əliyev,
prezident də ordaydı... Otaqdan güclü üzərlik
qoxusu gəlirdi... Ətraf qatı zülmətə
bürünsə də, mən bu mənzərələri
orda görməyə müəssər oldum...
- Sonra nələr
oldu bəs?- sualımı bu dəfə lap astaca səsləndirdim.
Artıq mən də özümü həmin mənzərə
tərkibində hiss etməyə başlamışdım.
- Axşam çağı kral qvardiyasının
mühafizəçiləri məni qəribə bir məclisə
dəvət etdilər... Ərəbcə bilməsəm
də, sanki bu dili tam anlayırdım. Bir
sözlə möcüzəli günlər idi.
Bakıya döndükdən sonra Səudiyyə kralından
düz iki dəfə şəxsi dəvətnamə gəldi
mənə ki, Məkkəni ziyarət edim...
- Sonra “əsrin kontraktı” imzalandı, hə?
Qəribədir... belə çıxır ki,
Uerren Kristoferlə o İstanbul görüşünüzdən
sonra qəribə bir əsrarəngiz süjet xətti sizin də,
elə ölkəmizin taleyini təyin edib. Onu yönləndirib,
idarə edib bəlkə də...
- Bəlkə də.
Bu vaxt
Mehman bəy başını azcana silkələyib
özünə gəlir. Qeyb aləmindən
qayıdıb gəlir birbaş “Turan” informasiya agentliyinin
kiçik bufetinə.
Ruhi səyahətimiz
uğurla başa çatır deyəsən.
- Bəlkə seyidlik var nəslinizdə,
Mehman bəy?
- Ərdəbildə, dədə-baba
yurdumuzda, eşitmişəm,
ayrıca ocağımız varmış. Nənəm Maral xanım Zabratda
yaşayardı, bizə gələndə yaxşı “Min bir
gecə” nağılları danışardı həmişə...
O nağıllar hərdən indi də qulaqlarımı
qıdıqlayar mənim...
Yalnız
bütün bunlardan sonra Mehman bəy nəhayət ki, məna
dolu baxışlarını mənə tuşlayır.
Ancaq mən
də bu lal sualın cavabını yalnız öz
baxışlarımla cavablandırıram.
Vəziyyətin
lap qəlizləşdiyini görən Mehman bəy:
- Gəl sənə
əsgərlik günlərim barədə danışım,
yoxsa deyəsən yamanca yordum səni -deyərək, azca
gülümsəyir.
Mən
də tam razılaşıram media kapitanımızın bu
son təklifiynən.
***
Atıcı
- Mən
şeirlər yazardım lap əvvəllər. Rusca.
Puşkinin müəllimi Jukovskiyə nəzirələr
yazmışdım xeyli... Musiqi bəstələrim də
xeyli vardı... Hərbçi olmaq, Suvorov məktəbində
təhsil almaq istəyirdim... Hə, əsgərlikdə
bu arzumu bir azacıq daddım. 1976-78-ci illərdə
bir çavuş kimi Axalkalakidə hərbi xidmətimi yerinə
yetirdim. O vaxt Tiflis ətrafında keçirilən hərbi
təlimlərə qatılardım. 100-cü
Qvardiya Topçu Diviziyası tərkibində çox
böyük uğurlar qazanmışam. Təlimlərdə
həmişə təyin olunmuş hədəfləri topla
vurub dağıdardım. Zakavkazya Hərbi Dairəsinin
raket-artilleriya üzrə rəis müavini general Maxno
özü dəfələrlə bizim usta atəşləri
müşahidə edərdi... Biz azərbaycanlıların belə
yüksək döyüş qabiliyyəti əvvəl
onunçün bir sirr olaraq qalardı... Sonra öyrəşdik
biz bir-birimizə... Bizə görə o hətta komandirimiz
Sidnikova polkovnik rütbəsi də verdi...
Görürsən, biz həmişə tək
özümüzə deyil, həm də başqalarına nəsə
qazandırmışıq.
Hə, Mehman Əliyev
həqiqətən xilaskardı-bir
vaxt sovet hərbi raketlərini labüd iflasdan xilas edib, o. Əsgərlikdə öz
komandirinə polkovnik adını qazandırıb. Çimərlikdə xilasedici işlərkən
Siyasi Büro üzvünü vəhşi
dalğalar qoynundan dartıb qurtarıb.
Neft kontraktları ətrafındakı
dedektiv süjeti bütün nöqtə-vergülüynən
yaşayıb.
Qalib gəlib. Xeyir-duasını Müqəddəs Hərəmdə
alıb...
Bir də, bizim millətçilərin
mücərrəd Turanından
başqa, onun öz həqiqi Turanı var.
***
Əfsanələri gerçəkləşdirənlərə
isə tale həmişə
öz keçici qızıl bayrağını...
bir də öz canlı nağıllarını hədiyyə
edir...
Həmid HERİSÇİ
Yeni müsavat.- 2012.- 15 aprel.- S.8-9.