“Abşerona güclü enerji toplanıb”

Dünən Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Geologiya İnstitutunun Elmi Şurasının toplantısı keçirildi. Tədbirdə “Yaponiya zəlzələsi. Azərbaycanın geodinamik problemləri” mövzusunda məruzələr dinlənildi. İclasda çıxış edən Geologiya İnstitutunun Geodinamika və seysmologiya şöbəsinin rəhbəri, professor Fəxrəddin Qədirov dedi ki, mart ayının əvvəlindən Salyandan Hacıqabula qədər olan ərazilərdə torpaq qırılmaları baş verib. Nəticədə ərazinin Xəzər dənizinə baxan hissəsi 5-10 santimetr aşağı düşüb.

Fəxrəddin Qədirov qeyd etdi ki, bəzi yerlərdə kiçik palçıq vulkanları da peyda olub. Onun sözlərinə görə, bunlar Hacıqabulda 3.5, 3.6, 3.2 maqnitudalı zəlzələlərin olmasına gətirib çıxarıb. Direktor müavini torpaqda yarılma hadisəsinin Abşerona tərəf hərəkət edə biləcəyini də söyləyib. Professorun sözlərinə görə, araşdırmalar göstərir ki, Bakı, Şıxlar, Xıdırlı, Salyan nöqtələri bir istiqamətə hərəkət edir, digər hissələr isə başqa istiqamətə. Onun sözlərinə görə, qırılmaların nəticəsi olaraq Abşeronda torpaq dartınmaları da baş verir. Fəxrəddin müəllim hesab edir ki, bu proseslərin nəticəsi olaraq, Bakıda, Abşeron yarımadasında Yaponiyadakı kimi güclü zəlzələnin baş verməsi gözlənilmir: “Zəlzələ ola bilər, amma Yaponiyadakı kimi dəhşətli yox”.

“Xəzər dənizinin Azərbaycana aid hissəsində güclü sunami təhlükəsi yoxdur”. Bu sözləri isə Coğrafiya İnstitutunun direktor müavini Ramiz Məmmədov dedi. R. Məmmədov hesab edir ki, Xəzərdə zəlzələ baş versə, sunaminin vurduğu qədər ziyan olmasa da, ölkəmizin infrastrukturuna müəyyən zərər dəyə bilər.

“Abşeron yarımadasında dartınma baş verir”

F. Qədirovun sözlərinə görə, bu proseslərin nəticəsi olaraq, getdikcə Abşeron yarımadasına güclü enerji toplanır: “Bundan əlavə, bu proseslərin təsiri olaraq Abşeron yarımadasında dartınma baş verir”.

Professorun sözlərinə görə, araşdırmalar göstərir ki, Bakı, Şıxlar, Xıdırlı, Salyan nöqtələri bir istiqamətə hərəkət edir, digər hissələr isə başqa istiqamətə. O, bu faktları iki həftə əvvəl alınmış məlumatlara əsasən diqqətə çatdırdığını deyib: “Dartınmalar ən çox torpaq qırılmalarının baş verdiyi ərazilərdə qeydə alınır”.

Geodinamika və seysmologiya şöbəsinin rəhbəri onu da bildirdi ki, Şıxlar nöqtəsinin sürəti, Bakı nöqtəsinin sürəti ilə müqayisədə çox böyükdür: “Bu sürət fərqi isə dartınma riskini bir qədər də artırır”.

“Zəlzələ ola bilər, amma Yaponiyadakı kimi yox”

Fəxrəddin müəllim hesab edir ki, bu proseslərin nəticəsi olaraq, Bakıda, Abşeron yarımadasında Yaponiyadakı kimi güclü zəlzələnin baş verməsi gözlənilmir: “Qeyd etdiyim proseslə, mexanizmlə Yaponiyada baş vermiş zəlzələnin mexanizmi tamamilə fərqlidir. Ona görə də Yaponiyada çox güclü zəlzələ baş verdi. Burada da ola bilər, amma Yaponiyadakı kimi dəhşətli zəlzələ gözlənilmir”.

Onun sözlərinə görə, seysmik vəziyyəti öyrənmək üçün müəyyən işlərin görülməsinə ehtiyac var: “Baş verə biləcək hadisələri dəqiq söyləmək üçün, ilk növbədə, Abşeron yarımadasında (ada və platformalarda) 10-20 kilometr aralıqda yerləşdirilmiş GPS (Qlobal Yer Təyinetmə) stansiyalarından ibarət geodinamik poliqon yaradılmalı və deformasiya proseslərinin monitorinqi aparılmalıdır. İkincisi, Abşeron geodinamik poliqonunda gərginlik zonalarının dəqiqləşdirilməsi, qırılma yerlərinin və onların zəlzələlərin baş verməsindəki rolunu müəyyən etmək məqsədi ilə geoloji və geofiziki tədqiqatlar aparılmalıdır. Üçüncüsü isə, seysmik təhlükə və risk ssenariləri hazırlanmalıdır”.

