Qarlı Praqada gəzən azərbaycanlı

Əməkdaşımız Azərbaycan Cümhuriyyəti ilə həmyaşıd olan Avropa dövlətinin paytaxtından yazır

Adətən getdiyimiz xarici şəhərlərdən təəssüratlar yazırıq. Bəli, artıq bu o qədər də dəb deyil. Çünki internet sayəsində hansısa şəhərə getmədən ora haqqında məlumat əldə etmək olur. Amma həmin küçələrə ayaq basmaq ayrı bir hissdir.

Bu yaxınlarda bir həftəlik işlə bağlı Çexiyanın paytaxtı Praqaya yola düşdüm. Bu şəhər haqqında çox eşitmişdim. O səbəbdən Praqanı görmək çox xoş oldu. İlk olaraq Çexiya haqqında qısa məlumat verim. Ölkə müstəqilliyini bizimlə eyni vaxtda, yəni 1918-ci ildə əldə edib. II Dünya Müharibəsindən sonra sovetlərin cənginə keçib və “kommunist bloku” dövlətinə çevrilib.

1968-ci ildə ölkədə “Praqa baharı” hərəkatı baş verib. Ancaq Varşava Müqaviləsi ölkələrinin buraya qoşun yeritməsi onların “insan üzlü sosializm” yaratmaq arzusunu əngəlləyib. Hərəkat zor hesabına yatırılıb. 1989-cu ilin “məxməri inqilab”ından sonra ölkə SSRİ-nin Avropa əlavəsi olmaqdan qurtulub və dinc yolla iki dövlətə: Çexiya və Slovakiyaya bölünüb.

Çexiya NATO-nun və Avropa Birliyinin üzvüdür. Şengen zonasına daxildir. Amma ölkədə avroya tam keçid reallaşmayıb. Alış-veriş, hələ də, çex pulu olan kronla aparılır. Lakin alış-veriş məkanlarında qiymətlər həm də avro ilə göstərilir.

Xoşbəxt görünməyən çexlər...

Müşahidələrim zamanı da gördük ki, insanların üzündə sevinc hissi yoxdur. Adam özünü Bakıda hiss edir. Bəlkə də havanın soyuqluğu insanları da soyuq edir, bilmirəm. Amma bu xalqın ciddi şəkildə gülüşə ehtiyacı var. Hətta narkotik belə onları güldürmür.

Məsələ ondadır ki, burada narkotik maddədən istifadə etmək qanunsuz sayılmır. Tinlərdə, barlarda rahat şəkildə narkotik vasitə sayılan otlardan satılır. Amma bir şərtlə, bunu digər insanların gözü önündə açıq-aşkar etmək olmaz. Burada da mədəniyyət gözlənilir. Küçədə isə sizə polis yaxınlaşıb, cərimə yaza, hətta həbs edə bilər. Və ya sizə xəbərdarlıq edib, buraxa bilər. Bu, polisin səlahiyyətindədir.

Kondisionersiz evlər

Praqada binalar əsasən 5 mərtəbədən ibarətdir. Bundan artıq bina ucaltmaq qadağan edilib. Bakıda gördüyünüz yaşıllıqlar üzərində tikilmiş çoxmərtəbəli binaları burada görmək qeyri-mümkündür. Qadağalardan biri kondisionerlə bağlıdır. Belə ki, şəhər UNESCO tərəfindən qorunduğu üçün xüsusi qaydalar var. Onlardan biri də binalara kondisionerlərin quraşdırılmasının qadağan edilməsidir. Tarixi əhəmiyyət daşıyan binalara ziyan vurulmasın deyə, bu qaydaya hər kəs riayət edir. Yay aylarında Praqa sərin olduğu üçün buna çox da ehtiyac qalmır.

Yeraltında tikilən binalar

Deyildiyi kimi, Praqada çoxmərtəbəli binaların tikilməsi müşkül məsələdir. Hətta ticarət mərkəzləri bu qadağaya görə, bir neçə mərtəbəni yerin altında tikib. Şəhərin ən böyük AVM-si sayılan “Paladium”da mərtəbələrin ikisi yerin altındadır. AVM-lərdə olan qiymətlərə baxanda hiss edilir ki, burada insanlar heç də az qazanmırlar. Çünki mağazaların 90 faizi brand mal satır. Qiymətlər də buna görə təyin edilib.

