Laçınsız 22 il

Arif Paşa: “Biz o torpaqlara, o torpaqları işğal edən murdar və

namərd düşmən meyitlərinin üstündən adlayaraq ayaq basacağıq”

Azərbaycanın ayrılmaz bir böyük hissəsi olan Laçın rayonunun Ermənistan ordusu və onların havadarları olan sovet hərbi birləşmələri tərəfindən işğal olunmasından 22 il ötür. 1992-ci ilin 18 mayında işğal olunan 1835 kv.km-lik Laçın o zaman bir şəhər, bir qəsəbə (Qayğı qəsəbəsi) və 125 kənddən ibarət idi. Azərbaycanın cənub-qərbində, dağlıq ərazidə yerləşir. Şimaldan Kəlbəcər, şərqdən Xocalı, Şuşa və Xocavənd, cənubdan Qubadlı rayonu ilə, qərbdən isə Ermənistanla həmsərhəd olan Laçın rayon mərkəzinin Bakı şəhəri ilə şose yolla ara məsafəsi 450 km, Xankəndi dəmir yolu stansiyası ilə ara məsafəsi isə 60 km-dir. Bu gün Laçının 80 minə yaxın əhalisi didərgin həyatı yaşayır öz vətənində.

15 may 1959-cu ildə Laçın şəhərində anadan olan və bu günlərdə ömrünün 55 illiyini tamamlayan Birinci Qarabağ müharibəsi dövründə Laçın Özünümüdafiə Polkunun komandiri olan Arif Paşa ilə elə Laçın söhbəti etdik.

- Arif bəy, mayın 15-də sizin 55 yaşınız tamam oldu. Öncə bu ağrılı işğal tarixi ilə üst-üstə düşən yubileyinizi təbrik edirəm. Nə qədər acı da olsa, yaxın keçmişə qayıtmağımız lazım gəlir. 1992-ci ildə elə sizin ad gününüzdən iki gün sonra Laçın işğal olundu. 55 ilin 22 ilini Laçınsız yaşamaq sizinçün nə deməkdir?

- Laçını və laçınlıları sözlə tanıtmaq mümkün deyil... Özünəməxsus landşaftı, əxlaqi dəyərləri, mədəniyyəti, gendən gəlmə tolerant xüsusiyyətləri ilə yanaşı, yalana, nankorluğa, harama, düşmənə amansız münasibət Laçın əxlaqının səciyyəvi xüsusiyyəti idi. Laçın türk əxlaqının bütün dəyərlərini özündə ehtiva edən bir türk yurdudur! Laçın türk-kürd qardaşlığının nümunəsini dünyaya qardaşlıq və tolerantlıq dərsi kimi təqdim etməyi bacaran bir oba idi... Mən o vaxtların məhkəməsində dedim: Ayağımın altında ayaqqabımın altı qədər Laçın torpağı olsaydı, siz mənimlə belə davrana bilməzdiniz! İndi siz deyin, Laçınsız yaşamaq mənim ucun nə deməkdir?!

- Laçında sonuncu ad gününüz yadınızdadırmı? Bəlkə həmin günü bir xatırlayasınız. 1992-ci ildəki doğum gününüzü necə, təbrik edən oldumu həmin gün?

- 1992-ci ildə mənim - bütün səlahiyyətləri namərdcəsinə əlindən alınmış bir komandirin ad gününü mən yox, mənim əsgərlərim Ermənistan Respublikası tərəfdən endirilən zərbələrə layiqincə cavab verməklə qeyd etdilər. Bu mənim üçün yeganə və ən böyük təbrik idi!

- Üstündən illər keçəndən sonra ənənəvi suala sizin cavabınızı istərdim, Laçın işğalmı olundu, satıldımı, xəyanətinmi qurbanı oldu? Həmin gün Laçındakı hərbi sursat, texnika, canlı qüvvə rayonun müdafiəsi üçün yetərli idimi?

