Şeyx Şamil -əbədi qəhrəmanlıq və cəsarət zirvəsi (2)

General belə bir səmimi şəkildə qarşılanmasından təəccüblənmişdi. O, Şamilin yanına göndərilərkən ölümə getdiyini düşünərək bütün yaxınları ilə vidalaşmışdı. Amma indi o, rusların düşündüyü kimi, vəhşi dağlılarla deyil, mədəni və olduqca qonaqpərvər insanların əhatəsində idi. Bütün bunlara baxmayaraq, general Şamili görəndə özünü itirdi və bədəninə əsmə düşdü. Qarşısında boyu iki metrdən uzun olan qartal baxışlı bir insan dayanmışdı. Üzündən, gözündən məğrurluq və qəhrəmanlıq yağırdı. Generalın əsdiyini görən Şeyx Şamil ona: “Qorxma, düşmənimiz də olsan qonağımızsan, biz dağlılar ölərik, amma qonağımızın başından bir tük də əskik olmasına razı olmarıq”,-dedi. Yalnız bundan sonra özünə gələn və əsməsi kəsilən general Şeyx Şamilə: “Məni əlahəzrət Çar I Nikolay yanınıza göndərdi. O sizə istədiyiniz qədər var-dövlət, istədiyiniz vəzifəni verməyə, övladlarınıza və yaxınlarınıza ən yüksək şərait yaradılmasına hazırdr. Ancaq bircə şərti var: gərək siz bu mübarizəni dayandırasınız”,-dedi.

Generalın bu sözlərini eşidəndə Şeyx Şamil əsəbiləşdi, ancaq təmkinini itirməməyə çalışdı:

- Get çarına de ki, mənim mübarizəm var-dövlət, vəzifə davası deyil. Mən əsarətə, köləliyə qarşı döyüşürəm. Siz isə işğalçısınız və işğalçıya qarşı sona kimi azadlıq mücadiləmizi aparacağıq. Hətta bütün əhalini qırsanız və tək mən qalsam belə, yenə də sona kimi mübarizəmi davam etdirəcəyəm. Bu xain və xəyanətkar təklifi mənə qonağım deyil, başqası etsəydi, onun başını çoxdan üzərdim. Get çarına da belə de. Şamilin davası azadlıq davasıdır, kölə olmamaq üçün aparılan savaşdır. O əgər bunu anlaya bilmirsə, deməli, dünyanın ən yazıq adamıdır.

Şamilin bu sözlərindən sonra general daha heç nə demədi. Şamil isə onun eyni hörmət və izzətlə yola salınmasını, rusların döyüş mövqelərinə kimi onun təhlükəsizliyinin təmin edilməsini əmr etdi. General gördüyü hörmətdən özünü itirmişdi. O sonralar yaxınlarına: “Biz onlardan çox şey öyrənməliyik, onlar heç də bizim düşündüyümüz kimi, vəhşi dağlılar deyil və bizdən qat-qat mərd, mədəni və alicənabdırlar. Onlar bizdən yalnız silahlanmada zəifdirlər və sayca azdırlar. Yoxsa çoxdan bizi Sankt-Peterburqa kimi qovardılar”, - demişdi. Çar I Nikolay generaldan Şamilin onun təklifini qəbul etmədiyini eşidəndə bir müddət susdu, sonra onun yanına eyni təkliflə digər bir generalı göndərdi. Lakin Şeyx Şamil ona da eyni cavabı verdi və bundan sonra Çar rus ordusunın yarısından çoxunu Şamilə qarşı göndərmək barədə əmr verdi. Bəzi mənbələrə görə, həmin dövrdə Şamilə qarşı 80-90, bəzi mənbələrə görə isə 60-70 min rus əsgəri döyüşürdü. Şamilin isə əlinin altında olan mücahidlərin təxminən 6-10 min nəfər olduğu ehtimal edilir.

Şamilin qəhrəmanlığı rusların özündə belə, ona qarşı rəğbət doğurmuşdu. Gimri müharibəsində Şeyx Şamilin yaxınlarından çoxu, o cümlədən çox sevdiyi və xatirini istədiyi Qazi Məhəmməd şəhid oldu. Bundan əsəbiləşən Şeyx Şamil əlində qılınc rusları amansızcasına qırmağa başladı. Ancaq düşmən çox idi və rus əsgərlərindən biri süngünü onun sinəsinə sapladı. Süngünun ucu Şeyx Şamilin kürəyindən çıxdı. Amma Şamil özünü itirmədi və dərhal süngünü dartaraq sinəsindən çıxarıb yerə atdı. Bəlkə də, başqa biri olsaydı, o ağrıdan bayılardı, ancaq Şeyx Şamil ağrı nə olduğunu bilən qəhrəmanlardan deyildi. Ağır yaralanan Şeyx Şamil düşmən əsgərlərinin gördükləri mənzərədən özlərini itirərək çaşbaş düşməsindən istifadə etdi. O, qarşısındakı daha bir neçə əsgəri o dünyaya göndərərək cəld bir hərəkətlə düşmən mühasirəsindən çıxdı və qayalıqlara sıçrayaraq gözdən itdi. Şamilin yaralandığını görən və onunla çiyin-çiyinə döyüşən Gimri məscidinin müəzzini Məhəmməd Əli onu gözdən qoymadı. O, xeyli qan itirən və bayılan Şamilin yaralarını sarıyaraq onu yaxındakı mağaralardan birində gizlətdi və bu barədə onun qayınatası Abduləziz əfəndiyə məlumat verdi. Abduləziz əfəndi Dağıstanın məşhur cərrahlarından və həkimlərindən biri hesab edilirdi. O dərhal Şamilin saxlandığı mağaraya gələrək onu müalicə etməyə başladı. Amma bu rusların diqqətini cəlb edə bilərdi. Ona görə də Şamili gizlicə Unsokul kəndinə gətirdilər və Abduləziz əfəndi onu şəfalı otlardan hazırladığı dərmanlarla müalicə etməyə başladı. Şeyx Şamil yalnız 25 gündən sonra koma vəziyyətindən çıxdı və özünə gələndə başının üstündə anasını gördü. Onun sevimli anasına ilk sualı bu oldu: - Ana, namazımın vaxtı keçibmi?

