Quranı ruscaya çevirən məşhur rus

alim qadın “Yeni Müsavat”a danışdı

Valeriya Poroxova: “Bu tərcümədən sonra tale üzümə güldü”

Mən bərk solaxayam. Hətta aparıcı ayaq pəncəm də solaxaydı. Daim məni sol tərəfə dartıb aparır. Solaxay taleyim, həmişə diqqət mərkəzimdə olub. Öz solaxaylığımı anlamaq, onu tədqiq etmək naminə min cür əzab-əziyyətlə üzləşmişəm indiyəcən. Gecəmi gündüzümə qatmışam. Bu mövzuda hətta avtobioqrafik “Solaxay” romanım da mövcuddu, biləsiz. Dünya millətlərinin uzun siyahısında “solaxay” mövzusuna biz türklərdən sonra ən yaxın millət, məncə, ruslardı.

Bəli, məhz sarışın, qaba, inadkar, tərs ruslar, vəssalam. Rusların bu təbii, qədim solaxaylığını ilk dəfə dərindən duyub tədqiq edən kəs yazıçı Aleksandr Leskovdu. Müəllifin “Solaxay” romanında süjet belədir: ingilislər rus çarı Aleksandra cıqqılı mexanik dəmir birə bağışlamaqla sonuncunun heysiyyətinə toxunublar. İndi bu ingilis hədiyyəsinə cavab vermək, birəni nallamaq lazımdır. Nəhayətsiz Rusiya imperiyası ərazisində belə bir incə mütəxəssisi tapmaq əvvəlcə çətin görünür rus imperatoru 2-ci Nikolaya. Sonra belə bir usta, nəhayət, tapılır. Bəlli olur ki, o da mənim kimi bərk solaxaydı.

***

İngilislərin solaxaylığa, sol tərəfə nifrəti artıq sağlam məntiq çərçivələrini çoxdan vurub aşıb, vallah. Bildiyiniz kimi, böyük Britaniyada, avtomobil sükanı, digər ölkələrdəki kimi, solda deyil, məhz sağda yerləşir. Yol hərəkət trayektoriyası da burda başqa yerlərdəki kimi sol tərəfli deyil, sağ tərəflidir nədənsə.

Ruslar, bu yekəbaş antisol britaniyalıları yerində oturtmaq üçün nə edirlər? Solaxay ustaya müraciət edirlər. Nəticədə layiqli cavab qaytara bilirlər dumanlı Temza sahillərinə.

***

Qısası, həmin bu “solaxay” mövzusu Kreml, rus ruhu ilə tanışlığıma müəyyən bir çığırdı. Bu cığırla sola getsəm, mütləq lazımi ünvanlara vara biləcəm. Həmin cığırda rastlaşacağım baş solaxay isə bir gün məhz Vladimir Vladimiroviç Putin olacaq bəlkə də. Hələlik onunla görüşməsəm də nəfəsini, hənirini hiss edirəm öz qarşımda. Ondan isti yox...soyuq, amansız şaxta vurur sifətimə. Putinin bu soyuq “sol” hənirini, nəfəsini Moskvada ikən ilk dəfə bilirsizmi hansı ünvanda hiss etdim?

Həəəə...indi mən bu görüşü necə təsvir edim ki, nəfəsiniz daralmasın, yazdıqlarıma inanasınız. Deməzsiz “ay kişi, belə olmaz, ağlını başına yığ...məntiq açarını itirmə...belə söhbətlər çox aparma orda-burda. Camaatı qorxutma”.

***

Telefonuma qəfil müəmmalı bir zəng gəldi. Naməlum anonim ünvandan səslənən bu ardıcıl, israrlı zənglərə, nəhayət, cavab vermək qərarına gələrək telefonumun “cavab” düyməsini basdım:

“Salam. ”Krapotkina" metro stansiyasından çıxıb üzü Xilasedici İsa Kilsəsinə tərəf gedin. İzi itirməyin. Orda bir başqa işarəni görərək durub gələcəksiz lazımi ünvana. Sol cinahınıza baxın həmişə. İzi itirməzsiz".

