Bu gün Xocalı faciəsinin
22-ci ildönümüdür
Soyqırım
törədənlər üçün xüsusi tribunal
yaradılması təklif edildi;
erməni
əsirliyində olan xocalılı sakinin tükürpədən
hekayəti
Bu
gün XX əsrdə insanlığa qarşı baş verən
ən dəhşətli Xocalı faciəsinin 22-ci ildönümüdür.
İşğal zamanı ermənilər dinc əhaliyə
qarşı vəhşi soyqırım həyata
keçirilib. Nəticədə 613 nəfər
ödürülüb, 1000 nəfər müxtəlif
yaşlı dinc sakin aldığı güllə
yarasından əlil olub. 106 nəfər qadın, 63
azyaşlı uşaq, 70 qoca öldürülüb. 8 ailə
tamamilə məhv edilib, 25 uşaq hər iki valideynini, 130
uşaq valideynlərindən birini itirib. Faciə baş verən
gecə 1275 nəfər dinc sakin əsir
götürülüb, onlardan 150 nəfərin taleyi indi də
məlum deyil.
Bu gün təkcə Azərbaycanda deyil,
dünyanın bir sıra ölkələrinə Xocalı
qırğınının qurbanları yad ediləcək. Azərbaycan
prezidenti və hökumərt üzvləri səhər
“Xocalı abidəsi”ni ziyarət edəcəklər. Milli
Şura saat 12:00-da, Müsavat Partiyası isə saat 12.30-da
faciə qurbanlarını anacaq.
Fevralın 25-də qardaş Türkiyədə
Xocalı soyqırımı ilə bağlı müxtəlif
tədbirlər keçirilib.
Türkiyənin baş naziri Rəcəb Tayyib
Ərdoğan rəhbərlik etdiyi Ədalət və
İnkişaf Partiyasının (AKP) parlament
fraksiyasının toplantısında Xocalı faciəsinin
ildönümünə toxunub. APA-nın xəbərinə
görə, R.T.Ərdoğan hadisə zamanı ölən,
yaralanan və itkin düşənlərlə bağlı rəsmi
rəqəmləri millət vəkillərinin diqqətinə
çatdırıb: “Xocalıda həlak olanlar Azərbaycanın
övladları olduğu qədər, bizim də
övladlarımızdır. Azərbaycanlı
qardaşlarımızın bu acısını
bölüşür və ölənləri bir daha rəhmətlə
anırıq”.
Türkiyənin müxalif Cümhuriyyət
Xalq Partiyasının (CHP) sədri Kamal
Kılıçdaroğlu 26 fevral - Xocalı
soyqırımının 22-ci ildönümü ilə
bağlı bəyanat yayıb. APA-nın məlumatına
görə, partiya sədri bəyanatında bildirib ki, CHP
tarixin bu üzüntülü və acılı səhifəsini
unutmayacaq və unutdurmayacaq.
O, soyqırım faktını pisləyərək,
Azərbaycan və onun xalqına dəstək etdiyini
vurğulayıb: “22 il öncə bu gün Azərbaycanda
insanlığa sığmayan bir hadisə yaşandı.
Xocalı qətliamı bizim yaddaşlarımızda
yaşamağa davam edir. CHP olaraq biz bu hadisəni
unutmayacağıq və unutdurmayacağıq, azərbaycanlıların
haqlı mübarizəsinə dəstək verəcəyik.
CHP bu cür hadisələrin təkrarlanmaması və
regionda sülh və əmin-amanlığın bərqərar olunması
üçün əlindən gələni etməyə davam
edəcək. Soyqırım zamanı həlak olanlara Allahdan rəhmət
diləyir, Azərbaycan xalqına sevgi və
salamlarımızı çatdırırıq”.
Türkiyə Böyük Millət Məclisinin
sədri Cəmil Çiçək Xocalı
soyqırımının 22-ci ildönümü ilə əlaqədar
bəyanat yayıb.
O, Xocalı soyqırımını
insanlıq tarixinə vurulan böyük bir ləkə olaraq
qiymətləndirib.
C.Çiçək qeyd edib ki, XX əsrin ən
böyük qətliamlarından biri Ermənistan tərəfindən
işğal edilmiş Dağlıq Qarabağda törədilib:
“Azərbaycan torpaqlarının 20 faizini işğal
altında tutan Ermənistan yüz minlərlə Azərbaycan
türkünü dədə-baba torpaqlarından uzaqda
yaşamaq məcburiyyəti ilə üz-üzə qoyub.