Şeyx Şamil dindar idi və ən qızğın döyüşlərdə belə, namazının vaxtını ötürməzdi. Sağalandan sonra Şeyx Şamil ruslara qarşı döyüşləri yenidən davam etdirdi. Lakin düşmən çox, Şamilin tərəfdarlarının sayı isə az idi. Üstəlik, Şamilə kənardan heç bir kömək gəlmirdi. Döyüşlər get-gedə ən ucqar aullara da yayılırdı. 1859-cu ilin yayında döyüşlər daha da qızışdı. Sentyabr ayında düşmən Şamilin son sığınacaq yeri olan Qunib aulunu mühasirəyə aldı. Aulu mühasirəyə alan 70 min nəfərlik rus ordusuna general Baryatinski komandanlıq edirdi. Şamil və ətrafındakılar qəhrəmancasına döyüşür, düşmənə saysız-hesabsız itkilər verirdilər. Ancaq Şamilin əsgərlərinin sayı get-gedə azalır, barıt və güllə tükənirdi. Yalnız ətrafında bir neçə yüz adam qalandan sonra Şamil anladı ki, bu mühasirədən çıxmaq mümkün olmayacaq. Üstəlik, ətrafında qadınlar da vardı və döyüşün davam etdirilməsi sonda onlar üçün xoşagəlməz nəticələrə səbəb ola bilərdi. Ona görə də ətrafındakılar Şamilə təslim olmağı məsləhət gördülər. Şamilin bu təklifi qəbul etməkdən başqa çarəsi qalmamışdı. Amma özünə qalsa, sona kimi döyüşmək və döyüş meydanında da ölmək niyyətində idi. Təslim olan Şamili 40 nəfər yaxını ilə Sankt-Peterburqa apardılar. Çar II Aleksandr böyük bir imperiyaya qarşı 25 il qorxmadan mübarizə aparan bu adamı şəxsən görmək istəyirdi. II Aleksandr Şeyx Şamili hörmət və izzətlə qarşıladı və onu düşməni kimi deyil, əziz qonağı kimi bir ay sarayda saxladı. Sonra onu Kaluqaya göndərdilər. Şamil burada nəzarət altında yaşamalı idi.

Əsarət illərini Şamil çox ağır keçirdi və iki il içində onun saçları ağappaq ağardı. Sürgündə böyük qızı Nəfisət və gəlini vərəm xəstəliyinə tutularaq vəfat etdilər. Həmin dövrdə azadlıq mücahidi də artıq qocalmışdı və onun ən böyük arzusu Həccə getmək idi. Çar onun istəyini nəzərə alaraq, yenidən Rusiyaya qayıtması şərtilə 1870-ci ildə Şeyx Şamilə Həccə getməyə icazə verdi. Şeyx Şamil əvvəlcə yanındakı adamları ilə İstanbula gəldi və burada Sultan Abduləziz tərəfindən böyük təmtəraqla qarşılandı. Şamilin İstanbula gəldiyini eşidəndə bütün əhali onu görə bilmək üçün saray qapılarına gəlmişdi. Bir müddət burada qalandan sonra Şeyx Şamil Sultan Abduləzizin gəmisi ilə Həccə yola düşdü. Ciddə limanında Şamili böyük təmtəraqla qarşıladılar. Həcc ziyarətində isə yüz minlərlə insan onu görmək istəyirdi. Buna görə də bu Qafqaz qartalını, Şeyx Şamili Kəbənin üstünə çıxararaq əhaliyə göstərmək məcburiyyətində qaldılar. Sonra Şamil Mədinəyə getdi və burada xəstələndi. Dünyanı qəhrəmanlığı ilə özünə heyran qoyan bu cəsur insan İslam dünyasının ən əziz şəhərində 1871-ci il fevral ayının 4-də vəfat etdi. O, kainatın günəşinin, son peyğəmbərin bir vaxtlar gəzdiyi və uyuduğu müqəddəs torpaqda da hörmət və izzətlə əfn edildi. Amma onun adı azadlıq mücahidi kimi qiyamətə qədər yaşamaqda davam edəcək. Son.

Əziz Mustafa

Zaman.- 2010.- 3-5 aprel.- S. 10.