“Tənqidlərimi bildirəndə məni

”xalq düşməni" etdilər"

Şəhriyar Cəfərov: “Milli rəqslərimizin quruluşuna baxanda görürük ki, bizə xas olmayan, slavyan üslubunda rəqs hərəkətlərinə yol verilir”

“Yeni Müsavat”ın qonağı baletmeyster- xoreoqraf Şəhriyar Cəfərovdur. Onunla müsahibəni təqdim edirik:

- Hazırda ölkəmizdə tanınan peşəkar baletmeystr - xoreoqraflardan biri də sizsiz. Bu gün klassik balet sənətində vəziyyət necədir?

- Əslində xoreoqrafiya sənətinin daha da yüksək səviyyədə inkişaf etməsini istəyənlər var. Məsələn, Xoreoqrafiya Akademiyasında ustad dərslər üçün xarici ölkələrdən tanınmış peşəkar xoreoqraflar dəvət olunur. Bu əlbəttə ki, təqdirə layiqdir. Lakin akademiyada müəllim problemi yaşanır. Akademiyanı bitirən, heç bir pedaqoji təcrübəsi olmayan məzuna birbaşa sinif verilir ki, dərs keçsin. İstər klassik balet, istərsə də milli rəqslərdə təkcə texniki elementlər deyil, həm də pedaqoq kimi hər bir tələbənin, şagirdin daxilini, psixologiyasını bilmək çox önəmlidir.

- Ümumiyyətlə, bu gün klassik baletə kifayət qədər maraq varmı?

- Var, elit təbəqə arasında. Əslində insanları təbəqəyə ayırmağı xoşlamıram, amma reallıq budur. Akademik, klassik musiqiyə, balet və opera sənətinə marağı olan insanlar arzulayır ki, övladları da bu camiyədə olsun, mədəni tərbiyə alsın.

Əksər hallarda bəzi valideynlər övladlarının, xüsusən də qızlarının gözəl bədən quruluşuna malik olması üçün bu sənətə gətirir, daha sonra ayırırlar. Lakin olur ki, uşaq bu sənətin “qazanında qaynadıqdan” sonra ayrıla bilmir və sənətini davam etdirir, illərlə öz üzərində çalışır. Bununla yanaşı deyə bilmərik ki, onların hamısı bu sənətə layiqdir, təbii ki, aralarında sayılı məzun olur ki, bu sənəti layiqincə təmsil etsin.

- O da məlumdur ki, Azərbaycanda oğlan uşaqlarını klassik balet sənətinə qoyan valideynlər həddən artıq az olub. Bəs indi necədir?

- Əvvəllər klassik baletdə sırf azərbaycanlı kimi Maqsud Məmmədov hesab edilirdi. Baletmeystrlər əsasən yarı azərbaycanlı, yarı başqa millətdən olanlar idi. Məsələn, 1986-cı ildə xoreoqrafiya məktəbinə daxil olanda yeganə azərbaycanlı, Azərbaycan dili bölümündən olan şagird mən idim. Əslində mənə görə Azərbaycan dili bölümü açılmalı idi, lakin belə olmadı və məcburən rus dili bölümündə təhsil aldım.

Təbii ki, hazırda klassik baletə gələn azərbaycanlı oğlan uşaqları var, lakin onların əksəriyyəti sonradan şöbələrini dəyişib, milli rəqsə yönəlirlər. Bu sənəti tam davam edən, fəxri adlar alan baletmeystrlərimiz də var.

- Yəqin ki, razılaşarsız, bu gün əksərən milli rəqslərimizin təbliğatı, təqdimatı düzgün formada deyil...

- Bildiyiniz kimi Azərbaycan Dövlət Mahnı və Rəqs Ansamblı, Dövlət Rəqs Ansamblı, “Cəngi” rəqs ansambllarımız var. Yəni, sayı az olsa da peşəkar rəqs ansambllarımız var. Öncə Mahnı Rəqs Ansamblı uzun illər öncə yaranıb və əsasən folklor rəqslərimizin qorunmasına xidmət edir. Əvvəllər ansamblda Əlibaba Abdullayevin quruluş verdiyi gözəl rəqslər var idi və biz onlardan yararlanırdıq. Çünki Əlibaba müəllimdən əvvəl orada başqa millətdən olan baletmeystrlər quruluşlar verirdi. Onlar Azərbaycan ruhunu kifayət qədər hiss etmədiklərinə görə milli rəqslərimizi dolğun verə bilmirdilər. Beləliklə, sırf folklorumuzu yalnız Əlibaba müəllimin quruluşunda təqdim olunmağa başlamışdı. Dövlət Rəqs Ansamblına gəldikdə isə məlum olduğu kimi, bu ansambl təxminən 1970-ci illərdə maestro Niyazinin təşəbbüsü ilə yaradılıb. Maraqlıdır ki, bu ansambl haqqında çox az məlumat verilir.