Moskvanın həzin yaz mənzərəsi elə bil yenidən güclənib artdı gözlərimdə. Öz dar çərçivəsini genişləndirdi. Deyilənlərə əməl edərək gəlib çıxdım Moskvanın ən kübar, qapalı küçələrindən birinə. Kağız parçası üzərində göstərilən dəqiq ünvanı təyin edib, nəhayət, sakitləşdim. Bir sağıma boylandım, casus filmlərində olduğu kimi, bir soluma. Arxadan mənə yaxınlaşan sevgi cütlüyünə, qəfil geri qanrılaraq bir an öz tərs baxışlarımı sancdım. Nəhayət, ürəklənib, zəng düyməsinə sol adsız barmağımı basdım:

“Buyurun. Bayaqdan bəri elə yolunuzu gözləyirik. Süfrə hazırdı. Çayı elə indicə qaz piltəsinin üzərindən götürdük”.

Dəmir darvaza tarappıltıynan açıldı öz-özünə. Mərmər pillələrlə yuxarı qalxdım. İçəri keçincə dəhlizdə məni gör bir kim qarşıladı?

Desəm inanmazsınız. Bu...bu...bu kəs bilirsizmi kim idi, hə? Bilirsiz kim?

Paytaxt Moskvanın, Rusiyanın baş SOLAXAYI...

DOSYE: Valeriya (İman) Mixaylovna Poroxova - ingiliscədən ruscaya peşəkar tərcüməçi-sinxronist, müsəlman ictimai xadimi. Qurani-Kərimi ingiliscədən ruscaya tərcümə edən bu qadın tezliklə təkcə Rusiyada deyil, bütün dünyada şan-şöhrət qazanıb. 14 may 1940-cı ildə zadəgan rus ailəsində dünyaya göz açıb. 30-cu il repressiyalarında bir çox yaxın-əzizlərini itirən bu qızcığaz poliqlot kimi tanınır Moskvada. İlk qaranquşlardandı - Moriz Torez adına Moskva Xarici Dillər İnstitutunda ilk olaraq öz diplom işini ingiliscə müdafiə edib.

Bir başqa peşəsi

Atom mühərrikləri üzrə nadir mütəxəssislərdən sayılır. Uzun müddət, tam 18 il Moskvanın məşhur MİFİ İnstitutunda bu sahədən dərs verib. Sonra qərara gəlib ki, əsl atom mühərriki məhz Qurani-Kərimdi. Sol qolunu çırmalayaraq girişib Quranın tərcüməsinə.

Dini mənsubiyyəti

1981-ci ildə pravoslav dinini, 1985-ci ildə müsəlmanlığı, “İman” adını qəbul edib.

Siyasi mənsubiyyəti

Rusiya Avrasya Partiyası siyasi şurasının sədr müavinidir.

Ailəsi

1975-ci ildə Suriya vətəndaşı Məhəmməd Səid əl-Roşdə ərə gedib. Uzun zaman İslam dünyasının mərkəzi Dəməşqdə yaşayıb.

Novatorluğu

Quranı o, xüsusi bir ahəngdə, şeir ölçülərində ruscaya tərcümə edib.

Sirri

Hələ uşaq ikən bədəni ciddi zədə alıb. Sağ əli aldığı iflic nəticəsində işləmir. Sol əliylə görür bütün işlərini. Quranı da, Allahın işidi, məhz sol əliylə götürüb ruscaya çevirib.

Övladları

Oğlanlarından biri məşhur “Russia Today” telekanalının baş redaktorudu. Anasının tərcümə ənənələrini davam etdirir orda.

Mistikası

Valeriya Poroxovanın həyat marşrutunu indi Rusiya geopolitikası tam təkrarlayır. Poroxovadan sonra Rusiya Kosmik Hava Qüvvələri Suriyaya daxil olaraq burdakı İSİD-çilərin bir növ anasını ağladıb.

