“Füzuli” və “Şuşalı qız” məni yaman yandırır

Onun tablolarında doğma yurda, torpağa bağlılıq əks olunub. Elə bu mövzularda çəkdiyi boyakarlıq və qrafika əsərləri ona plakat və portret ustası kimi şöhrət qazandırıb.

Onun tablolarında doğma yurda, torpağa bağlılıq əks olunub. Elə bu mövzularda çəkdiyi boyakarlıq və qrafika əsərləri ona plakat və portret ustası kimi şöhrət qazandırıb. Həmsöhbətimiz tanınmış yazıçı Seyid Hüseyn və şair Ümgülsüm xanımın övladı, ömrünün 5 ilini sürgündə keçirmiş, bu günlərdə 90 yaşı tamam olmuş xalq rəssamı, "Şöhrət" və "Şərəf" ordenli Oqtay Sadıqzadədir. Qeyd edək ki, o, sonuncu mükafata bu ilin fevralında layiq görülüb. Oqtay müəllim ölkə başçısının ona diqqətini yüksək dəyərləndirdi və belə mükafatların bir rəssam kimi yaradıcılığına əlavə stimul verdiyini dedi. Onunla söhbətimizi 70 il öncəki həyat səhifələrini vərəqləməklə davam etdik. Bu da səbəbsiz deyildi, çünki bu il onun həbsindən 70, azadlığa çıxmasından 65 il keçir.

- Rəssamlıq fəaliyyətimə başladığım Nizami Gəncəvi adına Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyində Nizaminin əsərlərinə çəkdiyim və Bədii Şura tərəfindən bəyənilmiş tablomun sevincini yaşamağa imkan tapmamış "xalq düşməni"nin oğlu kimi katorqa cəzasına məhkum olundum. "İşçi batalyonu"nun tərkib-ində Altay vilayətinin Robsovsk şəhərində tank zavodunun özülünün salınmasında çalışmağa başladım. İnanın, elə soyuq idi ki... Torpaq şaxtadan elə donurdu ki, külünglə kiçik qəlpələr belə qorarmaqda çətinlik çəkirdim. Özümüz də "zemlyanka"larda, yəni yeraltı "evlər"də qalırdıq. Yeməkdən, yatıb-durduğumuz yerdən danışmağa dəyməz. Çünki orada hər şey insan əleyhinə idi. Sözün düzü, arıq vücudumla belə çətin şəraitdə sağ qalacağıma heç ümidim yox idi. Məni Allah qorudu. İnanın, heç xəstələnmədim də...

- Nə əcəb ordu sıralarına yazılmaq fikrinə düşmədiniz?

- Cəhd etdim. Amma mənə dedilər ki, istəyirsən cəbhəyə gedib faşistlərə tərəf keçəsən?! Bunu ağlından çıxart! Təbii ki, ata-anamın repressiya qurbanı olmalarından onların xəbərləri vardı. Yoxsa məni belə təhdid etməzdilər ki?

- Bəs orada sizin yaradıcılığınızdan istifadə etmək istəmədilər?

- O illərdə rəssamlıq sovet dövlətinin əsas təbliğat vasitələrindən birinə çevrilmişdi. Həmin şəhərdə də yeganə rəssam mən idim. Amma nədənsə məndən istifadə etmək istəmirdilər. Lakin 1944-cü ildən rəssam kimi fəaliyyətimə şərait yaratdılar. İşim siyasi şüarlar yazmaq, divar qəzetlərinə tərtibatlar verməkdən ibarət idi. Bu təyinatdan az sonra məni emalatxana ilə də təmin etdilər. Təbii ki, bundan sonra işim bir qədər asanlaşdı, yəni daha səhər tezdən durub yer qazmağa getmirdim.

- O illərdə partiyaya keçmək sanki bir ənənəyə çevrilmişdi. Siz də bu "axına" düşdünüzmü?

- Sözün düzü, istəyirdim. Amma məni bu fikrimdən koloniyanın komsomol katibi daşındırdı. Bu məsləhətinə görə sonradan onun ölülərinə o qədər rəhmət oxudum ki...

- Bəs bu zülmdən necə qurtuldunuz?