- Krım olaylarından sonra mən hadisələrə nisbətən başqa bucaq altında baxdım. Baxmayaraq ki, biz hadisələrin mahiyyətindən kifayət qədər xəbərdarıq. Mifik “dünya birliyi”nə o vaxt çox inam var idi... Xəyanətin, satqınlığın olduğu yerdə silah-sursatın, eləcə də əsgəri qüvvənin kəmiyyət və keyfiyyəti heç nəyi həll etmir. Qısaca bir şeyi deyə bilərəm: Laçın alayı ləğv olunmasaydı və Laçına kənar qüvvələr müdaxilə etməsəydi hadisələrin gedişi fərqli məcrada ola bilərdi. Söhbət hərbi qələbədən getmir. Məhz fərqli məcrada! Ermənilər Şuşa şəhərinə təqribən 8 min nəfərdən yuxarı əsgəri qüvvə ilə hücum etmişdilər. Laçına hücum zamanı bu qüvvələrə, Ermənistan tərəfdən sayı 2500 nəfərdən yuxarı şəxsi heyəti və 55 zirehli texnikası olan “Davud Sasunski” alayı da qoşuldu. Qüvvələr nisbəti bütün parametrlər üzrə ?-in 1/5-ə nisbətində ermənilərin xeyrinə olmuşdu. Amma relyefinin və bizim qabaqcadan gördüyümüz tədbirlərin yaratdığı üstünlüklər bu qüvvələri enmək üçün real imkanımız olduğunu deməyə əsas verirdi.

- Laçındakı son döyüşü necə xatırlayırsınız? Döyüş səhnələrindən ən dəhşətlisi yadınızdadırmı?

“Mən öz yurduma düşmənin dəvəti və ya icazəsi

ilə getmərəm - bu, artıq şərəf məsələsidir”

- Belə səhnələr bir komandir kimi mənimçün çox olub. Komandirin qayğıları və məsuliyyəti çox böyükdür. Normal komandir üçün tabeliyində olanlar onun övladlarıdır. Onları göndərdiyim hər bir döyüş, onları itirmək düşüncəsi baxımından mənim üçün çox ağır olub.

- Zaman-zaman Qarabağ məsələsinin həll variantları təklif olunub, amma Laçın hər zaman alver predmeti olub vasitəçilərin əlində. Son vaxtlar da Laçının dəhliz olaraq ermənilərin istifadəsində saxlanılması barədə danışıldı. Siz Laçından güzəşt edilməsini mümkün sayırsınızmı?

- Torpaqların “sülh yolu ilə qaytarılması” ifadəsinin özü yetərincə sadəlövh yanaşma təəssüratı yaradır. Yaxşı bir söz var: Özünün inanmadıqlarına, özgələri inandırmağa çalışma! Azərbaycanda torpaqların sülh yolu ilə qaytarılacağına bir nəfər də olsun inanan yoxdur - istər rəsmi, istərsə də qeyri rəsmi səviyyədə! Laçınlı laçınsız Vətən torpaqlarının taleyinə münasibətdə özünü aldatma taktikası perspektivsizdir... Divarın qurtaran vaxtı var. Laçın azərbaycanlıların, o cümlədən laçınlıların iradəsindən kənar münasibətlər predmeti ola bilməz. Ötən illərdə mən də daxil olmaqla Laçının işğalı ilə barışmayacaq adamlar təzyiqlərə məruz qalıb. Amma kimsə bunlardan çəkinib Laçının işğalı ilə barışmayacağımızı düşünürsə, səhv edir...

- Bu günlərdə Ukraynada ehtiyatda olan 20 min zabit orduya qayıtmaq üçün müraciət etdi. Azərbaycanda da belə təşəbbüslər var. Siz keçmiş hərbçilərin təcrübəsindən istifadə olunması ilə bağlı nə təklif edirsiniz?

- Mən təmas xətti boyu səngərlər qazdırardım. Torpaqlarımızın heç vaxt düşmən tərəfindən işğalına yol verməyəcək səngərlər!