***

Ev sahibəsi ilə sol əlli salamlaşıb görüşməyimizin artıq özü qeyri-adi möcüzə idi mənim üçün. Zarafat deyil, Rusiya ilə Azərbaycanın iki baş solaxayı bir yerdə, bir ünvanda, bir mənzildə görüşmüşdülər nəhayət ki. Öncə evi haqda danışır:

- Gördüyünüz mənzil, Səudiyyə Hökumətinin 4 milyon beş yüz min dollar civarında hədiyyəsidir mənə. Əvvəllər Moskvanın Mir prospektindəki darısqal iki otaqlı mənzildə yaşayırdım öz suriyalı ərimlə. Quranın tərcüməsindən sonra tale üzümüzə gülməyə başladı. Sonra hədiyyələr sel olub başıma töküldü.

Qısa pauzadan sonra o, astaca pıçıldadı:

- Keçək, bax, bu otağa, digər hədiyyələrimi göstərim sizə.

Hə...bu hədiyyə evin ayrıca, xüsusi “hədiyyə otağı” da varmış, sən demə. Nələrə rastlamadım mən bu sehrli “Simsim mağarasında”. Dünya masonlarının hədiyyələri burda bir küncdə düzülmüşdü, Roma papalarının ağır, səxavətli ərməğanları bir başqa küncdə. İran prezidenti Hatəminin qızıl qələmlə yazılmış xüsusi məktubları... Britaniya Lordlar Palatasının yazdığı təşəkkürnamə...

- Nursultan Nazarbayev, bir dəfə məndən özü xahiş etdi ki, Quranı ona hədiyyə edim. Üstünü yazım. Özünüz düşünün, hansı vəziyyətdə idim mən həmin anda. Bir tərəfdə Nazarbayev şəxsiyyəti, etimadı, digər tərəfdə küfrə, günaha batmaq təhlükəsi. Allahın kitabı üzərində öz adımı yaza bilməzdim axı... İlk dəfə sol əlim barədə dərindən o zaman düşündüm. Quranı mən axı ancaq soləlli tərcümə etmişəm ruscaya.

- Niyə məhz sol əlli axı?

Sualım məndən ixtiyarsız dilimdən ayrıldı.

- Niyə?...Həəəə... bax bu böyük sirdi...

- Qoy bu “Simsim mağarasının” da sirri mənimçün açılsın - deyib dodaqlarımı kip yumdum.

Allahın öz əmridi bu. Belə lazımmış, görünür. Məsləhət beləymiş bəlkə.

Ətrafımdakı qır-qızıla, antik əşyalara bir müddət heyranlıq hisləri ilə baxdım. Əsl möcüzə isə Poroxavanın sol əliydi. Bu əl işıqlı və nurlu idi. Titrək və həyəcanlı idi azca. Qəfil bu əl, ilan kimi qıvrılıb yenə sol əlimə düyünləndi. Beləcə, bir müddət sükuta daldıq bu qədim, kübar Moskva mənzilində.

Az sonra xidmətçi qadın içəri daxil olub bizləri çay süfrəsi arxasında əyləşdirdi.

***

- Başqa əlifbalar haqda dəqiq heç nə deyə bilmərəm. Ancaq ərəb əlifbası, qəti fikrimdi, məhz solaxayların əlifbasıdır məncə. Hərəkət dinamikası, trayektoriyası da latın əlifbasında olduğu kimi deyil burda. Hərəkət burda sağdan soladır, nəinki soldan sağa. Nərd oyununda da belədir. Burda da oyunun coğrafiyası sol cinahımıza tərəfdir. Daha bir vacib cəhət də var bu nərd oyununda. Xanaların sayı burda altıdır...

- Demək istəyirsiz...

- Bəli, demək istəyirəm ki, bu oyun beş barmaqlı müasir insanın oyunu deyil, altıbarmaqlı yadplanetlilərin oyunudur.

- Bəs Kəbədəki Qara daş ətrafındakı bitib-tükənməyən hərəkət barədə nə deyə bilərsiz, Valeriya?

