Milli-mənəvi dəyərlərimizi rəqəmsal formaya çevirməliyik”

Dünya ölkələri artıq informasiya cəmiyyəti quruculuğu prosesinə qədəm qoyub. İnkişaf səviyyələrindən asılı olaraq, hər bir ölkə bu prosesdə müəyyən nailiyyətlər əldə edib. Azərbaycanda da bu istiqamətdə müəyyən işlər görülüb. Ancaq hələ də informasiya cəmiyyəti anlayışı sadə vətəndaşlar tərəfindən kifayət qədər başa düşülmür. İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunun direktoru, AMEA-nın müxbir üzvü, professor Rasim Əliquliyevlə söhbətimiz də bu mövzuda oldu.

- Rasim müəllim, son dövrlərdə “informasiya cəmiyyəti” anlayışından tez-tez istifadə olunur. Ancaq bu anlayış hələ də sadə insanlar üçün aydın deyil. Bəlkə bu anlayışın mahiyyətini bir qədər açasınız?

- İnformasiya cəmiyyətinin əsas fəlsəfəsi yaşından, dilindən, dinindən, irqindən, sosial və siyasi mənsubiyyətindən, həmçinin zaman və məkandan asılı olmayaraq, bütün insanların informasiya tələbatını ödəməkdən, onların arasında sosial kommunikasiya mühiti yaratmaqdan, bilik və düşüncələrini, istədikləri məlumatı ictimaiyyətə çatdırmaqdan ibarətdir. Onun əsas məqsədi insan fəaliyyətinin müxtəlif sferalarında informasiya bolluğunun yaradılması və bu prosesin köməyi ilə bir tərəfdən, bəşəriyyətin qarşısında dayanan problemləri həll etmək, digər tərəfdən, cəmiyyətin inkişafını təmin etməkdir. İnformasiya cəmiyyətinin əsas göstəriciləri informasiya və biliyin əsas iqtisadi resursa çevrilməsi, informasiya sənayesinin ön plana çıxması, ümumi daxili məhsulun həcmində bu sektorun payının 50 faizi keçməsidir.

- Hər halda, bütün bunların həyata keçirilməsində informasiya və kommunikasiya texnologiyaları (İKT) əsas rol oynayır.

- Əlbəttə. İnformasiya cəmiyyəti anlayışına texnoloji nöqteyi-nəzərdən yanaşsaq, görərik ki, burada kompyuter və internet informasiyanın toplanması, saxlanması, emalı, ötürülməsi və digər mühüm funksiyaları həyata keçirir. Yəni burada texnoloji amillər danılmazdır. Ancaq informasiya cəmiyyətini yalnız texnoloji məsələlərlə məhdudlaşdırmaq olmaz. İnformasiya cəmiyyəti həyatın bütün sahələrinə təsir edir, hətta onların mahiyyətini dəyişdirir, müasirləşdirir.

- Müasirlikdən söz düşmüşkən, “elektron dövlət” anlayışı da informasiya cəmiyyətinin gətirdiyi yeniliklərdəndir. Bu anlayışı necə başa düşmək olar?

- “Elektron dövlət” - dövlət hakimiyyəti orqanlarının fəaliyyətinin İKT-nin köməyi ilə virtual məkanda, yəni şəbəkə mühitində həyata keçirilməsini nəzərdə tutur. Bunun ən sadə izahı ondan ibarətdir ki, bütün dövlət qurumlarının internet-səhifələri var, bu səhifələr müntəzəm şəkildə yeni informasiyalarla təchiz edilir, müvafiq qurumun fəaliyyətində tam şəffaflıq təmin olunur.

- Bununla vətəndaş nə qazanır?