“Salyandan Hacıqabula qədər olan hissədə torpaqda qırılma baş verib”

Fəxrəddin Qədirov Salyan rayonu ərazisindən Hacıqabula qədər olan hissədə torpaqda qırılma baş verdiyini də söylədi: “Biz 2006-cı ildən bəri məlumat veririk ki, bu cür proseslər gedir. Bu yaxınlarda həmin prosesin bariz nümunəsi özünü göstərdi. Belə ki, mart ayının əvvəlində həmin ərazilərin dənizə baxan şərq hissəsi 5-10 sm aşağı düşüb. Bəzi yerlərdə kiçik palçıq vulkanları peyda olub. Ən əhəmiyyətlisi isə odur ki, bunlar Hacıqabulda 3.5, 3.6, 3.2 gücündə zəlzələlərin olmasına gətirib çıxarıb. Bu, hələ son deyil, proses davam edir. Biz həmin ərazidə ölçü işlərinin sayını artırsaq, prosesin hansı istiqamətdə inkişaf etdiyini dəqiqləşdirə biləcəyik. Bütün nəzəri tədqiqatlar göstərir ki, bu yarılma Abşerona tərəf hərəkət edə bilər”.

“Bu prosesi dəqiq bilmək lazımdır”

Onun sözlərinə görə, horizontal proseslərin istiqamətləri Salyan rayonundan başlayaraq dəyişir: “Salyan, Xıdırlı, Bakı nöqtələrində şərqə, digərlərində isə şimala və qərbə tərəf hərəkət dominantdır. Elə bil ki, Salyandan Şamaxıya kimi qərb hissə saat əqrəbinin əksi istiqamətində, digər tərəf isə saat əqrəbi istiqamətində dönməyə çalışır. Burada çox böyük sürət fərqi var. Bu sürət fərqi Xıdırlı, Şıxlar, Bakı və Gürgan arasındadır. Xıdırlıdan Gürgana qədər surətlər şərq komponenti üzrə 6 mm-dən 0-a qədər dəyişir. Bu, çox təhlükəlidir. Elə bil ki, bir şeyi bir tərəfdən dartıb, digər tərəfdən saxlayırsan. Bu zaman qırılma baş verir. Bu, plitəiçi qırılmadır. Ola bilsin ki, qədimdən qalandır, indi aktivləşib. Bu, bir az qorxu yaradır. Çünki Abşeronda da qədimdənqalma zəlzələ ocaqları və qırılmalar var. Onlar da aktivləşə bilər. Məsələn, 1842-ci ildə Zabratda baş verən zəlzələ zamanı həmin ərazidən bir qırılma keçib. O da aktivləşə bilər. Bu prosesi dəqiq bilmək lazımdır”.

“Abşerondakı güclü enerji amerikalı geoloqların diqqətini çəkib”

F.Qədirovun sözlərinə görə, proses diqqətdə saxlanılır. Bununla əlaqədar müxtəlif dövlət qurumlarına müraciətlər edilib. Alim Abşeron yarımadasının cənubunda və şərqində sürətlə enerjinin toplanması faktının amerikalı həmkarlarının da diqqətini cəlb etdiyini söylədi: “Abşeron yarımadasında güclü enerji toplanması barədə bu yaxınlarda Amerikanın Geofizika Təşkilatının jurnalında geniş məqalə dərc olunacaq və bütün dünyaya yayımlanacaq”.

“Xəzərdə güclü sunami gözlənilmir”

“Xəzər dənizində sunami təhlükəsi gözlənilmir”. Bu barədə isə sözügedən tədbirdə Coğrafiya İnstitutunun direktor müavini Ramiz Məmmədov məlumat verdi. Onun sözlərinə görə, sunaminin baş verməsi üçün ilk növbədə, geniş ərazi və bol su lazımdır. R. Məmmədov dedi ki, Xəzər dənizində indiyədək 3 dəfə qabarma hadisəsi baş verib. Qabarmalardan birincisi hələ X əsrdə, təqribən 950-ci illərdə Xəzər dənizinin Dağıstan hissəsində olub. Sonra isə 2 dəfə də belə hadisə qeydə alınıb. Lakin Ramiz müəllim hesab edir ki, Xəzərdə zəlzələ baş versə, sunaminin vurduğu qədər ziyan olmasa da, ölkəmizin infrastrukturuna müəyyən zərər dəyə bilər.

“Şəbəkə sıx olsa, yerdaxili prosesləri izləmək asan olar”

Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzinin baş direktoru Qurban Yetirmişli isə dedi ki, bu ilin sonuna kimi “Şahdəniz”, “Ümid” və “Günəşli” yataqlarında dənizdibi seysmik stansiyalar quraşdırılacaq. O bildirdi ki, Xəzərdə quraşdırılacaq yeni seysmik stansiyalar bp-yə məxsus “Şahdəniz” yatağında, Azərbaycana məxsus “Ümid” və “Günəşli” yataqlarında təşkil olunacaq. Onun sözlərinə görə, bunlar keçmiş SSRİ ölkələrində quraşdırılan ilk dənizdibi seysmometr olacaq.

Hazırda Azərbaycanda 30 seysmik stansiyanın fəaliyyət göstərdiyini deyən Q. Yetirmişli cari ilin sonuna kimi quruda daha 5 stansiyanın quraşdırılacağını qeyd etdi: “Xəzərdə 10 dənizdibi stansiyanın quraşdırılması nəzərdə tutulur. Cari il ərzində görüləcək işlər sayəsində 10-u dəniz dibində, 35-i isə quruda olmaqla, Azərbaycanın seysmik monitorinq sistemi yaradılacaq”. Qurban Yetirmişlinin sözlərinə görə, şəbəkə nə qədər sıx olsa, yerdaxili prosesləri izləmək bir o qədər asan olar.

Nicat İntiqam

Zaman.-2011.- 2-4 aprel.- S. 8.