Xocalı soyqırımına görə məsuliyyət
daşıyan şəxslər beynəlxalq ədalət
mühakiməsi qarşısına çıxarılmalı
və onlardan hesab sorulmalıdır. Qafqazda daimi sülh və
sabitliyin təmin edilməsi üçün Ermənistan Azərbaycan
torpaqlarının işğalına son verməlidir. 22 il
öncə Xocalıda baş verən qətliamı bir daha
qınayır, soyqırıma məruz qalan azərbaycanlı
qardaşlarıma Allahdan rəhmət diləyirəm”.
“Xocalıda soyqırım törədənləri
cinayət məsuliyyətinə cəlb etmək
üçün xüsusi tribunal yaradılmasının
vaxtı çatıb”.
Bunu Azərbaycan Ombudsman Aparatında Xocalı
faciəsinin 22-ci ildönümü ilə bağlı
keçirilən tədbirdə Moldovanın parlament
ombudsmanı Aureliya Qriqoriu deyib.
A. Qriqoriu bildirib ki, tribunal Yuqoslaviyadakı
soyqırımla bağlı yaradılmış tribunala bərabər
bir orqan olmalıdır: “Hələ şahidlər sağ və
faktlar ortadaykən Azərbaycan belə bir tribunalın
yaradılması təşəbbüsü ilə
çıxış etməlidir. Bu cinayəti törədən
şəxslər məsuliyyətə cəlb
olunmalıdır. Serj Sarkisyan bu əməli ilə qürrələnir,
internetdə etirafları var, onu cinayət məsuliyyətinə
cəlb etmək lazımdır. Mən soyqırımın
öyrənilməsi üzrə Qubada tədbir keçirilməsini
də təklif edirəm. Qoy ekspertlər və hüquq
müdafiəçiləri orada iştirak etsin, hər kəs
ermənilərin 1905-ci ildən başlayaraq Azərbaycanda
törətdiklərini bilməlidir”.
Erməni
əsirliyində olan xocalılı
sakinin
tükürpədən hekayəti
Xocalı
faciəsinin 22-ci ildönümü ərəfəsində
“Azərbaycan” qəzeti 5 gün əsirlikdə qalmış
Yaşar Əliməmmədovun dəhşətli hekayətini
dərc edib. Yaşar Şahmalı oğlu Əliməmmədov
1956-cı il noyabrın 5-də Xocalı kəndində anadan
olub. Xocalının işğalı zamanı rayonun “Aqroprom”
İstehsalat Birliyində tikinti üzrə baş mühəndis
imiş. Atası Şahmalı kişi isə 50 il Xocalıda
müəllim işləyib:
“Əsgəranda baş verən hadisələrdən
sonra hiss edirdik ki, növbəti hədəf Xocalıdır. Fevralın 25-i günü
tankların, zirehli texnikanın səsi eşidilirdi. Axşam idi. Saat 22:00 radələrində həm aeroport,
həm də alma bağı deyilən ərazidən
hücum başladı. Piyada
erməni dəstələri şəhərə irəliləməyə
başladı. Başqa
çıxış yolu yox
idi, hər tərəfdən güllə
yağışı gəlirdi. Postdan
tez evə yollandım. Gecədən xeyli keçmiş evdən
çıxdıq.
İnsanların
yarısı meşəyə, yarısı isə Qarqar çayının sahili
boyu qaçırdılar. Mən atamı
çaydan keçirdim,
amma o dedi
ki, getmirəm. Çünki
qardaşın Namiq yox
idi. Namiq başqa postda idi. Xeyli gözlədik, Namiq gəlib çıxmadı. Bir az keçmiş
bacımın həyat yoldaşı gəldi və dedi ki, camaat
gəlir. Atam da
bacımgili gözlədi. Qərara gəldik ki,
böyük kütlə ilə yox, bölüşüb
gedək. Gölün bir
tərəfi ilə mən ailəmlə bərabər və bir neçə nəfər, o
biri tərəfi ilə isə atamgil getdilər. Gölün
başında birləşməli idik.
Birləşəndə gördüm ki, atam yoxdur.
Dedilər ki, atan
bacını, qardaşını gözlədiyi üçün bizimlə gəlmədi. Hava soyuq, qar
isə dizdən idi.
