“Tərəddüdlərimə son qoymaq üçün özümdə cəsarət tapacağam”

Fəridə Hacıyeva... Sözün düzü, onu M. F. Axundov adına Milli Kitabxananın dövri mətbuat bölməsində dəfələrlə görmüşdüm... Onu adi kitabxana işçisi olduğunu zənn etmişdim. Lakin bu günlərdə “Hu, Mövlanə, hu” kitabının məhz Fəridə xanımın qələminin məhsulu olduğunu biləndən sonra onunla - bu sadə, mehriban insanla görüşmək, ondan müsahibə almaq fikrinə düşdüm. Onunla görüşəndə bir daha hiss etdim ki, Mövlananı təbliğ edən, ona əsərlər həsr edən insan məhz belə səmimi, belə mehriban ola bilər. Fəridə xanımının fikrincə, səmimi olmayan insan sevilə, seçilə bilməz. Bu mənada o, Mövlana demişkən, göründüyü kimi olan, həm də olduğu kimi görünən insanlardandır. Qeyd edək ki, 20 ildir M. F. Axundov adına Milli Kitabxananın dövri mətbuat bölməsinə rəhbərlik edən Fəridə xanım Aşıqlar Birliyi, Aşıq Pəri Məclisi və Yazıçılar Birliyinin üzvü, 7 kitab müəllifi, “Qızıl qələm” mükafatı laureatıdır, bir sıra diplom və fəxri fərmanlarla da təltif edilib, Prezident təqaüdçüsüdür.

- Fəridə xanım, sizin Mövlanaya həsr etdiyiniz “Hu, Mövlanə, hu” kitabınızda bu dahi şəxsiyyətin kəlamları ilə uzlaşan 81 şeiriniz də toplanıb. Adını unutduğum tanınmışlardan biri deyib ki, kitab hər şeydən əvvəl, müəllifin monoloqudur. Bu kitabı sizin monoloqunuz adlandırmaq olarmı?

- Bilirsinizmi, Mövlana Cəlaləddin Rumi dünya ədəbiyyatı xəzinəsinə böyük töhfələr bəxş etmiş şəxslərdən biridir. Dünyada sədaqət, saflıq anlayışlarını təlqin edən bu el müdrikinin kəlamları bütün dövrlər üçün səciyyəvi xarakter daşıyır. Ruminin böyüklüyü ondadır ki, o, hər kəsə olduğu kimi görünməyi məsləhət görür. Çünki hər şey olduğu kimi görünəndə daha gözəl, daha saf olur və öz qiymətini də düzgün alır. Bir də onun böyüklüyü ondadır ki, o, kimliyindən asılı olmayaraq hər kəsi haqqa dəvət edir. Deyir ki, “istər kafir ol, istər atəşə tapın, istər bütə, istər yüz kərə pozmuş ol tövbəni. Ümidsizlik qapısı deyil bu qapı. Necəsən öylə gəl”. Elə bu kimi məziyyətlərinə görə, mövlanəçilik mənim ruhuma hopub. Mən də Mövlananın həyat fəlsəfəsini öyrənərək onun ideyalarını özüməməxsus lirika ilə izhar etməyə çalışmışam və çalışmaqdayam. Amma mən o kitabı monoloq yox, Mövlanəm ilə bir dialoq adlandırardım. Yəni o böyük insandan yazanda, danışanda belə onunla pıçıldaşdığımı zənn edirəm.

- Mövlana irsinə nə vaxtdan könül vermisiniz?