Sualım, deyəsən, ev sahibəsinin ürəyincə oldu. Sanki çoxdan gözləyirdi bu sualı məndən - bəlkə də qapıdan içəri girdiyim andan etibarən. Sualı eşidincə azca duruxsundum. Necə deyərlər, oxlov uddum sanki.

Adına “təvab” deyilən, əsrlərin dərinliyindən qopan bu əbədi...bəli, məhz əbədi sol hərəkət gör neçə min illərdən bəri davam edib bitib tükənmək nədi bilmir. Bu, əsl sol hərəkətdir.

***

Mövzunu qənimət bilib onu bir başqa, daha müasir istiqamətə yönləndirirəm:

- Putin də solaxaydır, Valeriya xanım. Quranı, ərəb əlifbasını bəlkə buna görə çox sevir o?

- Razıyam. Mən də onu Leskovun müasir Solaxay qəhrəmanı sayıram. İngilis lordları Quranı tərcümə etdilər öz dillərinə.

Quranın ingiliscə 100-dən çox nümunəsi mövcuddu. Rusca cəmi doqquz Quran tərcüməsi var. Doqquzuncusu mənimkidi. İngiliscədən etmişəm bu tərcüməni. Yəni mən də, müəyyən qədər anqlosaksların hədiyyəsini bir növ nallamağı bacarmış Leskov solaxaylarındanam.

- Siz İslamı qəbul edibsiz?

- Biz rusların İslama aludəliyi qədim tarixə malikdi. Bilirsiz, Lev Tolstoy Sinodun təklifi ilə kilsədən qovulmuşdu. Vəfat etdiyi zaman keşişlər onu basdırmaqdan imtina etmişdilər. Nəticədə dəfn-kəfn İslam qanunları əsasında baş tutdu.

- Yəni...

Valeriyanın alovlu baxışlarından od püskürdü bu zaman sanki. Üzünə xoş təbəssüm kölgələri qondu.

- Yəni biz rusların darmacalda müraciət etdiyi bir müəmmalı sol ünvan var. Bu, İslamdı. Müsəlman dinidi. Hesab edirəm ki, metafizika xalqları birləşdirir. Fizika isə ayırır. Əli aşiqlərinin İmam Mehdi sevdası, yəhudilərin Moşiaxı, xaçpərəstlərin Xilaskarı, buddistlərin Budda Maytreyası, zərdüştlərin Sayoşant misteriyası əslində eynidir. Baxın, bir tərcüməmdən ilhamlanmış yəhudilər mənə sifariş göndəriblər. İstəyirlər ki, mən müqəddəs Toranı ruscaya tərcümə edim.

- Demək, metafizikada, aləmi-misalda yəhudi ilə müsəlman, xaçpərəst, buddist eynidi, fizikada isə bam-başqa, eləmi, Valeriya?

- Tamamilə doğrudur. Ancaq mən onları birləşdirmək istəyirəm. Quranın tərcüməsindən sonra müqəddəs Toranı ruscaya çevirəcəm.

Bu vaxt qarşımda Quranın ermənicəyə də tərcüməsini görüb, azca şaşırdım. Kitabı qorxa-qorxa, yavaşcana araladım. Tərcüməçi Stepanos Laxesi, hələ 1680-ci ildə bu tərcüməni bitiribmiş. Bir müddət əlyazma şəklində qalan bu əsər sonralar, 1862-ci ildə Tiflisdə nəşr edilib. Ermənilər çox az qiraət edirlər indi bax bu tərcüməni.

Məncə, Azərbaycan dövləti həmin tərcüməni yenidən ermənicə çap etməli, onu erməni qonaqlarımıza hədiyyə etməlidir.

Bu sözləri deməsəm də Valeriya sanki onları eşitdi. Başıyla “hə” işarəsi ötürdü lal ətrafına.

Valeriyadan əxz etdiyim ən dəyərli təklif məhz bu idi elə bil.

Onu da indi mən Bakıya hədiyyə aparıram.

Həmid HERİSÇİ

Yeni Müsavat.- 2017.- 5 aprel.- S.10.