Ahıska türkünün qara taleyi (2)

1918-ci ilin axırı, 1919-cu ilin əvvəllərində Ahalkələk və Borçalını ələ keçirmək uğrunda Ermənistan-Gürcüstan müharibəsi başladı. Həmin vaxt, yəni dekabrın 4-5-i gürcülər Ahıskanı, ermənilər Ahalkələyi işğal etdilər. Qafqazda öz geosiyasi məqsədlərini həyata keçirməyə çalışan ingilislər isə dekabrın 8-də Batumini işğal etdilər.

Beləliklə, gürcülər, ermənilər və ingilislər bu ərazilərdə etnik təmizləmə siyasəti yeridərək, qanlı “Türksüz Ahıska” planını həyata keçirməyə başladılar.

Həmin dövrdə Parisdə olan Azərbaycan nümayəndə heyəti özünün taleyüklü problemlərinə baxmayaraq, erməni, rus, gürcü və ingilislərin ahıskalılara qarşı kütləvi şəkildə soyqırımı həyata keçirmələrinə və qarşı kəskin etirazını bildirdi. Yenə də ahıskalıları kütləvi şəkildə məhv olmaqdan qardaş Türkiyə xilas etdi. Belə ki, Türkiyənin milli-azadlıq hərəkatına rəhbərlik edən Mustafa Kamal Atatürkün başçılığı altında işğal olunmuş torpaqların bir hissəsi düşmən tapdağından azad edildi. Lakin o dövrün geosiyasi vəziyyəti Anadolu türkləri üçün hələ də əlverişli deyildi. Ona görə də Türkiyə bəzi güzəştlərə getməyə məcbur oldu. 1921-ci il, martın 16-da Türkiyənin Rusiya ilə bağladığı müqaviləyə əsasən, Batumi, Ahıska, Ahalkələk, Acar bölgələri Gürcüstan Respublikasına verildi. Ahıska türklərinə isə təklif edildi ki, onlar Türkiyəyə köçsünlər. Ancaq Ahıska türkləri bu təklifi qəbul etmədilər. Amma onları qarşıda daha ağır faciələr gözləyirdi. Bolşeviklər Ahıska türklərinə düşmən münasibət bəsləyir və onları inqilab düşmənləri adlandıraraq təqib edir və ağır təzyiqlər altında saxlayırdılar. Onlar milli ziyalıları, az-çox savadı olan hər bir ahıskalını xüsusi nəzarət altına alır, sürgünə göndərir və ya güllələyirdilər. Necə deyərlər, ötən əsrin 20-ci illərindən başlayaraq, ahıskalılara qarşı dövlət səviyyəsində yeni soyqırımı siyasəti həyata keçirilirdi. Qırmızıların hakimiyyətə gəlməsi ilə Ahıska türkləri yağışdan çıxıb, yağmura düşmüş və bolşevik zülmü altında ən faciəli günlərini yaşamağa başlamışdılar. Həmin dövrdə on mindən artıq Ahıska türkü “qulaq”, “xalq düşməni” adı altında sürgünə göndərilmişdi. 20 minə yaxın Ahıska türkü isə qondarma iddialarla güllələnmişdi. Bununla da ahıskalıların Orta Asiyaya sürgünün əsası qoyuldu. Bir sözlə, bolşeviklər çar Rusiyası tərəfindən əsası qoyulan “Türksüz Ahıska” siyasətini daha qəddar üsullarla həyata keçirirdilər. Buna paralel olaraq, Ahıska türklərini zorla öz adlarını, soyadlarını gürcü adları ilə dəyişdirməyə məcbur edir, onların guya türkləşmiş gürcülər olduğunu sübut etməyə çalışırdılar. Əhali isə buna güclü müqavimət göstərirdi. Buna baxmayaraq, ahıskalılar arasında təzyiqlərə, zülmə tab gətirməyərək məcburiyyət qarşısında ad və soyadlarını gürcü ad və soyadları ilə əvəz edənlər, özlərinin gürcü olduğunu söyləyənlər də vardı. Ancaq onların sayı çox az idi. Bu isə bölgəni tamamilə türklərdən təmizləmək və oraya erməniləri və gürcüləri köçürmək istəyən Moskva tərəfindən xüsusi əsəbiliklə qarşılanırdı. Ona görə də hələ ötən əsrin 30-cu illərində Moskvada türk düşməni, qəddar A. Mikoyanın iştirakı və təşəbbüsü ilə ahıskalıların doğma yurd-yuvalarından Orta Asiyaya, Qazaxıstana və Sibirə sürgün edilmələri barədə xüsusi plan hazırlanmışdı. Lakin həmin dövrdə SSRİ rəhbərliyinin başı Finlandiya ilə münaqişəyə, həmçinin Polşanın bölüşdürülməsi, Pribaltikanın işğalı məsələlərinə qarışmışdı və bu məsələ ilə məşğul olmağa, sadəcə olaraq, vaxt yox idi. Bundan əlavə, həmin dövrdə ahıskalıların sürgün edilmələri üçün ordu hissələri və çoxlu sayda vaqon tələb olunurdu ki, bu da yox idi. Əldə olan vaqonlardan isə təcili şəkildə Uzaq Şərqdən SSRİ-nin Avropa hissəsinə canlı qüvvə və hərbi texnika daşınmasında istifadə edilirdi.