- 20 ildir ki, əgər belə demək mümkünsə, Mövlana yolçusuyam. Lakin mənim Mövlanaya olan sevgim Türkiyənin Egey və Səlcuq universitetlərində təhsil almış və bu müdrik insanın hər əsərinin fəlsəfi çalarlarına dərindən bələd olan oğlumun sayəsində daha da mükəmməlləşib. 4 il öncə Mövlananın 800 illiyi ilə bağlı Türkiyənin Konya şəhərində keçirilən “Mövlana və mövləvilik” adlı simpoziumda iştirakım isə onu dərk etməyimdə daha bir əlavə vəsilə olub. Ölkəmizdəki Türkiyə səfirliyinin dəvəti ilə qatıldığım həmin tədbirdə mən dünyanın müxtəlif ölkələrindən gəlmiş alimlərin Mövlanaya necə yüksək dəyər verdiklərinin bir daha şahidi oldum. Oradan qayıdandan sonra Mövlana ilə bağlı mütəmadi şeirlər yazmağa başladım. Həmin şeirlərim ölkəmizin müxtəlif mətbuat orqanlarında da dərc olunub. Sonra belə qərara gəldim ki, onları bir kitab halında toplayım. Nəticədə, “Hu, Mövlanə, hu” adlı kitabım ərsəyə gəldi. Onu da deyim ki, Mövlana ilə bağlı şeirlər yazmaqda davam edirəm. Bütün yaradıcılığım boyu da ona geniş yer verəcəyəm. Nədən ki, onu düşünmədən yaza bilmirəm.

Sizə bir maraqlı fakt da açıqlayım. Əldə etdiyim məlumata görə son illərdə dünyada ən çox oxunan klassik mütəfəkkir Mövlana Cəlaləddin Rumidir. Xüsusilə də, Amerikada Mövlananın dini-fəlsəfi fikirləri daha çox rəğbət qazanıb. Mövlanaya ilbəil artan sevgini əslində onun Konyadakı məqbərəsinə gələn ziyarətçilərin sayından daha dəqiq, daha aydın öyrənmək olar. Məndə olan məlumata görə, təkcə bu ilin ilk beş ayında Mövlana dərgahına gələn ziyarətçilərin sayı 700 minə yaxın olub. Bu göstərici ötən illə müqayisədə təxminən 20 min çoxdur. Özü də bir həqiqət diqqəti çəkir ki, Mövlana dərgahına gələn xarici vətəndaşların sayı ilbəil artır. Bu ilin ilk beş ayında gələn ziyarətçilərin təxminən 200 mini məhz xaricilərdir, xüsusilə də, avropalılar və amerikalılar.

- Fəridə xanım, bu şeirləriniz Türkiyədə yayılıbmı?

- Nəşr olunub. Amma yazdığım şəkildə. Yəni mən onların Osmanlı türkcəsinə uyğunlaşdırılmasına razı olmamışam. Nədən ki, asanlıqla anlaşılır.

- Bəlkə, “Hu” kəlməsinə də bir aydınlıq gətirəsiniz...

- “Hu” ərəb sözü olub O mənasındadır. Və Quranda 26 dəfə Allaha işarətlə işlədilib. İslam dünyasında geniş yayılmış, hətta məzar daşlarına yazılan “huvəl-Baqi”, yəni “əbədi olan ancaq Odur” həqiqətini elan edərək Allahı nişan verməkdədir.. Bəzi təriqətlərdə ayin olaraq icra edilən “Ya Hu” nidası da bəndənin Allahı çağırmasıdır. Sufi dərvişlər zikr əsnasında Allahı “Ya Hayy” şəklində zikr edirlər. Dilimizdə bu ifadə “Ya Allah, ey Allah” şəklində söylənilir.

- Neylə bağlı şeirləriniz də üstünlük təşkil edir.

- Nə gizlədim, bu alətə də sevgim elə Mövlana yaradıcılığından qaynaqlanıb. Elə ona aid şeirlərimi də ney sədaları altında yazıram. Mövlananın, demək olar ki, bütün əsərlərində ney var, əsərlərindən sanki həmin neyin səsi eşidilir.

“Bihudə günlərimə heyfsləndim”

- Mövlanaya bağlılığınız həyatınızda nələri dəyişdi?

