Novruz - bütün təzahürlərində
dirilik olan bayram
Bismilləhir-Rahmənir-Rahim!
Novruz günlərini
yaşayırıq. Uca Allahdan diləyirik ku, qəlblərimizdə
həqiqi Novruz yaşansın, ruhi durumumuz Həzrət
Peyğəmbər (s) və Əhli-beytinə (ə) layiqli vəziyyətə
gəlsin. Dua edirik ki, bu dönəm
bütün xalqımızın Allah istəyən duruma gəlməsinə
gətirib çıxarsın, həqiqi dəyərlər ətrafında
birləşməsinə və İslami kimliklərini
yaşatmasına, imtahanlardan layiqincə çıxmasına
səbəb olsun!
Günahların
bağışlandığı gün
Novruz - böyük fəlsəfi cəhətləri yaşadan bir bayramdır. Ümumilikdə götürsək, insanın fitrətinə tam uyğun gələn bir bayramdır Novruz. Bəşər yaranan gündən bu ənənəyə, bu adətə malik olub - təbiətin yeniləşməsini qeyd etmək. Müxtəlif mədəniyyətlərdə, dünyanın əksər yerlərində bu və ya digər formada təbiətin oyanışını qeyd edirlər. Bu, insanın fitrətində olan bir hissdir - yenilənmə gözləmək, yeniliyin intizarında olmaq. Və təbiətin canlanması kimi bir zahiri dəyişiklik baş verəndə, insanlar buna müxtəlif formada reaksiya veriblər. Amma mübarək dinimiz bu zahiri dəyişikliklərin mahiyyətinə varmağa, daxili və zahiri dəyişikliklərin harmoniyasına nail olmağa dəvət edir.
Sadəcə gözəlliyi müşahidə etmək kifayət etmir; bu gözəllikdən ibrət almaq, öz durumunu bu gözəlliyin nəcabətləndirici enerjisi ilə zənginləndirmək gərəkliyi meydana gəlir. İnsan öz tutumuna uyğun olaraq, bu harmoniyanı tuta bilir, öz daxili aləmini təbiətin dəyişməsinə uyğun təravətləndirə bilir.
Həzrət Peyğəmbər (s) və Əhli-beytindən (ə) gələn hədislərdə təsdiq olunur ki, Novruz - kökündə, mahiyyətində bir İlahi nuru daşıyan bayramlardandır. Təbərrük üçün bugünkü bəhsimizdə Novruzun batini mənalarını açıqlayan hədislərə toxunacağıq. Bu, onun üçündür ki, Novruzun tək zahiri, görünən tərəflərinə yox, mahiyyətində olan cəhətlərə də diqqət yetirmiş olaq.
Şeyx Tusi öz kitabında Novruzla bağlı aşağıdakı hədisi nəql edir: İmam Sadiq (ə) Novruz günündə buyurdu: "Novruz olan vaxt qüsl et, təmiz paltar geyin, özünü ətirlə və o günü oruc tut. (Sonra bu günün xüsusi namazının qaydasını çatdırdı və sonra buyurdu:) Namazdan sonra şükür səcdəsini yerinə yetirib, dua edərsən. Bu tərtiblə əlli illik günahların bağışlanar"".
Günümüzdə bəzən müzakirə edirlər ki - yeri gəlmişkən, bu, topluma vaxtaşırı aşılanmağa cəhd edən virusların məhsuludur - guya Novruzun İslamla uyğunluğu yoxdur. Hətta Novruzun mübarək dinimizin mahiyyətinə zidd olduğunu iddia edənlər də tapılır. Təbii ki, bunu o fərdlər iddia edə bilir ki, başqa məsələlərdə də qeyri-İslami mətləbləri din adı altında yeritməyə cəhd edirlər. Həqiqətdə isə biz görürük ki, Peyğəmbərimiz (s) və İmamlarımız (ə) birmənalı olaraq Novruz haqqında nəinki sadəcə olaraq müsbət fikirdədirlər, hətta bu günlə bağlı hansı dini ayinləri yerinə yetirməyi də müsəlmanlara öyrədirlər.
