“İnsanı mənən kamilləşdirən, “Mən”ini “Mən” edən onu əhatə edən ədəbi mühitdir

ƏZIZ MUSTAFA

Səlim Babullaoğlu ədəbiyyata ötən əsrin 90-cı illərinin ortalarında gəldi və dərhal da ədəbi ictimaiyyətin diqqətini cəlb etdi. Çünki onunşeirlərində həyat eşqi, keçmişimizlə gələcəyimiz arasında bir körpü, ədəbi varislik özünü güclü şəkildə əks etdirir. Bu baxımdan şairinşeirlərini yerin dərinliklərindən çağlayan bir bulağa bənzətmək olar. Onun “Tənha” adlı ilk şeirlər toplusu 1996-cı ildə işıq üzü görüb. 2006-cı ildə Türkiyədə “İyunda oxunan nəğmələr” (“Haziranda okunan nağmeler”) adlı şeirlər kitabı, 2007-ci ildə isə Polşada, polyak dilinə çevrilmiş şeirlər kitabı nəşr olunub. “Nar budağı”, “Kitab-2003”, “Kitab-2004” milli ədəbiyyat mükafatlarına, o cümlədən İLESAM-ın (Ankara) təsis etdiyi M.Füzuli adına Beynəlxalq Poeziya Mükafatına, Qırğızıstan “Qızıl qələm” mükafatına və digər ödüllərə layiq görülüb. O həm də “Dünya ədəbiyyatı” dərgisinin baş redaktoru, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi İdarə Heyətinin və Beynəlxalq Ədəbiyyat Fondunun üzvüdür. Səlim Babullaoğlu bir vaxtlar qəzetimizdə işləyib və harada çalışmasından asılı olmayaraq həmişə bizim üçün doğma və əziz olub. Bəs ömrünün ən müdrik çağlarından birinə qədəm qoyan şair Səlim Babullaoğlu müasir ədəbi mühitimiz, ədəbiyyatımız, onun gələcəyi barədə nə düşünür? Bizi maraqlandıran bu və digər suallara cavab almaq üçün şairə müraciət etdik .

- Səlim bəy, siz ötən əsrin 90-cı illərinin sonlarında ədəbiyyata gəlmisiniz və ilk gündən də yazdığınız şeirlərlə diqqəti cəlb etmisiniz. Bu baxımdan maraqlıdır: sizin ədəbiyyata gəlişiniz necə oldu?

- Ədəbiyyata marağım şüurlu şəkildə atamın təsiri altında yaranıb. Şeir yazırdı atam. Arabir də Sədi Şirazının “Gülüstan”ından parçalar öyrədirdi mənə, əzbərlədirdi. Amma daha əvvəllər anamın atası Yunus Əmrədən, Seyid Nigaridən nələrisə öyrədirdi, bunu isə qaranlıq şəkildə xatırlayıram. Amma bir parça yadımdadı, gərək ki beləydi: “Qova-qova gəlim bu düzəvəya, Fəqanım qalxıbdı ərşü-əlaya, Üzüm haqq dərgahına, əlim duaya, Xudaya, silaya yetirin məni...” Yəni bütün bunlar, görünür, şeirin gündəlik, adi nitqdən fərqləndiyini hiss etdirmişdi mənə. Çoxlu kitab oxuyurdum orta məktəbdə, “Dədə Qorqud”, “Koroğlu” dastanlarını, məhəbbət dastanlarını, nə bilim daha nələri, demək olar, əzbər bilirdim. O vaxt nəşr olunan 50 cildlik “Uşaq dünya ədəbiyyatı kitabxanası”na, “Dünya ədəbiyyatı kitabxanası”na abunəydim, atamın dövrü üçün böyük, maraqlı kitabxanası vardı, dayanmadan oxuyurdum. Sonra bir gün başa düşdüm ki, şeir yazmaq istəyirəm. 80-95-ci illərdə yazdıqlarım daha çox məşq idi. Ciddi şeirləri, ifadə caizdirsə, 96-97-ci illərdə yazdım. İlk rəy Afaq Məsuddan gəldi, təqdir rəyi. Mən ona buna görə çox minnətdaram. Daha sonra, elə “Zaman” qəzetinin redaktorlarından olan Əli müəllim və başqaları da təqdir elədilər. Beləcə yazdım...