Ansamblın ilk baletmeystri Uran Əkbəroviç olub. O və Stepan Popov ansamblda cəmi 6 ay işləyib. Daha sonra ansamblın baletmeystri xalq artisti Xumar Zülfüqarova olub. Lakin indi qeyd edilir ki, ansamblın ilk baletmeystri və yaradıcısı Xumar xanım olub. Uran Əkbəroviç hazırda Polşada balet teatrının baş baletmeystridir. Bu barədə tarixi yeganə bilənlərdən biri də mənəm. Daha sonra ansambla Afaq Məlikova rəhbərlik etməyə başladı. Onun xoreqorafiya quruluşları barədə dəfələrlə tənqidlərim olub. Afaq xanım zamanında bəlkə də yaxşı rəqqasə olub, amma peşəkar baletmeystr kimi səhvləri çox idi və bu sahədə təhsili də olmayıb.

- Məsələn, nöqsanları nədə görürdüz?

- Gəlin götürək “Vağzalı-Mirzəyi” rəqsini. Yəqin ki, bu rəqsi izləmisiz: səhnəyə az qala 40 kişi və ağ gəlinlik libasında xalq artisti Təranə Muradova daxil olur. Dəfələrlə bu sualı Təranə xanıma vermişəm, “həmin rəqsdə əslində hansı obrazı vermək istəmisiz?” Əgər gəlindirsə, gəlinin 40 kişinin arasında nə işi var? Yox əgər kişi məclisində qadın rəqqasə obrazı vermək istəyiblərsə, qeyd edim ki, zamanında kişi məclislərində qadın rəqqasələr olmayıb. Yəni həmin rəqsin məzmunu, mövzusu yoxdur. Heyflər olsun ki, illərlə bu rəqs həm ölkəmizdə, həm də xarici səfərlərdə bu cür təbliğ olunur.

Daha sonra “Cəngi” rəqsi, bu rəqs axı bayram rəqsi deyil. Bu, döyüş, savaşa çağırış rəqsidir. Orada oğlanlar qılınc və qalxanla olmalıdır. Bildiyiniz kimi “Cəngi” Üzeyir Hacıbəyovun “Koroğlu” operasında səslənib. Zamanında operada bu rəqsə quruluşu Qəmər Almaszadə verib. Həmin quruluşda oğlanlar qılınc və qalxanla cəngavərlik, igidlik tərənnüm ediblər. Hazırda isə bu rəqs sadəcə bayram təntənəsi, qızlarla oğlanlarının kütləvi rəqsi kimi təqdim edilir.

Ümumiyyətlə, hazırda milli rəqslərimizin quruluşuna baxanda görürük ki, bizə xas olmayan, slavyan üslubunda rəqs hərəkətlərinə yol verilir. Hətta qaraçı rəqslərindəki hərəkətlərdən də istifadə edilir.

Bu haqda tənqidlərimi bildirəndə məni “xalq düşməni” kimi qələmə verməyə başladılar. Lakin məlum olduğu kimi bir müddət bundan əvvəl mədəniyyət nazirinin müavini vəzifəsində çalışan Ədalət Vəliyev özü Afaq xanıma öz iradlarını bildirdi və ansambla xarici ölkədən, Çeçenistandan baletmeystr dəvət edildi. Doğrudur, həmin baletmeystr ansamblda ciddi nizam-intizam yarada bildi, amma rəqslərimiz milli ruhdan çıxmağa başladı.

-Efirlərdə hazırda daha çox rəqqasə Fatimənin, Oksana Rəsulovanın ifalarını görürük. Onların ifasını qənaətbəxş hesab edirsizmi?

- Əksər hallarda televiziya kanallarında keyfiyyətsiz ifalar təbliğ edilir. Peşəkar ifaçılar isə kənarda qalır və onlar daha çox festivallara, müsabiqələrə gedir. Eləcə də adını çəkdiyiniz xanım da keyfiyyətsiz ifalar təqdim edən rəqqasələrdən biridir. Doğrudur, sənətini, rəqsi sevir, üzərində çalışır, gözəl görünüşülüdür. Lakin sənətə yalnız qazanc məqsədi ilə baxır. Dəfələrlə özünə də demişəm ki, “sən özünə peşəkar rəqqasə demə, çünki ən azı sənin xoeqrofiya təhsilin yoxdur”.

