Xoş xatirələr onu gözümüzdə daha da uca edir

(Professor Əlipaşa Əliyevin əziz xatirəsinə)

2 həftə öncə “Yeni Təfəkkür” qəzetinin baş redaktoru Əməkdar jurnalist Şəmsiyyə Kərimova ilə söhbət əsnasında fəlsəfə elmləri doktoru, professor Əlipaşa Əliyevin fevral ayının 14-də tamam olacaq 90 illik yubileyi ilə əlaqədar hazırlayacağımız yazının detallarını müzakirə edirdik. Bu yazı tərəfimizdən Əlipaşa müəllimə yubiley hədiyyəsi olacaqdı. Lakin belə bir atalar sözü var: “Sən saydığını say, gör, fələk nə sayır”. Əcəl aman vermədi. Yubileyə 4 gün qalmış Əlipaşa müəllim haqq dünyasına qovuşdu...

Əlipaşa müəllimi hələ Azərbaycan Politexnik İnstitutunda (indiki Azərbaycan Texniki Universitetində) təhsil aldığım illərdən (1981-1986) tanıyırdım. O zaman Ə.Əliyev fəlsəfə kafedrasının professoru idi. Şəxsən mənə dərs deməsə də, onu çox savadlı, tələbkar müəllim kimi tanıyırdım. Zahirən çox sərt, ciddi təsir bağışlayırdı. Lakin onunla ünsiyyətdə olarkən, necə sadə, səmimi, mehriban biri olduğunu görməmək mümkün deyildi. İnstitutda Həmkarlar İtiffaqı Komitəsində çalışdığımdan ictimai işlərdə tez-tez Əlipaşa müəllimlə görüşərdik...

2003-cü ildə tale bizi yenidən görüşdürdü. Söhbət zamanı mənim dissertant olduğumu, elmi iş üzərində çalışdığımı öyrənən kimi mənə bu işdə yardımçı olacağını, lazımi məsləhətlər verəcəyini bildirdi. Sonralar, onun məsələhətləri sayəsində elmi işimi bitirib, müdafiə edərək pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru oldum. Onun məsləhətləri, redaktələri, elmi rəyi mənə bu işdə çox kömək oldu.

Sonralar, Azərbaycan Texniki Universitetində müəllim kimi işə başladım. Artıq müəllim həmkarı kimi Əlipaşa müəllimlə tez-tez görüşdük.

Əlipaşa müəllim təmənnasız, çox gözəl qəlbli bir insan idi. Onunla ünsiyyətdən, maraqlı söhbətlərdən, elmi araşdırmalardan bəhs etməkdən xüsusi zövq alırdım. 90 illik yubileyində qəlbimdən keçən ürək sözlərimi şəxsinə söyləmək istərdim. Lakin....

Hörmətli oxucularımız yəqin ki, Əlipaşa Əliyev haqqında dolğun məlumat almaq istəyərlər. Gəlin, Ə.Əliyevin parlaq həyat yoluna birgə nəzər salaq:

Ə.Əliyev hələ orta məktəbdə oxuduğu illərdə öz çalışqanlığı və zəhmətsevərliyi ilə yoldaşlarından fərqlənir, tarix elmlərinə xüsusi maraq göstərirdi. Ali məktəbə daxil olmaq, biliklərə dərindən yiyələnmək, elmi və pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olmaq arzusunda idi. Bu cür gözəl arzularla yaşayan, öz fədakar əməyi və möhkəm iradəsi ilə məqsədinə nail olan Əlipaşa Hacıvəli oğlu Əliyev Azərbaycan Texniki Universitetinin professoru, fəlsəfə elmləri doktoru, zəngin təcrübəli pedaqoq oldu...