- İnformasiya cəmiyyətində dövlət-vətəndaş münasibətləri İKT-nin tətbiqi ilə qurulur. Yəni vətəndaş öz evində internetə daxil olmaqla dövlət hakimiyyəti orqanlarının bütün fəaliyyətini izləyə bilir, o özünə lazım olan informasiyanı alır və baş verən proseslərdən xəbər tutur. Bu yolla vətəndaşın ictimai proseslərdə fərdi iştirakı təmin olunur. Digər tərəfdən, vətəndaş vaxt itkisinin qarşısını alır. Məsələn, hansısa idarədən ərizə almaq üçün o idarəyə getməyə ehtiyac qalmır, vətəndaş evindəki internetə qoşulmuş kompyuter vasitəsilə bu ərizəni əldə edir. Təbii ki, bütün bunların Azərbaycanda tam tətbiq olunması üçün müəyyən vaxta ehtiyac var.

- Azərbaycanda bu sahədə görülən işləri necə qiymətləndirmək olar?

- Ümumiyyətlə, dünyada informasiya cəmiyyətinin qurulması çox mürəkkəb və dinamik bir prosesdir. İnformasiya cəmiyyətinin müxtəlif xüsusiyyətlərinin inkişaf tempini əks etdirən özünəməxsus makroindikatorlar, statistik göstəricilər sistemi var. Azərbaycanda da bu sistem üzrə müəyyən işlər görülməkdədir. Xüsusilə, qeyd olunmalıdır ki, ölkəmizdə informasiya cəmiyyətinin qurulması prosesi dövlət siyasətinin əsas prioritet istiqamətlərindəndir. Ona görə də Azərbaycanda bu sahə elmi şəkildə araşdırılır və dövlət səviyyəsində proqramlar həyata keçirilir və müvafiq qanunlar qəbul olunur. Ancaq təbii ki, bu məsələdə bütün yük dövlətin üzərinə düşmür. Vətəndaşlar da özlərini informasiya cəmiyyətinin tələblərinə uyğunlaşdırmalıdırlar.

- İnformasiya cəmiyyəti özü ilə birlikdə “informasiya müharibəsi”ni də gətirir. Azərbaycan bu müharibəyə nə qədər hazırdır?

- İnformasiya müharibəsi bəşər tarixinin 7-ci nəsil müharibəsi adlanır. Digər müharibələrdən fərqli olaraq, informasiya müharibəsinin sərhədi bilinmir və əsasən virtual xarakter daşıyır. Bu müharibədə iştirakçı tərəflərin sayı daha çoxdur və onun vurduğu zərərlər də daha dərindir. Həm də informasiya müharibəsində təhlükə hər tərəfdən gələ bilər. Elmi-texniki inkişafa uyğun olaraq, müharibənin metodları və silahları da dəyişir. Biz də bu vasitələrdən düzgün istifadə etməli, vacib bildiyimiz informasiyaları xarici dillərə tərcümə edib, ötürməyə çalışmalı və bu yolla Azərbaycan həqiqətlərini virtual məkanda dünyaya çatdırmalıyıq. Bu müharibədə informasiyanın ötürülməsinin müntəzəmliyi təmin olunmalıdır. Çünki qarşı tərəf də dayanmır, onlar da öz informasiyalarını dünyaya ötürməkdə davam edirlər.

- Biz informasiya cəmiyyətinin təhlükələrinə qarşı dayanıqlı olmaq üçün nə etməliyik?

- Əvvəla, informasiya cəmiyyəti təfəkkürünə malik olmalıyıq. Bütün milli-mənəvi dəyərlərimizi, musiqimizi, elmimizi - hər şeyimizi rəqəmsal formaya çevirməliyik. Onları müxtəlif dillərə tərcümə etdirməliyik ki, dünyanın hər yerində insanlar ölkəmiz, millətimiz, tarixi həqiqətlərimiz, milli-mənəvi dəyərlərimiz haqqında daha dəqiq məlumatlandırılsınlar. Əgər belə olarsa, biz, bir tərəfdən, özümüzü informasiya cəmiyyətinə hazırlamış olarıq, digər tərəfdən, informasiya müharibəsinə qarşı daha dayanıqlı olarıq.

