ŞUŞANIN İŞĞALINDAN 17 İL KEÇDİ

Yaqub Məmmədov: “Bu işğalla birinci zərbə mənə dəydi”

Yavər Hüseyn: “Əlimdə silah tutan şəxs kimi şəhəri qoruya bilmədiyimə görə məsuliyyətimi hiss edirəm”

Əfqan Muxtarlı: “Az qüvvə ilə də belə, Şuşanın müdafiəsini təmin etmək mümkün idi”

Bu gün Azərbaycan tarixinin qara səhifələrindən biri - Qarabağın gözü sayılan Şuşanin işğal olunmasının 17-ci ildönümüdür. Əslində, Şuşanın işğalından danışmaq və ya yazmaq yox, erməni tapdaginda olan bütün torpaqlarımızın azad edilməsi istiqamətində əməli addım atma vaxtıdır. Şuşa işğal olunan zaman anadan olan uşaqların artıq əsgər getmək vaxtıdır. Bir də ki, sabah düşmən Şuşanın “azad olunması” münasibətilə növbəti qələbə paradını keçirəcək.

Hələliksə Şuşanın işğal günündə şəhərin müdafiəsində şəhid olanların ruhunu anmaqla təskinlik tapırıq. Elə bizim həmsöhbətlərimiz də həmin ağrılı günlərə qayıtmağa çətinlik çəkdiklərini dedilər. Xatırladaq ki, Şuşa İranın vasitəçiliyi ilə Tehranda Azərbaycan, Ermənistan və İran rəhbərliyinin bir araya gəldiyi dövrdə işğal olundu.

O dövrdə Ali Sovetin sədri və prezident səlahiyyətlərini icra edən Yaqub Məmmədov dedi ki, Şuşanın işğalının İran və Ermənistanın anlaşması kimi xarakterizə edilməsi düzgün yanaşma deyil: “Bu, həm də İranın vasitəçiliyinə zərbə oldu. Burda maraqlı olan dövlətlər və daxildəki qüvvələr, İranın vasitəçiliyi ilə məsələnin nizamlanmasını istəməyənlər bu zərbəni vurdular”. Y.Məmmədov qeyd etdi ki, Tehranda ötən il Rusiyada imzalanmış Moskva bəyannaməsinə bənzər, hətta bir az da artıq Azərbaycanın xeyrinə olan sənəd imzalanmışdı: “Həmin görüş mayın 7-si və 8-i davam etdi. Bir neçə gün əvvəl Vəfa Quluzadə Tehranda belə bir sənədin imzalandığını, ancaq maraqlı qüvvələrin həmin sənədin icra olunmasına imkan vermədiyini dedi. Həmin sənəddə məsələnin sülh yolu ilə, atəşkəs rejiminə əməl olunmaqla həlli razılaşdırılmışdı. Ter-Petrosyan, Rəfsəncani və mənim qol çəkdiyim həmin bəyannamədə Dağlıq Qarabağ Azərbaycanın ərazisi kimi göstərilmişdi”. Y.Məmmədovun sözlərinə görə, Şuşanın işğalı barədə yalnız Tehranı tərk edərkən xəbər tutub: “Hava limanında təyyarəyə minən vaxt məlumat verdilər ki, ermənilər Şuşaya hücum edib. Hələ onda şəhər işğal olunmamışdı. O zaman Petrosyan İsfahana getmişdi, mən də Bakıya qayıdırdım. Rəfsancani bizi yola salmağa gəlmişdi. Bu xəbəri ona çatdıranda dedi ”ola bilməz". Sonra da bu barədə Ter-Petrosyanla telefon əlaqəsi yaradıb danışdım. Onun da bu işdən xəbəri yox idi və təcili tədbirin görüləcəyini bildirdi. Petrosyan keçənilki seçkiqabağı çıxışında da etiraf etdi ki, o vaxt Dağlıq Qarabağdakı separatçılar - Köçəryanın dəstəsi və onun arxasında duran qüvvələr - o, Rusiyaya işarə vururdu - bizim danışıqlarımıza, məsələnin sülh yolu ilə həllinə razı deyildilər. Bu mənada həm daxildən, həm də xaricdən vurulan birinci zərbə mənə dəydi. Bu, böyük oyun idi".

Həmsöhbətimiz xatırlatdı ki, o zaman Şuşanın müdafiəsi yüksək səviyyədə qurulmuşdu: “O qüvvələrlə Şuşa heç vaxt işğal oluna bilməzdi. Həm də orda kifayət qədər silah-sursat var idi. Sadəcə, pərakəndəliyin hökm sürməsi, hər batalyonun öz sahibinin olması, Müdafiə Nazirliyinə tabe olmaq istəməməsi şəhərin itirilməsinə şərait yaradırdı. Daxildə bəzi proseslər gedirdi, müəyyən qüvvələr münaqişənin həllini istəmirdilər.Çünki hakimiyyət başında mən idim. İstəyirdilər ki, məni aradan götürsünlər.

Y.Məmmədov bütün olub-keçənlərə rəğmən Şuşasız Qarabağ probleminin həllini görmədiyini bildirdi: “Şuşa qaytarılmadan Dağlıq Qarabağ probleminin həlli mümkün deyil. Ümumiyyətlə, Şuşasız Azərbaycanı təsəvvür eləmirəm”.

