Heydər Əliyev Azərbaycanın milli dövlətçilik ənənələrini yeni zirvələrə qaldırdı

Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin daha da möhkəmləndirilməsi uğrunda Heydər Əliyevin yeritdiyi ən uğurlu siyasətdən biri də ölkəmizin beynəlxalq təşkilatlara, o cümlədən Avropa Şurasına üzv olması oldu. Xarici siyasət sahəsində yeridilən tarazlaşdırıcı siyasət və buna paralel olaraq Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli istiqamətində Heydər Əliyev tərəfindən həyata keçirilən uğurlu tədbirlər Azərbaycanın dövlətçilik ənənələrinə yeni çalarlar gətirərək, respublikamızın bölgənin lider dövlətinə çevrilməsində əvəzsiz rol oynadı.

Hər bir dövlətin varlığı və uzunömürlülüyü onun əsasını qoyan liderlərin bu işin öhdəsindən necə gəlmələrindən asılıdır. Təsadüfi deyil ki, ABŞ və dünya tarixində özünəməxsus şərəfli iz buraxmış Corc Vaşinqton çıxışlarının birində: “Yeni qurulan hər bir dövlətin ömrünün uzun olmasını onun qurucusu olan liderlərin siyasi dühası müəyyən edir”,- deyib. Bu baxımdan qədim dövlətçilik ənənələrinə malik olan Azərbaycan da istisna deyil. Hələ eramızdan əvvəl Azərbaycanın şimalı və cənubunda qurulan dövlətlər bəşəri sivilizasiyaya öz töhfələrini verib. Orta əsrlərdə dövlətçilik ənənələrimiz müdrik dövlət xadimi olan Şah İsmayılın simasında daha da inkişaf etdirilmişdi. Bu çərçivədə 1918-ci ildə qurulan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Şərqdə ilk demokratik dövlət idi. Lakin bu müstəqilliyi qoruyub saxlamaq mümkün olmadı. Amma müstəqilliyi əldə etmək asan olmasa da, onu qoruyub saxlamaq və möhkəm təməllər üzərində inkişaf etdirmək daha çətindir. Bunu öz dövlətçilik təcrübəsindən yaxşı bilən Almaniyanın məşhur dövlət xadimi Otto Bismark deyib: “Müstəqilliyi əldə etmək asan deyil, ancaq onu qoruyub saxlamaq və sivil dövlət qurmaq ondan dəfələrlə çətindir”. Bu baxımdan ötən əsrin 90-cı illərinin əvvəllərində müstəqilliyini yenidən əldə edən və tarixdən gələn dövlətçilik ənənələri üzərində bir dövlət quran Azərbaycanın bəxtinin gətirdiyini desək, bəlkə də, səhv etmərik. Çünki həmin dövrdə Azərbaycanın ötən əsrin ən mahir dövlət xadimlərindən biri hesab edilən, eləcə də Qərbdə və Şərqdə kifayət qədər tanınan Heydər Əlirza oğlu Əliyev kimi böyük oğlu vardı.

O dövrdə, əvvəlcə, Azərbaycan SSR Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsinə, 1969-cu ildən sonra isə respublikamıza rəhbərlik edən Heydər Əliyev ölkəmizin müstəqil dövlətçilik ənənələrinin yeni müstəvidə inkişaf etdirilməsində, milli mənlik şüurunun oyanışında, gələcəkdə müstəqilliyini əldə edəcək dövlətimiz üçün milli kadrların, o cümlədən zabit heyətinin hazırlanmasında əvəzsiz xidmətlər göstərdi.

Müstəqillik yolunda cəsarətli addımlar

Heydər Əliyevin Azərbaycanın müstəqilliyinin bərpa olunması və dövlətçilik ənənələrinin yeni şəraitdə inkişaf etdirilməsi ilə bağlı apardığı gizli mübarizəyə aydınlıq gətirən çoxsaylı faktlardan bir neçəsinə diqqəti cəlb etmək istəyirik.

1976-cı il. Məşədi Əzizbəyov adına Azərbaycan Dövlət Dram Teatrı. Tanınmış dramaturq İlyas Əfəndiyevin “Natəvan” pyesinin premyerası gedir. Premyerada Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi Heydər Əliyev və digər yüksəksəviyyəli dövlət rəsmiləri də iştirak edirlər. Tamaşanın bir yerində Natəvan rolunu oynayan xalq artisti Amalya Pənahova üzünü salona tutaraq qəhrəmanın dili ilə: “Biz müstəqil Azərbaycanı mütləq görəcəyik”,- deyir. Zalda oturan dövlət rəsmiləri özlərini itirərək çaşqınlıq içində bir-birilərinin üzünə baxırlar. Yalnız Heydər Əliyevin simasında qəribə bir razılıq var və o, heyran-heyran tamaşaya baxmaqda davam edir. Bunu görən digər dövlət rəsmiləri də rahat nəfəs alırlar.