- Sadəcə, Mövlanasız bihudə günlərimə heyfsləndim... Mövlana mənim daxili aləmimi daha da zənginləşdirdi.

- Fəridə xanım, səhv etmirəmsə, sizin səhnə əsərləriniz də var... Mövlana ilə bağlı bir səhnə əsəri yazmaq niyyətiniz varmı?

- Sözün düzü, bu barədə çox götür-qoy etmişəm. Hələlik, onunla bağlı səhnə əsəri yazmağa cəsarət etməmişəm. Bilirsinizmi niyə? Sözün düzü, qorxuram ki, ona layiq bir əsər ortaya qoya bilməyəm. Amma mənə belə gəlir ki, günlərin bir günü bu tərəddüdlərimə son qoymaq üçün özümdə cəsarət tapacağam. Elə zənn edirəm ki, o gün mənim ən xoşbəxt günüm olacaq.

- Siz indiyədək 7 kitab müəllifisiniz... Hansı kitab sizə daha doğma gəlir?

- Əslində hamısı. Amma deyə bilərəm ki, Mövlanaya həsr etdiyim yazılar, şeirlər məni oxucularla daha çox doğmalaşdırıb. Mövlananın adı harada çəkilirsə, könüllərdə sevgi cücərir. Bu dahi insanın ruhunun enerjisi hər yana saf nəfəs kimi yayılır.

- Siz Ramil Səfərova da ilk şeir həsr edənlərdənsiniz....

- Sən demə, analar tək öz övladlarını deyil, vətəninin mərd, igid oğlunu öz övladı, ciyərparası kimi sevib, onun dərdini, xiffətini illər boyu qubarlamış ürəyində çəkə bilərmiş. Bax mənim də payıma bu dərdi çəkmək düşüb... Adətən, insanlar həbsxanaya düşəndə mənən durğunlaşırlar. Ramil isə... məhkəmə salonundakı çıxışı ilə onu belə hərəkət etməyə vadar edənlərə ittiham oxumağı bacardı. Bütün bunların təsiri altında mən ona şeirlər həsr etmişəm, onları neçə-neçə tədbirdə də oxumuşam. Hətta ona “Açıq məktub” da göndərmişəm. Bilirsinizmi, hər gün, hər an onun məğrur, möhtəşəm varlığı gözlərimin önündədir. Onu da deyim ki, o, dörd divar arasında böyük macar xalqının yazıçısı Maqda Sabonun “Qapı” adlı romanını tərcümə etməklə bir daha özünün kim olduğunu sübut etdi. Yeri gəlmişkən, onun da tezliklə azadlıq qapısının açılmasını arzulayıram.

- Siz də, səhv etmirəmsə, tərcümə ilə də məşğul olmusunuz?

- Bəli, rumın xalqının tanınmış şairi Mixay Emineskudan etdiyim tərcümələri “Ulduzlardan pay istərəm” kitabında toplayaraq Rumıniya səfirliyinin dəstəyi ilə nəşr etdirmişəm.

“Deyəsən, əsil şairəsən”

- Bəs Fəridə xanım ilk lirik duyğularını kütlə qarşısına nə vaxt çıxarıb?

- Sumqayıtda Səməd Vurğunun 60 illiyi ilə bağlı keçirilən tədbirdə bu böyük insana həsr etdiyim şeirimlə çıxış etdim. O zaman şeirim elə təmtəraqla qarşılandı ki... İnandırım sizi, o gecə sevincimdən səhərədək yata bilmədim. Onda 13 yaşım var idi. Sonra şeirlərimi “Ulduz” jurnalına təqdim etdim. Jurnalın redaktoru Yusif Səmədoğlunun o zaman dediyi sözlər indi də xatirimdədir: “Koroğlu əsil qəhrəman olan kimi, sən də, deyəsən, əsil şairəsən”. Mənə poeziya aləmində ilk xeyir-duanı da elə o verdi. Onu da deyim ki, Hüseyn Arif, Əzizə xanım Cəfərzadə yaradıcılığıma yön verənlərdən olublar. Hətta ilk kitabıma - “Məni məndən alan dünya”ya ön sözü də Əzizə xanım yazıb.