Göstərişi sevməyən Praqa

Yol kənarında, küçələrdə dövlət tərəfindən nəyisə ört-basdır etmək üçün hasarlanma yoxdur. Piyada yollarını avtomobil yolundan ayıran dəmir bordyurlar belə sadədir. Heç kim onları minlərlə dollar pul “xərcləyib” İtaliyadan gətirdiyi bəzəkli dəmirlərlə əvəz etmir. Buna ehtiyac yoxdur. Bu durum dayanacaqlarda da keçərlidir. Hamısı sadə şəkildədir və ən əsası burada sürücü qovğası yaşanmır.

Nəqliyyat...

Praqa küçələri tramvayla doludur. Köhnə vaqonlardan tutmuş, yenilərə kimi hamısı öz işini davam etdirir. Çexiyanın öz istehsalı olan “Şkoda” vaqonlarını hər dəqiqə görmək mümkündür. Burada metrolar da sadədir. Dayanacaqlarda oturacaqların olmaması bəlkə də metronun yeganə mənfi cəhətidir. Vaqonlarda daimi boş yer var. İctimai nəqliyyatın hamısı üçün keçərli olan vahid bilet satılır. Biletlərin dəyəri vaxta görədir. 30 dəqiqəlik, 90 dəqiqəlik və 3 günlük biletlər var. Turistlər əsasən 24 krona (2 manat) yarım saatlıq bilet alırlar. Çex vətəndaşları və ya uzunmüddətli burada yaşayanlar isə illik ödəniş edirlər. Biletdə göstərilən zaman çərçivəsində bütün növ ictimai nəqliyyatdan istifadə etmək olar. Nəqliyyata hər dəfə minəndə sizin biletinizi yoxlayan olmayacaq, hətta metro keçidində də bizdə olduğu kimi xüsusi qurğular yoxdur. İnsanlar vicdanının öhdəsinə buraxılıb. Hətta biletsiz belə minmək olur, amma işdir, müfəttişlər səni tutsa, 40 avro cərimə ödəməyə hazır olmalısan.

İnsanları...

Praqanın milyon yarım daimi sakini var. Amma şəhər elə planlaşdırılıb ki, heç bir sıxlıq müşahidə edilmir. Burada ən xırda detallar belə diqqətə alınıb. Məsələn, piyada keçidlərində olan işıqforlarda səsli bildiriş var. Bu səsli bildiriş gözdən əlil olan insanlar üçün nəzərdə tutulub. Çexlərin xüsusi it saxlama mədəniyyətləri var. Demək olar ki, hər kəs evdə it saxlayır.

Soyuq iqlimə alışması üçün uşaqlar körpə yaşlarında tez-tez soyuq havada gəzdirilir.

Hər 5 nəfərdən ikisi vyetnamlıdır

Praqada maraqlı bir durum var. Şəhərin bütün mini marketlərini vyetnamlılar idarə edirlər. Küçəyə çıxıb, 1-2 saat gəzin. Görəcəksiniz ki, qarşınıza çıxan hər 5 nəfərdən 2-si vyetnamlıdır, biri turist, digər 2 nəfər isə çexdir. Çexlər fərqli millətdən olanları özlərinə çox da yaxın buraxmırlar. Onlarla münasibət qurmaq çətindir.

Marketlərdə xüsusi qayda...

Bakıda alışdığımız bir şey var: marketdə 3 ədəd nəsə alırsan, hər birini ayrı selafana qoyursan ki, zibil üçün istifadə edəsən. Və ya supermarketə girib, yekə araba ailə alış-veriş edib, sonda da onu bir yerdə atıb, gedirsən evə. Burada bütün bunlar nəzərə alınıb. Məsələn, marketdə nə qədər alış-veriş etsən də, selofan paketləri pulsuz ala bilməzsən. Hər birinə 2 kron (təqribən 20 qəpik) verməlisən. Bunun səbəbi ekologiyanın qorunmasıdır. Pul verib alınan selofanı insanlar küçəyə atmazlar. Həmçinin gərəkdiyi qədər selofan tükədərlər. Supermarketlərdə isə arabadan istifadə etmək üçün 5-15 kron arasında ödəniş etməlisən. Arabanı sonda gətirib yerinə qoysan, ödədiyin pulu geri alırsan. Bu da insanları daha mədəni olmağa alışdırmaq üçündür.