Təxminən 60-70 nəfər
qarın içərisində meşə boyu
yuxarı irəlilədik. Xeyli qalxdıq
və birdən ermənilərlə rastlaşdıq. Atəş
açmağa başladılar, bir neçə nəfər həlak oldu, yaralandı və qalanları meşəyə
səpələndi. Oğlum Sirac başqa tərəfə,
mən başqa tərəfə
yuvarlandıq. Qalxdım ayağa, bir az qabağa
getdim ki, ailəmi
tapım. Sirac qardaşım Faiqlə idi. Gördüm ki, qarda ləpirlər var, amma insanların səsi
gəlmir. Çağırdım, heç
kim hay vermədi. Bərk
qışqırdım. Onda atəş açmağa başladılar. Bu zaman mən və
yanımdakılar üzü
aşağı yuvarlanmağa
başladıq. Xeyli geri
düşməli olduq. Yenə ölənlər,
yaralananlar oldu. Mən
dözə bilmədim. Tək bir balam üçün onlardan ayrılıb yenə
üzüyuxarı irəlilədim. Dedim ki, heç olmasa 6 yaşlı balamın meyitini
də olsa götürüm.
Sağ qalsam bu əzabla yaşaya bilmərəm.
Qalxdım üzü yuxarı, gördüm
iki ayaq izi var. Qan
izləri çox idi.
Xeyli getdim, birdən
qulağıma səs gəldi. Yaxınlaşdım ki, 3 nəfər Xocalı sakinidir.
Birlikdə meşədən çıxdıq.
Qarşımızda kənd var idi. Bir qadın bizi gördü, erməni
dilində “türklər-türklər” deyə
qışqırmağa başladı. Biz
geri qayıtdıq, arxamızca atəş
açdılar. Qar dizdən yuxarı qalxmışdı
və bu vəziyyətdə biz gecə 5 kilometrə yaxın yolu qət etdik.
Azmışdıq, yolu da
tanımırdıq. Acından qar yeyirdik. Bir az
gözlədim, sonra ayaq
izləri ilə bu istiqamətə doğru gəlməyə başladım.
Yoldaşımın ayağında ayaqqabı da
yox idi. Qarın içi ilə bu qədər
yol gəlmişdi. Jiletimi
çıxarıb bıçaqla kəsib ayaqlarına
doladım.
Yolumuza davam etdik.
Gəlib bir təpənin yanında oturduq. Səhərə qədər
ayağımızı yerə döydük
ki, donmayaq. Səhər
açıldı. Baxdıq ki,
aşağı istiqamətdə gedənlər olub və biz də
üzüaşağı düşməyə
başladıq. Bir az getmişdik ki, gördüm bir təpənin
arxasında 2 nəfər dayanıb. Biri bizi görən kimi gizləndi.
O biri isə qayıtdı ki,
gəlin bura, Ağdama
yol bu istiqamətdədir.
Dedim ki, onlar ermənilərdi, getməyək. Kamil isə mənim fikrimə zidd
olaraq bizimkilərin olduğunu
iddia etdi. Bir az irəliləmişdik
ki, hər tərəfdən ermənilərin
gəldiyini gördük.
Yenə özümüzü verdik
meşəyə. Nə qədər qaçdıqsa xeyri olmadı. Bizi gətirib
fermada tövləyə saldılar. Gördüm ki, atam, qayınatam, qardaşlarım Faiq, Namiq, oğlum
Sirac da burdadır.
Onları bizdən qabaq tutublar.
Xeyli insan var idi.
Paltarlarımızı soyundurub
yoxladılar. Sonra dəstə-dəstə
erməni əsgərləri gəlib bizə işgəncə
verməyə başladılar. Müsibət idi.
Gözümün önündə insanlar öldürülür,
başının dərisi soyulur,
yandırılırdı. Əllərimiz bağlı köməksiz
halda bu səhnələri
görmək dəhşət idi. Onu da deyim
ki, ayaqları don vurmuş, ölümcül
halda olan
qadınları yığdılar bir
maşına ki, aparın bunları dəyişin.
Onların içərisində mənim həyat
yoldaşım da var idi. Oğlum Siracı da anası ilə göndərmək istədilər,
amma uşaq ata-ata deyərək o qədər
ağladı ki, axırda məcbur
qalıb mənə verdilər. Anası ilə getmədi.
Orada
mənə çox əzab verdilər. Avtomatın qundağı, dubinka, dəmir parçası ilə elə vururdular ki, huşumuzu itirirdik. Hər
dəfə mənə işgəncə verəndə oğlum qaçıb ağlaya-ağlaya
üstümə uzanırdı ki, atama dəyməyin, vurmayın. Heç veclərinə də
almırdılar. Burnumu vurub
qırdılar, qolumu yandırdılar,
barmaqlarımı sındırdılar. Ayaqlarımızı
isə don vurmuşdu.
Avtomatı tuşlayıb 4 saat 1 ayaq üstə saxlayırdılar.
Başımdan yerə basıb deyirdilər ki,
torpaq istəyirdin bu da torpaq, indi
ye torpağı. Gözümün
önündə 2 əkiz məshəti türkü
qardaşlarını öldürdülər.