- Müharibə qurtarandan sonra xüsusi şöbədə çalışan bir nəfər məni başa saldı ki, əgər Azərbaycan Rəssamlar İttifaqı məktub yazıb, sənə ehtiyacları olduğunu bildirsə, bu zülmdən azad ola bilərsən. O zaman bizim ittifaqa Yuqoslaviyaya qədər döyüş yolu keçmiş "Qırmızı ulduz" ordenli Mürsəl Nəcəfov rəhbərlik edirdi. Belə bir müraciətim müsbət qarşılandı. Beləcə, 1946-cı ilin martında sürgündən evə qayıtmağım üçün mənə arayış verildi. Yoxsa kim bilir, taleyim necə olacaqdı? Bir sözlə, o məktubun mənə böyük köməyi oldu.

- O illərdə ata-ananızla məktublaşa bilirdinizmi?

- Anamdan arabir məktub alırdım. Atamdan isə heç bir soraq çıxmadı. Onu da deyim ki, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin banisi Məmməd Əmin Rəsulzadə xalamın yoldaşı, həm də anamın əmisi oğlu idi. Zənnimcə, elə yaxınlarımın xalq düşməni kimi həbs olunmalarında, güllələnmələrində bu amil əsas oldu.

- Onların həbsi ilə bağlı bir xatirəniz varmı?

- O zaman 16 yaşım vardı. Yay günü idi. Novxanıda - xalamgilin bağında idim. Xalamın böyük oğlu Rəsulu elə mənim gözlərim qabağında həbs etdilər (3 gün sonra da güllələdilər). Elə həmin gün də Şüvəlandakı bağımızda atamı tutdular.

"Təhsilimi davam etdirə bilmədim"

- Sürgün həyatından sonra həyata uyğunlaşmaq sizə çətin oldu?

- Çox çətinliklərlə üzləşdim... İndi onları yada salanda istər-istəməz kövrəlirəm. Maddi imkansızlıq, ailəmizin qayğısı... Onu da deyim ki, ailəmizdə 3 qardaş, bir bacı idik. O zaman kiçik qardaşım Cığatay da xalq düşməninin oğlu kimi həbs olunmuşdu. O, işçi batalyonundan xəstə qayıtdığı üçün vəfat etdi. Heç anamı da görmək mənə nəsib olmadı. Belə ki, o, sürgündən qayıtdıqdan 3 ay sonra dünyasını dəyişmişdi. Bu xəbəri də katorqa həyatımdan sonra aldım.

- Elə bu kimi çətinliklər ucbatından təhsilinizi də davam etdirə bilmədiniz?

- Bəli... (Bir qədər düşündükdən sonra əlavə edir). O zaman məni oxuduğum Əzim Əzimzadə adına Rəssamlıq Məktəbindən də qovdular. Məktəbə bərpa olunmağım haqqında bir neçə dəfə Mədəniyyət İdarəsinə müraciət elədim. Amma iş elə gətirdi ki, bu məsələ ilə bağlı təşkil olunmuş komissiyanın rəhbəri Ruhulla Axundov, daha sonra Davud Rəsulzadə də həbs olundular. Sonradan Mirzə İbrahimovun köməyi sayəsində məktəbə bərpa olundum. O zaman o komissiyanın tərkibinə Üzeyir bəy də daxil idi. Nə isə, sonradan üzləşdiyim əziyyətlərdən sonra daha məktəb qapısı döymədim. İndi məktəbdən söz düşəndə yarızarafat, yarıgerçək deyirəm: "Mən Sibir akademiyasını bitirmişəm". Bir də, hər şeyi oxumaqla öyrənmək olmur ki... Gərək istedadın olsun. Eh, o qədər işini bilməyən ali savadlılarımız var ki... Bala, mənim məktəblərim çalışdığım muzeylər olub.

"Onun taleyinecə olacaq?"

- Oqtay müəllim, indi hansı əsər üzərində işləyirsiniz?

- Qucağında körpə tutmuş ana təsviri olan, onun gələcək taleyinin necə olacağını düşünən və təxmini ad verdiyim "Onun taleyi necə olacaq?" tablosu üzərində çalışıram. Amma nə gizlədim, 3-4 aydir ki, işləyə bilmirəm: gözlərim incidir, əlim yaxşı işləmir. Hərdən mənə elə gəlir ki, bu əsəri tamamlamağa ömür vəfa etməyəcək...