Əslində bu sözlərin imperiyanın qılıncının dalının və qabağının kəsdiyi bir dövrdə deyilməsi və üstəlik, bunu Azərbaycanın başında dayanan rəhbər tərəfindən nəinki sakitliklə qarşılanması, hətta tamaşadan sonra onlara öz rollarını məharətlə ifa etmələrinə görə təşəkkür etməsi Heydər Əliyevin milli dövlətçiliyimizin inkişaf etdirilməsinə nə qədər böyük dəyər verdiyini göstərir.

1978-ci ildə qəbul edilən Azərbaycan SSR-in Konstitusiyasında Heydər Əliyev uzaqgörən bir addım atdı. Onun təşəbbüsü ilə o dövrdəki Konstitusiyamızda Azərbaycan dili dövlət dili elan edildi. Bu, həmin dövrdə dövlətçiliyimizin bərpasına doğru atılan olduqca cəsarətli bir addım, onun dilinin, milli dövlətçilik ənənələrinin inkişaf etdirilməsinə Heydər Əliyev tərəfindən göstərilən əvəzsiz xidmət idi. Əgər o dövrdə Heydər Əliyev bu məsələdə Kremlin qarşısında geri çəkilsəydi və dilimiz dövlət dili kimi Konstitusiyamızda əksini tapmasaydı, onda respublikamızın rayonlarında belə, rəsmi səviyyədə yazışmalar rus dilində gedəcəkdi. Bu isə milli, mənəvi, dövlətçilik ənənələrimizin qorunub-saxlanılmasında ən güclü silah olan dilimizin ölməsinə, millət kimi milli varlığımızın itirilməsinə və tarixin səhnəsindən məhv olaraq çıxmağımıza, milli faciələrimizə aparıb çıxaracaqdı.

Ötən əsrin 80-ci illərinin əvvəllərində Moskvaya yüksək vəzifəyə irəli çəkiləndən sonra da Heydər Əliyev Azərbaycanın milli dövlətçilik maraqlarını daha yüksək səviyyədə müdafiə etməyə başladı. Məhz onun Moskvada yüksək vəzifədə olduğu illərdə ermənilər Dağlıq Qarabağın ilhaqı niyyətlərini dilə gətirə bilmədilər. 1990-cı ilin yanvar ayının 20-də isə baş verən qanlı faciəyə görə Heydər Əliyev Qorbaçovun yeritdiyi qanlı siyasəti kəskin şəkildə pislədi.

Naxçıvan dövlətçilik ənənələrimizin bərpası mərkəzinə çevrilir

Azərbaycan və SSRİ rəhbərliyinin mane olmasına baxmayaraq, Heydər Əliyev çətinliklə də olsa, 1990-cı ilin iyul ayının 20-də Bakıya qayıtdı. Buradan isə o, Naxçıvana getdi. Naxçıvanda xalq tərəfindən ruh yüksəkliyi ilə qarşılanan Heydər Əliyev həmin il Naxçıvan MR Ali Sovetinin deputatı seçildi. Bundan sonra yenidən bütün diqqətini Azərbaycanın milli dövlətçiliyinin bərpasına yönəldən Heydər Əliyevin tələbi ilə Naxçıvan MR-in adından “sovet sosialist” sözləri götürüldü.

1991-ci il, sentyabr ayının 1-də Heydər Əliyev Naxçıvan MR Ali Sovetinin sədri seçildi. Bundan sonra Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin və milli dövlətçilik ənənələrinin bərpası uğrunda daha qətiyyətlə hərəkət edən Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə Azərbaycanın müstəqilliyinin mühüm atributlarından olan üçrəngli dövlət bayrağımız Naxçıvan Ali Məclisinin üzərində dalğalanmağa başladı. Nəhayət, Heydər Əliyevin tələbi ilə imperiya qoşunları Naxçıvanı tərk etməyə məcbur oldu. Bu isə de-fakto olaraq, Naxçıvanda Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin bərpa olunması demək idi.

