Fəthin memarı -Göynüklü Ağ Şəmsəddin (1)

O özündən sonra türk-islam dünyasında şanlı bir iz buraxaraq ortaq tariximizdə Fəthin memarı kimi şərəfli adla xatırlanır. O, İstanbulun fəthinin mənəvi atası kimi Fateh I Mehmeti bu müqəddəs vəzifəni həyata keçirməyə həvəsləndirdi və bununla da şəhərin ələ keçirilməsini reallaşdırmaq üçün ona ruhi qüvvə verdi. Necə deyərlər, o, Osmanlının şöhrətinin yeni zirvələrə ucalmasına yardım edən dahi şəxsiyyət və ya xalq arasında da deyildiyi kimi, övliyalar övliyası idi. O böyük alim, ustad, həkim və vəli, dərvişlər dərvişi, mürşidlər mürşid idi. Bu dahi şəxsiyyət türk-islam dünyasının ən nəhəng simalarından biri olan Göynüklü Ağ Şəmsəddindir.

Əsl adı Məhəmməd ibn Həmzə, ləqəbi Ağ Şeyxdir. O əslən azərbaycanlı olan övliya Şihabəddin Sührəverdinin nəslindəndir. Bəzi məlumatlara görə, Ağ Şəmsəddinin soyu Həzrəti Əbu Bəkr-Siddiqə qədər gedib çıxır. Ağ Şəmsəddinin həyatını tədqiq edənlər onun təxminən 1390-cı ildə Şamda anadan olduğunu bildirirlər. Amma onun Türkiyənin Göynük bölgəsində doğulduğu və sonradan ailəsi ilə Şama köç etməsi barədə də müxtəlif ehtimallar mövcuddur. Çox ağ olduğu üçün uşaqlıqdan bu adla çağırılıb. O, kiçik yaşlarında Qurani-Kərimi əzbərləmiş və möhkəm yaddaşı, iti düşüncəsi və qeyri-adi zəkası ilə ətrafındakıları heyrətə salmışdı. Yeddi yaşı olanda atası ilə Anadoluya köç edərək, Amasiyanın Kavak nahiyəsində yerləşdi. Yeni yerə köç etmələrindən az sonra atası Haqqın rəhmətinə qovuşdu. Ağ Şəmsəddin atasını dəfn edəndən sonra çoxlarını heyrətə salan bir hadisə baş verdi. O dövrdə müxtəlif səbəblər üzündən Anadoluda canavarlar at oynadırdı. Onlar sürü ilə dolaşır qarşılarına keçən canlını parçalayırdılar. İş o yerə gəlib çatmışdı ki, canavarlar hətta qəbiristanlıqda basdırılan ölülərə belə, rahatlıq vermirdilər. Ağ Şəmsəddinin atası dəfn ediləndən sonrakı gün onun qəbri üstünə gələnlər vahiməli bir mənzərə ilə qarşılaşdılar. Gecə vaxtı bir qurd Ağ Şəmsəddinin atası Şeyx Həmzənin qəbrini dağıdaraq onun cəsədini parçalamaq istəmişdi. Ancaq Şeyx qəbirdən əlini çıxarıb qurdu boğaraq öldürmüşdü. Şeyx Həmzənin əli elə canavarın boğazında da qalmışdı. Bunu görən camaat canavarın boğazından onun əlini ayırdılar. Sonra da əli qurda dəydiyi üçün onu məzardan çıxararaq yenidən yudular və kəfənləyərək ikinci dəfə el adəti ilə dəfn etdilər. Bundan sonra el arasında Ağ Şəmsəddinə Qurdboğan oğlu deməyə başladılar. Ağ Şəmsəddin atasının vəfatından sonra da təhsilini davam etdirərək biliyini artırdı və qısa müddətdə xalq arasında islami elmləri dərindən bilən bir şəxs kimi tanındı. Bu arada onu Osmançıq mədrəsəsinə müəllim göndərdilər. O burada günün müəyyən saatlarında dərs verir, sonra isə otağa qapılaraq Allaha ibadətlə məşğul olurdu. Onun bu halını görən el ağsaqqalları haqq aşiqinə o dövrün ən böyük vəlilərindən biri hesab edilən Hacı Bayram həzrətlərinin yanına getməyi məsləhət gördülər. Ağ Şəmsəddin onların məsləhətlərini nəzərə alaraq müəllimlikdən əl çəkdi və Ankaraya Hacı Bayram həzrətlərinin yanına gəldi. Ağ Şəmsəddin Ankarada ilk rast gəldiyi bir adamdan Hacı Bayram Vəlini soruşdu. Həmin adam isə qarşıdakı küçədə yanında iki tələbəsi ilə gəzən bır zatı göstərərək: “Gördüyün o adam Hacı Bayramdır. Dükanları bir-bir gəzərək sahiblərindən para toplayır”, -dedi. Ağ Şəmsəddinə bu heç də yaxşı təsir göstərmədi və o: “Dükanları gəzərək sahiblərindən pul yığan adamın yanına nahaq yerə gəlmişəm”, -deyə düşündü. Sonra da Hələbdə digər tanınmış vəlilərdən biri hesab edilən Şeyx Zeynəddin Hafi həzrətlərinin tələbəsi olmaq qərarına gəldi və bu məqsədlə yola çıxdı. Hələbə çatanda yorulmuşdu və bir ev taparaq orada gecələdi. Ancaq qorxulu bir yuxu gördü və əlləri üzündə dəhşət içində oyandı. Səhər namazını qılar-qılmaz bu dəfə geriyə qayıdaraq təkrar Ankaraya üz tutdu. Halbuki Hələbdən birsaatlıq məsafədəydi. Onu geri dönməyə məcbur edən gördüyü yuxu idi. Yuxuda boynuna taxılan bir zəncir görmüşdü. Zəncirin ucu Hacı Bayram həzrətlərinin əlində idi. O, yuxuda Hələbə getmək istəyirdi. Lakin Hacı Bayram Vəli həzrətləri isə boynundakı zəncirdən tutaraq onu irəli getməyə qoymur, geriyə- özünə tərəf çəkirdi. Ankaraya gələndə Hacı Bayram həzrətlərini tələbələri ilə tarlada işləyən gördü. O da tələbələrə qoşularaq işləməyə başladı. Amma Hacı Bayram həzrətləri onun heç üzünə də baxmırdı. Yemək vaxtı gələndə Həzrət tələbələri ilə oturub yemək yedi. Artığını da töküb itə verdi. Amma bu dəfə də bu müqəddəs şəxs sanki Ağ Şəmsəddini görmürdü. Bunu görən Ağ Şəmsəddin: “Ey nəfsim, sən yalnız köpəklə bir qabda yemək yeməyə layiqsən”, -deyərək itlərlə bir qabdan yeməyə başladı. Bunu görən Hacı Bayram həzrətləri artıq dözə bilmədi:- Gəl süfrəmizdə otur, bu hərəkətinlə qəlbimi titrətdin. Zəncirlə zorla yanımıza gətirilən qonağı belə qarşılayarlar”, -deyərək onu yeməyə dəvət etdi. Sonra da Ağ Şəmsəddinə xüsusi iltifat göstərdi. Hacı Bayram Vəli tələbələrindən ən çox Ağ Şəmsəddini imtahana çəkərdi. Bir dəfə həzrət onu 7 gün ac saxladı və sonda ona bir qaşıq sirkə verdi. Ancaq o bundan razı idi və imtahana dözərək nəfsini tərbiyə edirdi. Bunu görən Həzrət təəccüb içində: -Axıra kimi belə etsən bir nura dönəcəksən. Sonra vəfat edəndə səni qəbirdə də tapmayacaqlar, -demişdi. Ağ Şəmsəddin elmini tamamlayaraq Həzrətin razılığı ilə yenidən vətənə döndü. Bunu görən tələbələri Hacı Bayram Vəlidən incidilər : “Biz 40 ildir yanındayıq, amma bizə belə iltifat göstərmədin, ancaq ona isə kamil bir insan kimi xeyir-dua verdin”, -dedilər.