- Niyə belə fikirləşirsiniz?

- Artıq yaş da öz sözünü deyir... Bir şeyi də deyim. Deyirlər ki, insan qocalanda müdrik olur. Amma mən bu fikirlə razılaşmıram. Belə ki, bu yaşda maraq dairən məhdudlaşır, səhvlərini görə bilmirsən. Hərdən deyirəm, nə yaxşı ki, çoxlu tələbələrim var... Şişirtmədən deyirəm ki, məni ayaqda saxlayan onlardır. O gün olmasın ki, bu və ya digər tələbəm qapımı döyməsin, yaxud zəng etməsin... Mən də onlardan öz köməyimi əsirgəmirəm.

- Maddi durumunuz necədir?

- Allaha şükür yaxşıdır! Prezident təqaüdü də alıram.

- Bugünkü rəssamlığımızın inkişafı sizi qane edirmi?

- Bu gün sənətə münasibət dəyişib. Yeni üslublar realizmi üstələyib. Mən klassik üsluba üstünlük verirəm. Heç yeni üslublara can atmıram. Bilirsinizmi, indiki rəssamların öz prinsipləri var. Konseptual rəngkarlıq var... Burada şəkil çəkmək əsas deyil. Vacibi ideyadır. O ideyanı necə bacarırlar o formada çatdırmağa çalışırlar. Nə gizlədim, belə əsərlərdən zövq ala bilmirəm.

"Tarixi-ədəbi mənzərə canlandırmaq çətindir"

- Səhv etmirəmsə, siz İngiltərə kraliçası II Yelizavetanın da portretini çəkmisiniz? Onu II Yelizavetaya çatdırılacağı barədə söhbətlər də dolaşırdı. Bəs o tablonun taleyi necə oldu?

- Heydər Əliyev II Yelizavetanın taxta çıxmasının 50 illiyi münasibəti ilə təşkil olunacaq mərasimdə həmin tablonu ona bağışlamalı idi. Lakin həmin tədbir baş tutmadı, nəticədə tablo sahibinə çatdırılmadı. Odur ki, onu Dövlət İncəsənət Muzeyinə verdim. Daha doğrusu, muzey aldı.

- Siz Heydər Əliyevin, onun xanımının da portretlərini çəkmisiniz? Heydər Əliyevlə şəxsi tanışlığınız var idi?

- Heydər Əliyevlə ilk görüşüm 1985-ci ildə onun bir qrup sənət adamı ilə hansısa rayonlardan birinə gəlişi zamanı olub. Onu da deyim ki, o, mənim yaddaşımda çox məlumatlı, həm də xeyirxah bir şəxsiyyət kimi qalıb.

- Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyində neçə-neçə tematik tablonuz var... Belə əsərlər yaratmağın çətinliyi nədədir?

-Doğrudan da, tarixi-ədəbi mənzərələri canlandırmaq çətindir. Odur ki, bu və ya digər mövzu üzərində işləyərkən onlarla kitab mütaliə edir, nəinki yaratdığım obrazın, həm də onun zəmanəsi ilə yaxından tanış olmağa çalışıram.

- Oqtay müəllim, atanız yazıçı, ananız şair olub... Bəs necə oldu ki, bu sənəti seçdiniz?

- Atamın rəssamlıq qabiliyyəti də vardı. Hərdən rəsmlər çəkərdi. Amma bu sənəti necə seçməyimi, heç şəkil çəkməyə nə vaxt başladığımı deyə bilmərəm. Yalnız onu deyə bilərəm ki, bəlkə də, onun bu bacarığı məni bu sahəyə həvəsləndirib. Odur ki, səkkizinci sinfi bitirib Rəssamlıq Məktəbinə daxil oldum…

"Onun varlığı günlərimə yeni rəng qatdı"

- Oqtay müəllim, sizin həyat yoldaşınız Elmira Şahtaxtinskaya da rəssam olub... Bəlkə, onu da xatırlayaq?