- Laçın və ümumiyyətlə, işğal olunmuş ərazilərdə partizan müharibəsinə başlanılması barədə təşəbbüslərə döyüş təcrübəsi olan şəxs kimi nə deyə bilərsiniz?

- İşğal altındakı ərazilərimiz partizan döyüşlərinin aparılmasının effektivliyi baxımından orta qiymətlə qiymətləndirilsə də, bu, vacib və zəruri məsələlərdəndir. Nizami ordunun əsas zərbə istiqamətlərində xüsusi partizan (təxribat) qruplarının, ilkin effektiv zəmin yaratması baxımından fəaliyyəti çox lazımlıdır. Mən kifayət qədər qısa və örtülü ifadə etməyə çalışıram...

Çox az ölkə Azərbaycan kimi praktik döyüş təcrübəsinə malik kontingentə sahibdir. Bu insanların döyüşkənlik parametrləri ilə indiki təchizat-təminat və s. məsələləri birləşdirə bilsək, möhtəşəm və çox şeyə qadir hərbi imkanlarımız barəsində danışa bilərik...

- Vaxtaşırı ermənilərin Laçında məskunlaşmasından, Azərbaycanın tarixi torpaqlarında kef məclisləri qurmasından bəhs olunan videokadrlar yayımlanır. Bu zaman bir laçınlı, keçmiş döyüşçü kimi hansı hissləri keçirirsiniz?

- Özümü pis hiss edirəm! Sənin, mənim, onun tikdiyi evlərdə - başqasının Vətənində, başqasının yurdunda, başqasının evində oturub, başqasının haqqına sahib olmaq iddiasında olan bədbəxtlər özlərini daha pis hiss etməlidirlər. Bu torpaq nə vaxtsa oraya qan-qada ilə girmişlərin məzarına çevriləcək!

- Gürcüstanın Marneuli rayonunun Təkəli kəndində sülh bazarının açılması istiqamətində proses aparılır. Siz ermənilərlə belə layihələrin aparılmasına necə baxırsınız?

- Əgər biz erməni torpaqlarını işğal etmiş olsaydıq, mən bu “sülh bazarı” layihəsinə müsbət baxa bilərdim. Biz ermənilərlə eyni güclü vəziyyətə sahib olsaydıq, onda da bu qəbul olunan idi. Biz torpaqları işğal olunmuş, onlar isə işğal edən tərəfdir. Bu layihə onların xeyrinə olacaq. Torpaqların qaytarılmasından sonra belə layihələrin reallaşmasından danışmaq olar ...

- Dəvət olsa, Laçına getmək, oradakı ev-eşiyinizə baxmaq istərdinizmi?

- Yox, gedib baxmaq istəməzdim! Mən öz yurduma düşmənin dəvəti və ya icazəsi ilə getmərəm - bu, artıq şərəf məsələsidir! Biz o torpaqlara, o torpaqları işğal edən murdar və namərd düşmən meyitlərinin üstündən adlayaraq ayaq basacağıq!

Bu günlərdə sosial şəbəkədə Arif Paşanın bir statusunu oxudum. Keçmiş döyüşçü acı və maraqlı bir tarixçədən bəhs edib: “1989-cu ildə elimizin ağsaqqalı Seyid Səttar ağa ilə görüşüb Laçında məscid tikilməsi üçün fəaliyyət göstərməyi xahiş etdim. Bununla əlaqədar Seyid Səttar ağanın rəhbərliyi ilə bir komissiya da yaratdıq. Məscid tikiləcək ərazini müəyyənləşdirib lazımi sənədləşmə işlərini həll etdik, hətta əraziyə müəyyən qədər inşaat materialı da yığa bildik. Laçının itirilməsi ilə bu niyyətimizin də üstündən xətt çəkildi...”

Özü ixtisasca mühəndis-inşaatçı olan Arif Paşa indi həm də o arzudadır ki, azad olunmuş Laçına qayıtsın, təbii ki, özünün də qatıldığı savaşlardan sonra və tikintisi yarımçıq qalmış məscidin inşasına başlasın...

Yeni Müsavat.- 2014.- 18 may.- S.11.