Əlipaşa müəllim bu illərdə zəngin elmi və pedaqoji təcrübə toplayaraq hər iki sahədə gözəl nəticələrə nail olmuşdur. 1967-ci ildə "İncəsənət və din" mövzusunda namizədlik, 1985-ci ildə isə "Mənəvi mədəniyyət və din" mövzusunda doktorluq dissertasiyalarını müdafiə etdi. Orta əsr islam mədəniyyətinin, onun əsas xüsusiyyətlərini tədqiq edib araşdırmaq, o dövr mədəniyyətinin əsas sahələri ilə onun əlaqəsini açıb göstərmək Əlipaşa müəllimin elmi fəaliyyətinin əsas istiqamətini təşkil edir. Bu baxımdan, islam dininin memarlıq, rəssamlıq, ornament sənəti, poeziya ilə əlaqəsi, bu əlaqənin elmi təhlili və ümumiləşdirilməsi xüsusilə maraqlıdır. Eyni zamanda, alimin orta əsrin möhtəşəm müsəlman Şərqinə, o cümlədən Azərbaycan mütəfəkkirlərinin yaradıcılığına istinad etməsi, onların əsərlərində dərin elmi-fəlsəfi fikirlə yanaşı, həm də dini etik ideyaların mövcudluğu və bu ideyaların elmi təhlili orta əsr islam mədəniyyətinin daha dərindən öyrənilməsinə xidmət edir.

Əlipaşa müəllimin elmi fəaliyyəti təkcə bununla kifayətlənmir, o, dini şüurun din və mədəniyyətin, onun əxlaq, incəsənət, elmi idrak məsələləri ilə qarşılıqlı münasibətinin araşdırılması və bununla bağlı digər məsələlərlə də müntəzəm məşğul olur. Onun "İncəsənət və din", "Mənəvi mədəniyyət və din", "Bədii mədəniyyət və islam" kimi maraqlı monoqrafiyalarında bədii obrazlı və dini obrazlı təfəkkür, elmi və dini uzaqgörənlik, müasir islam və onun xarakterik cəhətləri və digər məsələlər ətraflı tədqiq olunur. Bu məsələləri tədqiq edərkən Əlipaşa müəllim islam dininə xüsusi diqqət verərək, göstərir ki, bəşər tarixi və mədəniyyətin yüksəlişində xüsusi mərhələ təşkil edən islam dininin milli-mənəvi dəyərlər sistemində dərindən öyrənilib mənimsənilməsi çox mühüm əhəmiyyətə malikdir. Çünki islam təkcə inam, etiqad və dünyagörüşü deyildir, o, hər şeydən əvvəl insan həyatı və fəaliyyətinin, onun mənəviyyatının bütün sahələri ilə bilavasitə bağlı olan çox mürəkkəb, ziddiyyətli, maddi və mənəvi hadisələr kompleksini əhatə edən sosial-psixoloji, bədii emosional hadisə kimi çıxış edir.

Əlipaşa Əliyev 10-dan çox kitabın, 2 metodik vəsaitin və 200-ə qədər elmi məqalənin müəllifidir. Son nəfəsindək öz tədqiqatlarını davam etdirib, respublikamızda indiki dövrdə dini fəaliyyət, xüsusilə islam dini, onun müasir vəziyyəti və mövqeyi, milli və islami dəyərlər üzərində ciddi iş aparıb.

Əlipaşa müəllim Milli Elmər Akademiyasının bir çox institutlarında, əsasən Fəlsəfə, Şərqşünaslıq və Əlyazmalar institutları, həmçinin Bakı Dövlət Universitetinin elmi seminar və dissertasiya şuralarının üzvi kimi elmi kadrların hazırlanmasında, aspirant və dissertantların elmi tədqiqat işlərinin müzakirəsi və müdafiəsində özünə xas olan obyektiv fikri, rəy və tövsiyələri ilə fərqlənib.

Professor Ə.Əliyev 60 ilə yaxın Azərbaycan Texniki Universitetində çalışıb, gənclərimizin təhsili, tərbiyəsi ilə məşğul olub. Obyektiv bir müəllim kimi universitetin professor müəllim və tələbə kollektivinin böyük hörmətini qazanıb. Oxuduğu mühazirələr daim öz məzmunu ilə fərqlənib. Fəlsəfə fənninin tədrisinə dair bir neçə metodik vəsait hazırlayıb çap etmişdir. Fəlsəfənin problem məsələlərini daha dərindən mənimsənilməsi və elmi fikrin son nailiyyətlərinin onunla əlaqələndirilməsi üçün ənənəvi tədris formalarından fərqli olaraq mühazirə və seminarlara yaradıcı yanaşıb, tələbələri elmi işə həvəsləndirib, fəlsəfəfi elmlərə dair müasir mövzular seçib onlara verib, tələbələrin hazırladıqları məqalə və referatlar seminar dərslərində ətraflı müzakirə edilib, məsləhətlər verilib və bu əsasda onların biliyi qiymətləndirilib.