- İnformasiya cəmiyyəti quruculuğunda Azərbaycanın qarşısında dayanan əsas vəzifələr hansılardır?

- Ölkəmizdə informasiya cəmiyyətinin qurulması dövlət siyasətinin əsas prioritetlərindən biri kimi qəbil edilib. İnformasiya cəmiyyətinin qurulmasının əsas vəzifələri sırasına müvafiq hüquqi əsasların yaradılması, insan amilinin inkişafı, vətəndaşların məlumat almaq, onu yaymaq və istifadə etmək hüquqları, şəffaf dövlət və yerli özünüidarəetmənin, elektron hökumətin, elektron ticarətin formalaşması, ölkənin iqtisadi, sosial və intellektual potensialının möhkəmləndirilməsi, informasiya və biliklərə əsaslanan, rəqabətə davamlı iqtisadiyyatın qurulması, informasiya və bilik bazarının formalaşdırılması, tarixi, ədəbi-mədəni irsin saxlanması, müasir İKT infrastrukturunun yaradılması, vahid milli elektron informasiya məkanının formalaşdırılması, informasiya təhlükəsizliyinin təmini, qlobal informasiya fəzasına inteqrasiya, milli İKT məhsullarının istehsalı, ölkədə rəqəmsal fərqin aradan qaldırılması kimi vacib məsələlər daxildir.

- Bəs bu prosesdə vətəndaşların üzərinə düşən vəzifə nədən ibarətdir?

- Cəmiyyətin hər bir təbəqəsi, hər bir fərdi informasiya cəmiyyətinə hazır olmalıdır. Məsələn, əgər elektron dövlətdən söhbət gedirsə, ilk növbədə, dövlət qulluğunda çalışan insanlar bu işi bilməlidirlər. Əgər söhbət pensiyaçılardan gedirsə, onlar bankomatlarla işləməyi bacarmalıdırlar. Əgər söhbət şagirdlərdən gedirsə, onlar orta məktəblərə verilən kompyuterlərlə işləməyi bacarmalıdırlar, müəllimlər elektron dərsliklərlə tədrisin elementlərini dərk etməli və bu yolla dərs keçməyi bacarmalıdırlar, tələbələr, lazım gələndə, məsafədən təhsil ala bilməlidirlər. Ən əsası isə, insanlar özləri bütün bu yeniliklərə meyilli olmalıdırlar.

- İnformasiya cəmiyyətində informasiya strateji əmtəəyə çevrilir. Azərbaycanda informasiya iqtisadiyyatının formalaşması üçün hansı işlər görülür?

- Sözsüz ki, informasiya cəmiyyətinin əsas vəzifələrindən biri məhz bu məhsulları yüksək texnoloji (bilik) tutumlu etmək, başqa sözlə, biliklər (informasiya) iqtisadiyyatı formalaşdırmaqdır. Azərbaycanda da informasiya iqtisadiyyatının formalaşdırılması üçün artıq siyasi-ideoloji xətt müəyyən edilib, müvafiq dövlət proqramları qəbul olunub, normativ-hüquqi baza yaradılıb. Həyata keçirilən bu tədbirlər artıq öz bəhrəsini verməkdədir. Bunun nəticəsi kimi, ölkəmizdə ÜDM-in tərkibində İKT sektorunun payı getdikcə artmaqdadır. Bu inkişaf tempi informasiya cəmiyyətinin qiymətləndirilməsi üçün beynəlxalq qurumlar tərəfindən tətbiq edilən indikatorlar sistemi üzrə göstəricilərdə də öz təsdiqini tapır. Artıq 2015-ci ildə İKT sektorundan əldə edilən gəlirlərin neft gəlirlərini üstələyəcəyi proqnozlaşdırılır.

Natiq Pənahlı

Zaman.- 2010.- 15-17 may.- S.13.