Zahiri və daxili
keyfiyyətlərin vəhdəti
Diqqət edək ki, hər mənada ibrətlərlə dolu bir buyuruşdur bu. Qüsl etmək tövsiyə edilir - digər İslami bayramlarda olduğu kimi, zahiri təmizliyə diqqət yetirilir. Əslində bu, həmin göstərişin mahiyyətində duran batini təmizliklə harmonik vəhdət təşkil edən bir amildir. Təmiz paltar geyinmək - zahiri təmizliyə dəvətdir və təzələnməyə çağırışdır. Ətirlənmə - zahiri xoşətirliliklə daxili təravətin əlaqəsinə bir işarədir. İnsanın daxilində gözəl bir bayram ab-havasının yaranmasına müqəddimə olan amillər sadalandıqdan sonra, mübarək hədisdə oruc tutmaq tövsiyəsi var.
Görürük ki, bu bayram günündə insanın təqvalılığa, bəndəliyə tərəf getməsinə bir dəvət var. Zira, oruc - bəndəliyə yönəlişə ən yaxın yollardan biri kimi təqdim olunub müqəddəs Quran məntiqində. Oruc - bir əməllərdəndir ki, insanın daxilində güclü bir tənzimlənmə aparır. Və mübarək hədisdə Novruz günü oruc tutmaq məsləhəti - bu günün bəndəliyə yönəli bir fenomen olmasına aşkar dəlildir.
Bayramla bağlı digər mühüm əməl - bu günün xüsusi namazıdır. Təbii ki, söhbət vacibi namazdan getmir, bu, bir müstəhəb, bəyənilən namazdır. Allah dərgahında bəndəliyə iqrarı olan bu ibadətin Novruz günündə yerinə yetirilməsi, bayramın vücudi mahiyyətini açıqlayan daha bir cəhətdir.
Namazdan sonra şükür səcdəsi yerinə yetirmək tövsiyə edilir. Şükür səcdəsi - əta olunan nemətlərə görə Uca Allaha çatdırılan bəndəlik göndərişidir. İnsan çox vaxt nemətlərin əhatəsində olur, başdan-ayağa nemətlərdən bəhrələnir, faydalanır, amma bunun fərqinə varmır.
İnsana bir şükür etmə dərsi keçir İmam Cəfər Sadiq (ə). Çünki insan əslində tək elə Novruzda, baharda olan nemətlərin fərqinə varsa, daima şükür içində olar. Ölü bir təbiət yenidən dirilir. İnsan istəsə də, istəməsə də, geniş nemətlər onun ixtiyarına verilir. Həm ətrafda bir çiçəklənmə var, bir gözəllik var, həm də bugünlərdə insanların daxilində bir oyanış baş verir. İnsanların halında bir dəyişiklik yer alır. Yaşayıb-yaratmaq üçün güclü daxili impuls yaranır. Bu nemətlərin müqabilində insanın daxilində bir təşəkkür hissinin yaranması və təzahür etdirilməsi - Novruza xas əməllərdəndir.
Novruzun həqiqi
dəyəri
Mübarək hədisdə göstərilir ki, müəyyən edilmiş bu tərtiblə yerinə yetirilən ibadət - 50-illik günahların bağışlanmasına səbəb olur. Yəni insan Novruzun mahiyyətini doğru yaşatsa, düzgün yaşatsa, həmin günü həqiqi Novruz kimi keçirtsə - insan üçün yeni bir gün olacaq. Dünənki gün arxada qalacaq. Həm xronoloji baxımdan, həm də ruhi-mənəvi baxımdan. Oruc tutmaq, namaz qılmaq, şükür səcdəsi yerinə yetirmək - həqiqi tərtib və məzmunla yerinə yetirilsə, günahların insanın ruhunda qoyduğu dəhşətli və dərin, eybəcər izləri silir, ruhi yaraları sağaldır. Beləliklə, insanın daxili aləmi günahlardan təmizlənir. İnsan bir bəndəlik durumu əldə edir ki, onu həqiqi yeniliyə, mahiyyətcə yeni günə aparır. İnsanın Allaha doğru bir hərəkəti ərsəyə gəlir. Bu hərəkətin hədəfi - yaradılış hikmətinə uyğun bir duruma gəlməkdir. Bu hərəkətin trayektoriyası - insana xas yaşamdır. İnsana bir müraciət var Novruzda. İnsan bu müraciəti cavablandırdıqda, öz ruhiyyəsini bayramın zatında olan işıqlı hərəkətlə uzlaşdırır.