Həzrət də: “ Siz onun kimi ali mərtəbəyə ucala bilmədiniz. O qısa müddətdə çox şey öyrəndi. Nə gördüsə götürdü, nə göstərdimsə də, qəvvas kimi dəryanın dərinliklərinə daldı, elm dəryasından dürr, inci çıxardı. O, elmi, hikməti dərindən öyrəndi, hamınızdan elmli və zəkalı çıxdı. Ağzımı açmamış oncədən nədən bəhs edəcəyimi bildi. Ona görə də ona xeyir-dua verdim. O hələ çox mərtəbələrə ucalacaqdır”.

Xocasından ayrılan Ağ Şəmsəddin, əvvəlcə, Bəybazarı adlı yerdə məskən saldı. Orada bir məscid və dəyirman inşa etdirdi. Sonra İsklipdəki Evlek adlı yerə köçüb, burada yaşamağa başladı. Ancaq az sonra yenə də yerini dəyişdirərək, Göynüyə gəldi və burada məskunlaşdı. Göynüklülər ona hörmət əlaməti olaraq bir mülk bağışladılar. Mülkü görəndə Ağ Şəmsəddin güldü. Bunun səbəbini ondan soruşanda o belə cavab verdi: “Otuz il bundan əvvəl yolum Göynüyə düşmüşdü. Bu mülkü görüncə ona meylimi saldım, qəlbim buraya bağlandı. İndi otuz ildən sonra arzuma çatdım”.

Bu arada əbədiyyət dünyasına köç edən Hacı Bayram Vəli həzrətləri son nəfəsində: “Mənim namazımı Ağ Şəmsəddin qılsın, cənazəmi yusun və kəfənləsin, bunu ona xəbər verin”, -deyə vəsiyyət etdi.

Əziz Mustafa

Zaman.- 2010.- 2-3 sentyabr.- S. 13.