- Sizin özünüzü də son zamanlar efirlərdə demək olar ki, görümürük.

- Bir müddətdir ki, mən ifaçılığımı dondurmuşam. Doğrudur, dəvətlər alıram, lakin qəbul etmirəm.

- Səbəb nədir?

- Çünki daha çox səhər verilişlərinə dəvət alıram. Mən də adətən qrupla çıxış edirəm və əksər hallarda qrupumun üzvləri müəyyən səbəblərə görə səhər verilişlərə qatıla bilmir. Üstəlik özüm də hərbi ansamblda çalışırdım və səhər vaxt edib efirə çıxa bilmirdim. Digər səbəblərdən biri də budur ki, efirlərin pavilyonu rəqs qrupları üçün yaramır.

- Hərbi ansambldan söz düşmüşkən, bu yaxınlarda mətbuata açıqlamalar verərək bildirdiniz ki, heç bir xəbərdarlıq edilmədən, səbəb göstərilmədən çalışdığınız hərbi ansambldan uzaqlaşdırılmısız. Müraciətlərinizin bir nəticəsi oldumu?

- Hələ ki, heç bir nəticə yoxdur. Nazir müavinin qəbuluna yazılmışam, ümid edirəm ki, məni də dinləmək üçün qəbul edəcəklər. Qeyd edim ki, həmin zabitlər evində 2011-ci ildən işləmişəm və işdən azad olunana qədər bütün dövlət əhəmiyyətli tədbirlərdə iştirak etmişəm, mükafatlar almışam. Hər zaman xarici ölkələrdə rəqslərimizi peşəkarcasına təqdim, təbliğ etmişəm. Azərbaycanda yeganə olaraq SSRİ xalq artisti Mahmud Esembayevin tələbəsi olmuşam. Sənətim haqqında ən böyük mütəxəssislər, o cümlədən Əminə Dilbazi, Kamil Dadaşov, Azad Hüseynov, Xumar Zülfüqarova, canlı əfsanəmiz Roza Cəlilova öz sözlərini deyiblər. Bu cür sənətkarlar mənim sənətimi dəyərləndirdiyi halda, çalışdığım ansamblda dəyərləndirmək istəmədilər. Heç bir əsas olmadan çalışdığım ştatı bağladılar, məni işdən azad etdilər, bir ay sonra başqa adda ştat açıb, qeyri-peşəkar şəxsi işə götürdülər.

- İllər öncə Opera və Balet Teatrından da uzaqlaşdırılmışdız. Bir müddət öncə mətbuatda adı çəkilən teatrda 15-ə yaxın peşəkar baletmeystrlərin etiraz olaraq işdən çıxdığı barədə məlumatlar yayıldı. Bu sənət aləmində baş verir, peşəkarlar sıxışdırılır, yoxsa?..

- Problem baletmeystrlərdə deyil, problem teatrın direktorundadır. Direktor şəxsi ambisiyası ilə çalışır, istədiyi şəxsi saxlayır, istəmədiklərini min bir üsulla teatrdan uzaqlaşdırılır. Zamanında çox məşhur ifaçılar direktorla yaranmış problemə görə teatrdan gediblər. Hazırda da teatrda bu ab-hava davam edir. Təsəvvür edin ki, bütün dünyada əfsanəvi bəstəkarımız Arif Məlikovun “Məhəbbət əfsanəsi” baleti səhnələşdirildiyi halda, heç bir zaman Azərbaycanda səhnələşdirilməyib. Hətta Arif Məlikov bu barədə dəfələrlə mətbuatda, mediada öz narazılığını bildirib. Arif Məlikov kimi əfsanə bəstəkarımız incik, narazı salınırsa, başqa sözə ehtiyac yoxdur. Bu vəziyyət davam etdikcə, opera və balet sahəsində yüksəlişə nail ola bilməyəcəyik.

- Kifayət qədər peşəkar baletmeystrsiz, bu sənətdə illərlə təcrübəniz var, amma hazırda işsizsiz və başqa yerdən də gəlir mənbəyiniz yoxdur. Xarici ölkəyə köçüb, karyeranızı və yaşayışınızı orda davam etməyi düşünmüsüz?

- Sənətimlə bağlı daim başqa ölkələrdən dəvət alıram. Hətta iki il İstanbul Opera və Balet Teatrında çalışmışam. Orada sənətimə böyük dəyər verilirdi, ən məşhur əsərlərdə çıxış etmişəm. İstəyirdim ki, bu sənəti ancaq öz ölkəmdə təbliğ edim

Xalidə GƏRAY

Yeni Müsavat.- 2019.- 18 mart.- S.13.