- "Azərnəşr"də bədii redaktor işləyirdim. Əslən Naxçıvandan olan Elmiranın da təyinatını sonradan ora verdilər. O, mənim rəhbərliyim altında plakat şöbəsinə rəhbərlik edirdi. Onun gəlişi ilə 34 yaşlı Oqtayın sankı dünyası yeniləndi, günlərinə yeni rənglər qatıldı. Amma evsiz olduğuma görə birdən-birə evlənmək barədə qərar vermədim. Ev aldıqdan sonra ona evlənmək təklifi elədim.

- İki rəssam bir damın altında... Ən çox mübahisələriniz nə üstündə olardı?

- Nə qədər qəribə görünsə də, söz-söhbətimiz daha çox rəssamlığa görə düşərdi. O, hansısa əsəri bəyənərdi, mən isə yox. Məsələn, mən klassik alman rəssamlarının əsərlərini bəyənmirdim. Elmiranın isə onların yaratdığı əsərlərdən xoşu gəlirdi... Lakin həyat elə gətirdi ki, (kövrək səslə) 1996-cı ildə Elmiram dünyasını dəyişdi

- Bəs darıxanda kimlərlə həmsöhbət olursunuz?

- Hazırda yaşadığım binada bir zamanlar söhbətim tutanların sayı çox idi. Onlarla həmsöhbət olurdum. Yaşıdlarım bir-bir bu dünyadan köçüb-gedirlər. Mikayıl Abdullayevi və Böyükağa Mirzəzadəni deyirəm... İndi bizim binada bir vaxtlar yoldaşlıq elədiyim adamların ya övladları, ya da nəvələri yaşayırlar. Nədənsə onlarla dil tapmaqda çətinlik çəkirəm. Görünür, bu, elə yaşdan irəli gəlir. Yaş öz sözünü deyir. Hə, bir də, son vaxtlar Tofiq Ağababayevlə, Oqtay Şıxəliyevlə, Altay Hacıyevlə dərdləşirəm.

- Oğlunuz Altay da sizin sənətinizin davamçısı oldu?

- Altaya nə mən, nə də anası "rəssam ol" demədik. Sadəcə, göz açdığı mühit özü onu bu sahəyə gətirdi. Onu da deyim ki, onun özünəməxsus dəst-xətti var. Yəni o da müasirliyə meyillidir.

"İçərişəhəri çəkərdim"

- Son illər Bakı çox dəyişib. Əgər sizdən Bakı ilə bağlı bir tablo çəkməyinizi xahiş etsələr, bir köhnə bakılı kimi bu şəhərin hansı guşəsini çəkərdiniz?

- O vaxt Bakının öz sifəti var idi. İndi köhnə Bakıdan heç nə qalmayıb ki... Evlər az qalır bir-birinin içinə girsin. İnsafən inkişaf da var. Amma Bakı daha yaxşı ola bilərdi. Nə isə, indi şəhər o qədər dəyişib ki, hərdən tam başqa bir şəhərdə yaşadığımı zənn edirəm. Amma mənim üçün dəyişməyən yalnız anadan olduğum, boya-başa çatdığım, hər daşına, hər dalanına bələd olduğum İçərişəhərdir. Doğrudur, İçərişəhər də bir qədər dəyişib. Amma mənim gözlərimdə İçərişəhər sankı əvvəlki İçərişəhərdi. Oradan bir tablo məmnuniyyətlə işləyərdim.

- Oqtay müəllim, nə vaxtsa xatirələrinizi yazmaq niyyətiniz varmı?

- Sözün düzü, bir zamanlar belə bir fikrim var idi. Amma indi... yaza bilmirəm.

- Hansısa əsərinizin taleyindən narahatsınız?

- İki əsərimin taleyi məni indi də düşündürür. Onlardan biri Füzulinin portretidir ki, bir vaxtlar onu Füzuli rayonuna bağışladım. İndi ondan heç bir xəbər yoxdur. Görünür, düşmən tapdağı altında qaldı... İkincisi də "Şuşalı qız"dır ki, onu da bir kiprliyə verdim. Gərək verməyəydim... Bu iki əsərin taleyi məni indi də yandırır.

Qvamı Məhəbbətoğlu

Zaman.- 2011.- 12-13 aprel.- S.13.