Böyük İslam alimlərindən olan
Əllamə Məclisi öz kitabında nəql edir ki, Müənna
deyir: "Novruz günü İmam Sadiqin (ə) yanına
getdim. İmam Sadiq (ə) buyurdu: "Bu günün dəyərini,
qiymətini bilirsən?». Dedim: "Bu günü əcəmlər
/qeyri-ərəblər/ əziz tuturlar və bir-birilərinə
hədiyyə verirlər». İmam (ə) buyurdu: "Allahın adına
and olsun ki, bu, qədim bir adətdir...». Sonra buyurdu: lEy Müənna!
Novruz günü həmin gündür ki, Allah bəndələrindən
Ona pərəstiş etmələri, şərik
qoşmamaları, Peyğəmbər (s) və Höccətlərinə
(ə) tərəfdar olmaları və İmamlara (ə) iman gətirmələri
barədə əhd-peyman aldı»».
Məlum olur ki, Novruz günü - insanın bir əhd-peyman
etdiyi gündür. Əslində insanın inanca
hazırlığı, İslama hazırlığı,
doğrunu qəbul etməyə hazırlığı - həmin
o əhd-peymana qayıdır. İnsan
imana, dinə gələndə, özünə
qayıdır, öz mahiyyətində, fitrətində olan əhd-peymana
riayət edir. Doğruluq,
düzgünlük - insanın zatındadır. Və insan hansısa nəcib xüsusiyyətləri
əldə edəndə, əslində öz fitrətinə
qayıdış həyata keçirir. Məsələn,
insan doğru danışmağa başladıqda öz həqiqi
durumuna, öz mahiyyətinə qayıtmış olur. Bu əhd-peyman Novruz günü alınıb
insanlardan.
Hamımıza yönəli bir
çatdırışdır bu. Bəndəlik əhd-peymanı
vermişik. Allaha bəndə olmaq. Onun
buyuruşlarını yerinə yetirmək. Ona şərik qoşmamaq. Daxili
və xarici bütlərə tapınmamaq. İnsan olmaq, insan kimi, insana layiq yaşamaq. Zülm etməmək - nə özünə, nə
də ətrafdakılarına. Zülmə
rəvac verməmək. Fərdi və
ictimai həyatda İlahi dəyərləri yaşatmaq.
Bütlərin
qırıldığı gün
Mübarək
hədisin davamında İmam (ə) buyurur: "Bu, Günəşin
çıxdığı, küləklərin əsməyə
başladığı və torpaqdakı güllərin bəhrələndiyi
gündür. Bu, Həzrət Nuhun (ə) gəmisinin
Cud dağının sahilinə çıxdığı bir
gündür. Cənab Cəbrailin (ə) İslam
Peyğəmbərinə (s) nazil olduğu və Həzrət
Peyğəmbərin (s) İmam Əlini (ə) Məscidül-Həramda
/Kəbə evində/ Qüreyşin bütlərini
sındırmaq üçün çiyinlərinə
çıxartdığı və həmçinin Həzrət
İbrahimin (ə) bütləri qırdığı bir
gündür.
Bu gün - Həzrət Peyğəmbərin (s) öz səhabələrinə
Həzrət Əliyə (ə) beyət etmələri barədə
göstəriş verdiyi bir gündür».
Novruz - bütsındıran bir gündür. Novruz -
özündə bütdağıtmanı simvolizə edən
bir gündür. Həzrət İbrahim (ə)
bu gündə insanlara nicat yolu göstərərək,
bütləri qırmışdır. Həzrət Cəbrayıl
(ə) Novruz günündə Peyğəmbərimizə (s)
nazil olmuşdur. Bu nazilolma ilə, əslində
bütün dünyada qlobal bir bütsilkələmə
prosesinə rəvac verilmişdir.
Novruz günündə Peyğəmbərimiz (s) öz
mübarək çiyinlərinə əzizi Həzrət
Əlini (ə) qaldırmışdır. Bu, o zaman idi
ki, müqəddəs Məkkə fəth olunmuşdu və Kəbə
evi, Qüreyşin yüzillərlə insanların beyinlərini
dumanlandırıb mənfəət götürmək
üçün istifadə etdiyi bütlərdən təmizlənilirdi.
Həzrət Əli (ə) Kəbə evinə
qalxaraq, bütləri qırmış,
dağıtmışdır.