İki gün orada qaldıq. Siracı əlimdən almaq istəyirdilər. Mən isə onu bərk-bərk qucaqlayıb vermək istəmirdim.
O qədər vurdular ki,
axırda halım qalmadı və məcbur olub
uşağı buraxdım. Bir nəfər
Siraca baxıb ermənicə dedi: "Nə yaxşı uşaqdır bu. Yaxşısı budur bunu İrəvana yollayaq".
Onlar bilmirdilər ki,
mən ermənicə bilirəm. Uşağı ağlada-ağlada apardılar. Durub
arxasınca getmək istədim. Arxadan necə
vurdularsa, yerə yıxıldım və
çarəsiz halda ağlamağa
başladım.
Bu halda Samvel adlı erməni içəri girdi. Bu erməni
Əsgəranda yaşayırdı.
Maşın ustası idi.
Mən maşınımı həmişə
ona düzəltdirirdim.
Məni gördü və yaxınlaşdı. Dedi,
qorxma, səni burdan çıxardacam. Siracı da gətirib sənə verəcəm.
Üz-gözümə baxıb ağladı
və bayıra çıxdı. Bir qədər
keçməmiş Siracı
qucağında gətirdi.
Oğlumun sanki bağrı
çatlayırdı və
mən də özümü saxlaya bilmirdim. Onu bağrıma basıb
hönkür-hönkür ağlayırdım.
Çarəsiz bir atanın
düşdüyü vəziyyət
çox dəhşətli
səhnə yaratmışdı.
Bir neçə saatdan sonra Samvel
gəldi və dedi ki, uşağı
da götür gəl, sizi aparıram dəyişməyə.
Dedim, axı qardaşlarım, qohumlarım
burdadır. Dedi ki, mən səni
apara bilərəm, vəssalam. Bizi UAZ markalı maşına
mindirdilər. İçəridə çoxsaylı qadın, uşaqlar var idi.
Samvel
bizi Əsgəran istiqamətinə apardı. Postun yanında bizi saxlatdılar. Xeyli rus
əsgərləri var
idi. Dedilər ki, sizi burada qıracaqlar. Birdən gördüm ki, iş yoldaşım erməni Qarik də ordadır. Yaxınlaşıb mənə
dedi ki, Yaşar, bəs deyirdin Qarabağ bizimdir. Nə oldu, görürsənmi
bu torpaqlar kimindir? Sənin evin də mənə qaldı.
Hər şey bizimdir. Yenidən bizi UAZ-a mindirib apardılar. Xocalının içərisindən keçdik.
Bütün yol boyu insan cəsədləri idi. Yollarda qan su kimi axırdı. Ermənilər Xocalını talan
edirdilər.
Bizi
aparıb Əsgəranda
Ərminəvan deyilən
ərazidə uşaq
bağçasına yığdılar. Sirac məndən ayrılmaq istəmirdi. Uşağa necə
sillə vurdusa, 2-3 metr kənara yuvarlandı və huşunu itirdi. Tapançanı çıxarıb başıma dayadı.
Həmin
anda ölmək istəyirdim. Bu qədər işgəncəyə
dözməkdənsə ölmək
daha rahat idi. Deyirdim ki, uşağı
da gözümün qabağında öldürəcəklər
və mən buna dözə bilməyəcəm. Yanında yekəpər
bir erməni vardı. Boynumun arxasından necə
vurdusa yerə sərildim. Yıxılanda saçımdan tutub
kürəyimin arxasına
vurmağa başladı.
Sonra dubinkanı götürüb
50-60 zərbə endirdi.
Huşumu itirdim. Mən pis
vəziyyətdə olanda
içəri bunların
komandiri Vitali Balasanyan daxil olar və görər
ki, yerdə uzanan mənəm. Vitali ilə mən birgə restoranda işləmişik. Bir yerdə
böyümüşük (Deyirlər ki, hazırda Ermənistanda
general rütbəsindədir). O, Karoya deyər ki, Yaşarı öldürməyəcəksən. Məni sürüyə-sürüyə digər otağa keçiriblər. Sirac da həmin otaqda imiş.
Birdən
atəş səsləri
gəldi. Sən demə,
Karo əsəbindən
keçib o biri otaqda qardaşım Faiqə işgəncə
verib. Sonra boğazından və
ürəyindən tapança
ilə vuraraq qətlə yetirib. Faiqin 23 yaşı vardı.
Tələbə idi. Səhəri
gün Vitali gəlib mənə dedi ki, sizi
dəyişməyə aparırlar...
Yeni Müsavat.- 2014.- 26 fevral.- S.7.