Əlipaşa müəllim hesab edib ki, ali təhsil müəssələrinin proqram və tədris planlarında həyatımızın müasir tələbləri ilə səsləşən islamın dini-etik məsələləri ilə bağlı müəyyən mövzular seçilərək daxil edilməli və hər bir ali məktəbin konkret yönümü, məqsəd və vəzifələri nəzərə alınmalıdır. Əlipaşa müəllim öz mühazirələrində məhz bu məsələlərə xüsusi diqqət yetirib, köhnə tədris formalarından uzaqlaşmağın artıq vaxtı çatdığını bildirib. Ancaq bir məsələni də unutmaq olmaz ki, bu məsələlərdə ehtiyatlı olmalı, islamın tədqiqinə və öyrənilməsinə birtərəfli deyil, obyektiv, olduğu kimi yanaşmaq lazımdır. Çünki bu, olduqca həssas məsələdir, hər hansı bir yanlışlıq müəyyən xoşagəlməz nəticələrə aparıb çıxara bilər.

Zəhmətsevər, səmimi insan olan Əlipaşa Əliyev ömrünün ən müdrik və məhsuldar çağlarında həyata vida etdi. Biz Əlipaşa müəllimi anadan olmasının 80 illiyi, elmi pedaqoji fəaliyyətinin 50 illiyi münasibətilə ürəkdən təbrik edəndə, bildirmişdik ki, o, fəlsəfi sahələrin uzman bilicisidir. O isə ötəri təbəüssümlə - bu sahənin əsas biliciləri mənim müəllimlərim olub, - dedi. Təəssüflər olsun ki, gənclərimiz üçün tükənməz və gözəl bir nümunə olan, öz zəngin həyat təcrübəsi ilə böyük bir elmi məktəb yaratmış Əlipaşa müəllim bizi tərk etdi. Onun layiqli və şərəfli ömür yolu həmişə xoş təəssüratlarla xatırlanacaq.

Onunla bir kafedrada çalışan professor, f.e.d. Qabil Hüseynli “Filosof ömrü” yazısında qeyd edir: “Əlipaşa müəllim dərin zəkaya malik elm adamıdır. Onunla bir kafedrada çalışmaq səadəti mənə nəsib olandan sonra bu hikməti daha dərindən, bütün çalarları ilə görə bildim.

Qədimdə fəlsəfəni müdriklik sənəti kimi təqdim edirdilər. Mən bu müdrikliyi, onun uca xilqətini ilk dəfə Əlipaşa müəllimdə gördüm. Təmkinli və səbrli idi, əsl filosof kimi hadisələrin mahiyyətinə varmağı, onun səbəb və nəticə əlaqələrini üzə çıxarmağı hamıdan yaxşı bacarırdı. Şəxsiyyət kimi bütöv və mükəmməl idi, hər şeyin fövqündə dayanırdı. Həm də milli şəxsiyyət idi. Vətənin, millətin dərd-qəmi şəxsi qayğılardan çox ucada dayanırdı. Elə Vətən də onun kimi müdirk insanların çiynində dayanır...

Bu, hər kəsə qismət olmayan bir zirvə yoludur. Əlipaşa müəllim o yolu gözəl alim, fitri pedaqoq və zəkalı bir tədqiqatçı kimi şərəflə addımladı. İndi onun zirvəsindədir. Nə qədər nailiyyətlərə imza atdı. Bir deyil, beş deyil... Bunları ölkə ictimaiyyəti yaxşı görür və yüksək qiymətləndirir. Texniki Universitetin İctimai fənlər kafedrasında qoyduğu xoş xatirələr də bunu sübuta yetirir”.

Allah rəhmət eləsin!

Qafar Əsgərzadə

Əməkdar jurnalist

Yeni Təfəkkür.- 2023.- 24 fevral.- S.2.