Rusların ahıskalılara düşmən münasibət bəsləməsinə baxmayaraq, onların orduya səfərbər edilməsi prosesi davam edirdi. Belə ki, Almaniya ilə müharibə ərəfəsində, 1938-1941-ci illərdə 40-50 min nəfər Ahıska türkü orduya çağırılmışdı. Onların da 30 min nəfərə yaxını dünyanın iki faşist rejimi, alman və rus faşizmi arasında dünya ağalığı uğrunda gedən mübarizənın qurbanı oldu. Amma Ahıska türklərinin müharibədə qəhrəmancasına döyüşməsinə və bu yolda canlarından belə keçmələrinə baxmayaraq, başı min bəla çəkən bu talesiz xalqa Moskvanın münasibəti dəyişməmişdi. Nəhayət, 1944-cü ilin yazında Almaniya ilə müharibədə qalib gələcəyinə əmin olan SSRİ rəhbərliyi Ahıska türklərinin deportasiyası planını həyata keçirmək üçün hərəkətə gəldi.

Deportasİya - “Türksüz AhIska” planI reallaşdI

1944-cü il, iyul ayının 31-də SSRİ Dövlət Müdafiə Komitəsi Ahıska türklərinin məcburi qaydada Qazaxıstana, Qırğızıstana və Özbəkistana sürgün edilməsi barədə 6279 saylı qərar qəbul etdi. Buna əsas kimi isə guya müharibə dövründə Ahıska türklərinin düşmən ünsürlərlə əlbir olması və vətənə xəyanət etməsi göstərilirdi. Halbuki həmin dövrdə, yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, Ahıska türklərindən 40-50 min nəfəri düşmənə qarşı döyüşürdü. Burada hər hansı xəyanətdən söhbət gedə bilməzdi. Hətta Stalin özü belə ahıskalıların vətənə xəyanət üstündə sürgün edilməsi ilə bağlı Mikoyan və onun əlaltıları tərəfindən ortaya atılan belə bir iddianı istehza ilə qarşılamışdı. Deyilənə görə, Stalin bu planı hazırlayanlardan soruşmuşdu: “Ahıska türklərinin sürgün edilməsini əsaslandırmaq üçün başqa, daha inandırıcı fakt tapa bilmədinizmi?”

Amma artıq iş-işdən keçmişdi və 1944-cü ildə Ahıska türkləri Gürcüstandan kütləvi şəkildə sürgün olunarkən Moskva onlara “etibarsız xalq” damğasını vurmuşdu və bu, onların sürgün edilmələri üçün rusların əlində bir bəhanəyə çevrilmişdi. Halbuki Ahıska türkləri digər repressiya olunmuş xalqlarla birlikdə Almaniyanın SSRİ-yə hücumunu ümumxalq faciəsi kimi qəbul etmişdilər. Onlar bir nəfər kimi ayağa qalxaraq ölkəni müdafiə etməyə hazır olduqlarını bildirmişdilər. Almaniya SSRİ üzərinə hücum etdikdən sonra 40-50 min nəfərdən artıq Ahıska türkü səfərbərliyə alınmış və almanlarla döyüşmək üçün cəbhəyə göndərilmişdi. Onlardan 26 min nəfəri bu döyüşlərdə həlak olmuşdu. 8 nəfər Ahıska türkü isə cəbhədə göstərdiyi qəhrəmanlığa görə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülmüşdü. Bu, Moskvaya da məlum idi və aralarından 8 nəfər Sovet İttifaqı Qəhrəmanı çıxan Ahıska türklərini 1944-cü ildə sürgünə göndərərək, onlara etibarsız xalq damğası vurmaq özü də Rusiyanı idarə edənlərin təbiətindəki vəhşilikdən, qana hərislikdən və etnik azlıqları tamamilə məhv etmək kimi mənfur xislətlərindən irəli gəlirdi.

Əziz Mustafa

Zaman.- 2010.- 30 sentyabr-1 oktyabr.- S. 11.