Novruz - bir yenilik günüdür. Novruz -
köhnə ətalətlərdən, insan ruhunu çərçivələndirən
doqma və stereotiplərdən hər mənada qurtulub,
bunları dağıdıb, təzəlik, həqiqilik və
özünəqayıdışın bərəqrar edildyi
bir gündür.
Amma büt dedikdə, təkcə qədim bütlər
nəzərdə tutulmur. Günün bütləri
artıq Ərəbistan səhralarında olan o daş və
taxta bütlər deyil. Günün
bütlərini tanıyıb, qəlbləri onlardan təmizləmək
lazımdır. İnsanlar bəzən
özlərini çaşdıraraq, səylərini qədim
bütlərə doğru yönəldirlər. Yəqin ki, belə özünüaldatma,
özünüçaşdırma - daha asan və rahat yolu
seçmək istəyindən irəli gəlir. Amma dinimiz özünüaldatmağı bəyənmir
və həqiqi bütləri tanıyıb, daima onlara
tapınmaqdan, pərəstişdən qurtulmağı, qəlbi
buxov edən bu bütləri dağıtmağı istəyir
insandan.
Novruz və Qədir-Xum
Önəmli məsələlərdən biri də
budur ki, Qədir-Xum hadisəsi - Həzrət Peyğəmbərin
(s) müsəlmanları agah etməsi ki, ondan sonra vəsisi və
xəlifəsi Həzrət Əlidir (ə) - Novruz
günündə baş vermişdir. Novruz günündə
Rəsuli-Əkrəm (s) ümmətə müraciət edərək,
onların vəlisinin, rəhbərinin, imamlarının Həzrət
Əli (ə) olmasını elan edərək, onlardan beyət
- tanıma, riayət etmə əhdi aldı.
Diqqət etsək, görərik ki, Novruzun mahiyyətində
necə bir dirilik var. Bu diriliyin mahiyyətinə varsaq, görərik
ki, təbiətin zahiri oyanışı ilə yanaşı,
insanın vücudi durumunu dəyişən amillər var bu
gündə.
İnsanın daxilində bir dirilik potensialı
qoyulur. Daimi bir vicdan hissi, Allah tanıma
hissi, haqq tanıma hissi var Novruzun batinində. Vücudi diriliyi tənzimləmək
üçün yolgöstərəni tanıma və
ardınca getmə potensialı qoyulmuşdur Novruzda.
Bu gündə bir imtahanlar salnaməsi var. Bu gündə
Həzrət Nuh (ə) olmazın çətinliklərə
sinə gərib, imtahanlardan ən yüksək səviyyədə
çıxıb, saleh bəndələrlə birlikdə
olduğu gəmiylə sahilə yan alır. Bütün
ömrü milyardlarla insan üçün örnək olan
bir müqəddəs simaya - Həzrət Peyğəmbərə
(s) bu gündə Həzrət Cəbrayıl nazil olmuş və
bəşəriyyətin nicatı üçün müjdə
gətirmişdir.
Bütün təzahürlərində dirilik var Novruzun. Bütün
bu sadalanan təbərrüklərin hər biri - həqiqi mənada
bir Novruzdur, bir yenilikdir. Özü ilə
dirilik, oyaqlıq, ayıqlıq gətirən bir yenilikdir
Novruz.
Novruzu müəyyən bir xurafatla bürümək cəhdləri
də yox deyil.
Bunlar - tədrici aradan gedən bir məsələlərdir
və həlli - maarifçilik müstəvisindən
keçir. Odur ki, bunlara bənd olmaq gərək
deyil, Novruzun mahiyyətinə nəzər salmaq
lazımdır. Bu mahiyyətdə isə axtaran adam, qəlbi nicat arayan insan yalnız gözəllik
və müsbətlik tapacaqdır. O qədər nəhəng
ruhi potensial var Novruzda ki, bütün səylərə
baxmayaraq, hətta Sovet dönəmində də onu aradan apara
bilmədilər. Bütün düşməncəsinə
səy və cəhdlərə baxmayaraq, Novruzu unutdura bilmədilər
bu millətə.
Uca Allahdan diləyimiz budur ki, bizə
bu bayramı düzgün dərk etməyi, düzgün
yaşatmağı qismət etsin və xalqımıza da hər
mənada günlərinin həqiqi Novruz olmasını nəsib
etsin! Amin!
Yeni Müsavat.- 2015.- 20 mart.- S.14.