- Səhv etmirəmsə, bir zamanlar sizin sözlərinizə musiqilər də bəstələnib. Lakin son zamanlar...

- “Aşıq Pəri” şeirimə Sevda İbrahimova, Aşıq Qurbaniyə həsr etdiyim “Gəlmişəm” şeirimə Süleyman Ələsgərov mahnı bəstələyiblər. Sonradan da bir neçə bəstəkar mənim yaradıcılığıma müraciət ediblər. Amma mən özümü heç də nəğməkar şair kimi görmək istəmədim. Odur ki, bu sahədən uzaqlaşdım.

- Səməd sevgisindən Mövlana sevgisinə yol gəlmisiniz... Amma sizin şeirlərinizdə bir kədər hakimdir... Həyatda isə nikbin bir xanım təəssüratı oyadırsınız...

- Anam Cəbrayıldandır. Anası şuşalı olub. Özü də Cavanşirlər nəslindən... Atam isə Qubadlıdandır. Mən şəhərdə anadan olsam da, özümü o torpağın nümayəndəsi sayıram. Bəlkə də şeirlərimdəki kədər həmin bölgələrin hələ də düşmən tapdağı altında olmasından irəli gəlir. Mən yalnız olanda kədərlə həmsöhbət oluram. Bəli, kədər mənim içimdədir. Onu kimsəyə yükləyə də bilmərəm. Ancaq insanlarla münasibətdə tamamilə başqa adam oluram.

- Fəridə xanım, Mövlana deyir ki, insan 3 yol keçir: xamlıq, bişmək və yanmaq. Xoşbəxt o adamdır ki, yana bilsin. Mənə elə gəlir ki, siz o xoşbəxtlərdənsiniz....

- Mənə verdiyiniz bu dəyərə görə sizə təşəkkürlər edirəm. Onu da bildirim ki, əgər belə demək mümkünsə, mən, həqiqətən də, Mövlana fikirləri ilə bişdim. İndi də onun sevgisində yanıram. Hər kəsə də belə yanmaq arzulayıram.

“Çalıquşu”nun Fəridəsinə oxşamaq istəyirdim”

- Fəridə xanım, bir sual da sizin kitabxana işinizlə bağlı vermək istəyirəm...Kitabxanaya sizi bağlayan nədir?

- 40 ildir ki, Mədəniyyət Nazirliyinin əməkdaşıyam. 31 ildir burada çalışıram. Kitabxana mənim həyatımdır.

- Dövri mətbuatla maraqlananların sayı çoxdurmu?

- Bizim gündəlik nəşrlərdən istifadə edənlərin əksəriyyəti təqaüdçülərdir. İnandırım sizi, onlara o qədər öyrəşmişik ki, biri gəlməyəndə narahat oluruq. Köhnə nəşrlərə bir qayda olaraq bu və ya digər sahə üzrə araşdırma aparanlar müraciət edirlər.

- Yəqin, mütaliəni sevirsiniz. Kitablar sizə nə verib?

- Mütaliə, demək olar ki, mənim gənclik vaxtlarımdan hobbimə çevrilib. O vaxtdan bir gün də olsun mütaliəsiz günüm olmayıb. Azərbaycan ədəbiyyatı ilə yanaşı, xarici ədəbiyyatı da böyük həvəslə oxuyuram. Həyatla bərabər kitablar da mənə çox şeylər verib. Elə kitab olub ki, onun qəhrəmanına bənzəmək istəmişəm. O vaxtlar... “Çalıquşu”nun Fəridəsinə daha çox oxşamaq istəyirdim.

QVAMI MƏHƏBBƏTOĞLU

Zaman.- 2001.- 9-10 avqust.- S.12.