Azərbaycan dövlətçiliyi möhkəmləndirilir

1991-ci ilin payızında Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin əldə edilməsində Heydər Əliyevin mühüm rolu oldu. Lakin 1992-1993-cü illərdə Azərbaycanın başı üzərini yenidən dövlət müstəqilliyini itirmək təhlükəsi aldı. Belə bir vəziyyətdə 1993-cü ilin iyun ayında Heydər Əliyev xalqın tələbi ilə Naxçıvandan Bakıya gəldi. O, dərhal Azərbaycanın başı üzərini alan təhlükənin aradan qaldırılması və dövlət müstəqilliyimizin bir də əldən verilməməsi üçün bütün gücünü səfərbər etdi. 1993-cü il, iyun ayının 15-də Heydər Əliyev Azərbaycan Ali Məclisinin Sədri seçildi. Bununla da Azərbaycanın müstəqil dövlətçilik ənənələrinin inkişaf etdirilməsi, möhkəmləndirilməsi və onun dünya dövlətləri sırasında öz layiqli yerlərindən birini tutması sahəsində yeni bir mərhələ başladı. İlk növbədə, Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi üçün gələn təhlükələri aradan qaldıran Heydər Əliyev bununla da Azərbaycan dövlətçiliyinin möhkəmlənməsi istiqamətində ən önəmli tədbirlərdən birini həyata keçirdi. Eyni zamanda Ermənistanın təcavüzü ilə bağlı yaranan təhlükənin də aradan qaldırılması istiqamətində mühüm addımlar atıldı.

Yenidən hakimiyyətə qayıdışından az sonra ulu öndər parlamentdəki iclaslarından birində: “Mən Azərbaycanın müstəqilliyini Azərbaycan xalqı üçün böyük nailiyyət hesab etmişəm və bu müstəqilliyin əldə olunmasına xidmət etmişəm. Bundan sonra ömrümün qalan hissəsini də Azərbaycanın müstəqilliyinin möhkəmlənməsinə, inkişaf etməsinə sərf edəcəyəm”,- demişdi.

Heydər Əliyevin uzaqgörən siyasəti nəticəsində 1994-cü ilin mayında Ermənistanla atəşkəs barədə razılıq əldə edildi. 1994-cü ilin sentyabr ayının 20-də isə xarici ölkələrin neft şirkətləri ilə Xəzərin neft və qazla zəngin strukturlarının işlədilməsi barədə “Əsrin müqaviləsi” adlı tarixi sənəd imzalandı. Bununla da Azərbaycanın iqtisadi cəhətdən daha da inkişaf etdirilməsinə və onun təhlükəsizliyinin təmini üçün daha uğurlu tədbirlər həyata keçirməyə imkan verdi. Xəzər neftini dünya bazarına nəqlinə imkan verən Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft, həmçinin Bakı-Tbilisi- Ərzurum qaz kəmərlərinin işə düşməsi Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinə verilən daha bir töhfə oldu.

Heydər Əliyevin rəhbərliyi altında hazırlanaraq 1995-ci ildə keçirilən ümumxalq referendumunda qəbul edilən yeni Azərbaycan Konstitusiyasında müəyyən edilən siyasi və hüquqi prinsiplər respublikamızın dövlətçilik ənənələrinin daha da inkişaf etdirilməsinə yeni təkan verdi və ölkəmizin beynəlxalq aləmdə mövqeyini daha da möhkəmləndirdi.

Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin daha da möhkəmləndirilməsi uğrunda Heydər Əliyevin yeritdiyi ən uğurlu siyasətdən biri də ölkəmizin beynəlxalq təşkilatlara, o cümlədən Avropa Şurasına üzv olması oldu.

Xarici siyasət sahəsində yeridilən tarazlaşdırıcı siyasət və buna paralel olaraq Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli istiqamətində Heydər Əliyev tərəfindən həyata keçirilən uğurlu tədbirlər Azərbaycanın dövlətçilik ənənələrinə yeni çalarlar gətirərək, respublikamızın bölgənin lider dövlətinə çevrilməsində əvəzsiz rol oynadı.

Bir sözlə, hakimiyyətdə olduğu dövrlərdə ulu öndər Heydər Əliyev həyatını Azərbaycanı dünya birliyində tanınan, seçilən dövlətlər sırasında görmək kimi müqəddəs bir amala həsr etdi. Təsadüfi deyil ki, İlham Əliyev 2003-cü ildə keçirilən prezident seçkilərində qalib gəldikdən sonra keçirilən andiçmə mərasimində: “Müdrik Heydər Əliyevin şah əsəri olan müasir Azərbaycan dövləti bundan sonra da güclənəcək, zənginləşəcək və inkişaf edəcəkdir”,- dedi.

Bu gün Azərbaycan müstəqil dövlət kimi inamla xoş gələcəyə doğru gedir və Heydər Əliyev tərəfindən möhkəm təməlləri qoyulan müasir Azərbaycan dövlətinin əbədiyyətə qədər öz müstəqilliyini bir daha əldən verməyəcəyi şübhə doğurmur.

Əziz Mustafa

Zaman.- 2010.- 17 iyun.- S. 11.