Siqaretin satılmaması üçün hər şey edirlər

Çexiyada satılan siqaretlərin üzərində müxtəlif fotolar var. Çürümüş ciyər, vərəm olmuş insan, siqaretə görə dünyaya əngəlli gəlmiş körpə, çürümüş dişlər və s. Bu fotolarla insanlarda siqaretə qarşı nifrət yaratmağa çalışırlar. Çexiyada ən ucuz siqaretin qiyməti 3 dollardır.

***

Çex dili rus dilinə bir qədər bənzəsə də, bütün qohum dillərdə olan gülməli ayrıcalıqlar burda da var. Məsələn, küçələrdə bəzən tikinti yerlərinə, elektrik qutularına “Pozor!” sözü yazılmış plakatlar görəcəksiniz. Bu, rus dilində olan “ayıb” anlamına gəlmir. Heç kim həmin yerdə ayıb iş görməyib. “Pozor” çex dilində “diqqət” deməkdir. Çexlər stüardessaya - letuçka, ətirə “vonyuçka”, “yaxşı”ya “ujasna”, “kişi”yə isə “muzi” deyirlər.

Rus dilinə nifrət...

Çexlər öz tarixlərini unutmurlar. Bu səbəbdən istənilən yaşda olan çexə rus dilində müraciət edəndə həmin adam hirslənir. Sənə qarşı içində mənfi fikir formalaşdırır. Rus dilində bilsə belə ya çex, ya da ingilis dilində cavab verir.

Pulları ərəblər dəyişir

Praqada yaşayanlar bunu yaxşı bilirlər. Əgər pullarını dəyişmək istəyirlərsə, ərəblərin işlətdiyi valyuta dəyişmə məntəqələrinə gedirlər. Çünki digər yerlərdə əlavə faiz tutulur.

Dilənçilər...

Hər yerdə olduğu kimi, burada da dilənçilər var. Amma onların sayı azlıq təşkil edir. Bakıda hər addımda “Qaqa, Sumqayıta gedirəm, 20 qəpiyin olmaz?” tipli suallara burda rast gəlməzsən.

Əslində burada qar elə Bakıdakı qədər yağır. Amma küçələrdə hava şəraitinə görə heç bir problem olmur. Çünki qar yağmağa başlayan kimi qar təmizləyən maşınlar küçələrdə fəaliyyətə başlayır.

Polislər

Praqa polisinin xüsusi geyimi var. Hamısı da idmançı görkəmdə, əlləri silahlı... Nə qarınları qabağa gedir, nə də sayları çoxdur. Praqada polis görmək çətindir. Yolla gedərkən bir qrup fərqli inanca malik olan insanların ayin rəqsinin şahidi olduq. Rəqslərini edib, dağılışdılar. Heç kim də onlara bir söz demədi.

Çex pivəsi

Çex pivəsi dünyaca məşhurdur. Buraya gələn turistlər ilk olaraq pivə içmək üçün restoran və barlara axışırlar. Qiymətin də ucuz olması, bu istəyi daha da artırır. Praqada pivə sudan ucuzdur. Restoranlarda isə xidmət səviyyəsi elə də yüksək deyil.

Praqada Bakını yada salmaq

Praqada bütün şəhərin küçələri ağ-qara rəngli eyni daşla örtülüb. Heç kim o daşların üzərinə asfalt çəkə bilməz. Sadəcə əsas avtomobil yollarında asfalt var. Mağazalar, marketlər, restoranlar piyada yolunu 10 sm belə olsa qapada bilməz. Əsas qayda var: heç nə şəhərin gözəlliyini pozmalı deyil. Heç kim ağac kəsib, yerində özünə villa ucalda bilməz...

Məhəmməd TÜRKMƏN

Çexiya, Praqa

Yeni Müsavat.- 2017.- 6 fevral.- S.13.