Könüllülərdən ibarət Şuşa özünümüdafiə batalyonunda qərərgah rəisi olmuş Yavər Hüseyn bildirdi ki, keçmiş döyüşçü kimi özünü günahkar sayır: “Təbii ki, əlimdə silah tutan şəxs kimi Şuşanı qoruya bilmədiyimə görə məsuliyyətimi hiss edirəm. Amma son günədək orda qalmış silahlı qüvvələlərlə Şuşanı qoruyub-saxlamaq qeyri-mümkün idi. Düşmən kifayət qədər hazırlıqlı idi. Mənim məlumatıma görə, Şuşaya hücumda 16 min nəfərdən çox silahlı qüvvə, texnika istirak edib0. Özü də bizimlə döyüşən tək Ermənistan yox, Rusiya, həmçinin bütün dünya erməniləri idi”. Y.Hüseyn dedi ki, indiki durumda 17 il əvvələ baxmaq daha ağırdır: “Müharibə gedəndə bilirsən ki, ölüm-itim, torpaq itkisi olur. Amma 17 il ərzində torpaqların azad olunması üçün dövlət səviyyəsində kifayət qədər səy göstərilməməsi adamı ağrıdır. Düzdür, mən Şuşanın qayıdacağına olan ümidimi üzməmişəm. Amma fakt budur ki, bu gün Şuşanın azad olunması heç danışıqlarda müzakirə mövzusu da deyil. Söhbət ancaq Dağlıq Qarabağın ətraf rayonlarından gedir. Təbii ki, erməni ətraf rayonları bu gün bazarlıq etmək üçün işğal edib. Ən ağrıdıcı odur ki, ötən müddət insanların təslimçi sülhə hazırlanması məqsədi güdüb. Fakt budur ki, keçən hər gün bizim ziyanımıza işləyir. Getdikcə insanların müqaviməti zəifləyir. Amma hesab etmirəm ki, imzalanan təslimçi sülhün ömrü uzun çəkə bilər. Nə vaxtsa torpaqların təəssübünü çəkən insanlar hakimiyyət başına gəlib torpaqlarımızı işğaldan azad edəcək”.

Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Ramiz Qəmbərovun batalyonunda döyüşən həmkarımız Əfqan Muxtarlı isə dedi ki, Şuşada yetərincə hərbi qüvvənin olmaması işğala zəmin yaratdı: “O zaman hərbi qüvvələr siyasi qüvvələrə və ayrı-ayrı şəxslərə tabe idi. Batalyon komandirləri arasında da normal münasiətlər mövcud deyildi. Postlar arasında düzgün rabitə sistemi qurulmamışdı. Şuşa şəhəri vahid komandanlıq tərəfindən müdafiə olunmurdu. Şəhərin müdafiəsinin əsas ağırlığı pis silahlanmış könüllülərin üzərinə düşmüşdü. Könüllülər batalyonunda ağır texnika və tank əleyhinə silahlar mövcud deyildi. Aprelin 30-da batalyonumuzun komandiri Ramiz Qəmbərov həlak olduqdan sonra Şuşada məqsədli şəkildə şayiə yayılırdı ki, yaxın günlərdə şəhər təslim ediləcək. Bu da əsgərlər və yerli əhalinin döyüş ruhunu aşağı salan faktlardan biri idi. Digər tərəfdən, Şuşa qarnizonuna komandan təyin olunan Elbrus Orucova batalyon komandirləri tabe olmaq istəmirdi. Elbrus Orucovun komandirlik etdiyi motoatıcı briqada isə hələ Şuşaya gəlib çıxmamışdı. Belə bir şəraitdə ermənilərin şəhərə hücumu üçün tam zəmin yaranmışdı”. Ə.Muxtarlı Şuşaya hücumu belə təsvir etdi: “Hücum mayın 7-dən 8-nə keçən gecə intensiv artilleriya atəşinə tutulmaqla başladı. İlkin olaraq erməni hərbi birləşmələri «Manuçarovun karyeri" adlanan mövqeyə hücum etdi. Həmin mövqe bizim batalyon tərəfindən mühafizə olunurdu. Burada tank əleyhinə silahlar mövcud deyildi. Lakin uşaqlar son damla qanlarına qədər həmin mövqeni müdafiə edib. 35-dən çox əsgərdən yalnız 3-ü yaralı vəziyyətdə mövqedən sağ çıxa bilib. Onları da Şuşadakı tanklar çıxarmışdı. Mayın 8-i ermənilər Şuşa həbsxanasının aşağısında yerləşən tar sexi istiqamətindən şəhərə girə bildilər. Ancaq onlar əsgərlərimiz tərəfindən məhv edildi. Günorta artilleriya zərbələri zəifləmişldi və hücum səngimişdi. Ancaq belə bir şəraitdə gözlənilmədən Ayaz Mütəllibova bağlı olan Xüsusi Təyinatlı Polis Dəstəsi şəhəri özbaşına olaraq tərk etdi. Onun ardınca digər batalyonlar şəhərdən çıxdı. Ümud yenə də könüllülər və özünümüdafiə dəstələrinə qaldı. Ramiz Qəmbərovun batalyonunda olan təqribən 120 əsgərdən 80-i döyüş meydanında həlak oldu. Qalan döyüşçülərin də demək olar ki, hamısı yaralandı. Yaralanmayıb sağ qalanlar isə Laçının müdafiəsinə qoşuldu. Digər batalyonlar isə sadəcə olaraq, Bakıya istiqamət götürdülər. Faktiki olaraq mayın 8-i Şuşa ermənilər tərəfindən işğal olunmayıb. Şəhər bir gün boş qalandan sonra düşmən Şuşaya soxulub. Ordakı az qüvvə ilə də belə, Şuşanın müdafiəsini təmin etmək mümkün idi".

Qeyd edək ki, bu gün Şuşanın işğalı Şəhidlər Xiyabanında anılacaq.

Elşad PAŞASOY

Yeni müsavat.- 2009.- 8 may.- S. 5.