- Şeirlərinizin birində deyirsiniz:

Yazmaq da, yazmamaq tək,

Dostum elə taledi,

Tale deyilsə, demək

ya yoxdu, ya zayedi.

Bütün şairlərin yaradıcılıq yolunun həyatın ən ağır sınaqlarından keçdiyini, onun daim gözləmədiyi problemlərlə üzləşdiyini nəzərə alanda belə bir tale sizə nə verdi və bu taledən nə qədər razısınız?

- Bu şeiri mən şair Salama ithaf eləmişəm. Onun bir müsahibəsini oxuyandan sonra yazmışam, bəzi fikirlərini təsdiq edərək, bəziləri ilə razılaşmayaraq. Yazan adam daha çox yazmamağın ağrısını çəkir - peşəkar ağrı kimi bu onu digərlərindən fərqləndirir. Qalan başqa ağrıları başqaları da çəkir. Qazanmaq və itirmək? Çətindi bu suala cavab vermək, Əziz müəllim. Həyatımdan, taleyimdən narazılığım yoxdur. Bəlkə də ən böyük qazancım və eyni zamanda ən böyük itkim də sözü vərdiş olunmuş mexanika ilə duymaq, hiss eləmək qabiliyyətimin tədricən korşalmasıdır. Məsələn, bu yaxınlarda bir nəfər soruşdu ki, siz şeytana inanırsız? Əslində, o soruşmaq istəyirdi ki, mən ona deyil, onun varlığına inanıram, ya yox. Baxın, sözləri, cümlələri belə istifadə məni əsəbiləşdirir. Cavabımda dedim ki, mən Allaha inanıram, qalan şeylərin isə varlığına inanıram. Bu cür misallar çoxdur, hər yerdədir. Bu hərdən dərdə çevrilir, hərdən də şeirə. Qazanc və itki - qohumdu bu mənada.

- Yenə də şeirlərinizdən birinə müraciət etmək istəyirəm. Şerilərinizin birində:

“Kaş ki bir gün yaza biləydim öz həqiqi tarixçəmi. Məndə məni yox, Səni nişan verə biləydim, Səni...” Maraqlıdır, öz həqiqi tarixçənizi yazmağa, özündə “Səni” nişan verməyə mane olan nədir?

- Yəqin ki, mənin özü. Bir də daxili senzura: birdən doğru göstərə bilməmək qorxusu və məsuliyyəti. Hərçənd yaxşı anlayıram ki, ədəbiyyat hər addımda Onu nişan verməkdir, bu, bacarıqdır.

- İlk və uğursuz məhəbbət bütün tanınmış və ya az tanınan şairlərin həyatından bir qırmızı xətt kimi keçir. Bəs Səlim Babullaoğlunun həyatında, yaradıcılığında ilk məhəbbət nə kimi izlər buraxıb?

- Mən avtobioqrafiyamı danışmağı sevmirəm. İlk məhəbbət olub. Əlbəttə ki, əksər ilklər kimi uğursuzluğa düçar olub. Belə də olmalıydı.

- Niyə?

- Çünki həqiqi sevgini əks təqdirdə tapa bilməzdin. Böyük təpələri aşmadan uca dağı tapmaq olmur.

- Şeirlərinizin birində “Günah tək gizlətdiyim bir duyğum, bir halım var” deyirsiniz. Gizlətdiyiniz bu duyğu Səlim Babullaoğlunun iç dünyası ilə, yoxsa daha çox ictimai problemlərlə bağlıdır?

-Hər ikisi ilə. Biri digərini şərtləndirir, dəyişir, bəzən doğurur da.

- Siz Orxan Vəlinin bütün şeirlərini tərcümə etmisiniz. Orxan Vəliyə olan belə bir böyük sevgi haradan qaynaqlanır?

- Orxan Vəli şeiri türk dilini minimallaşdırdı, onu danışıq və adi düşüncə həddinə gətirdi. Türk şairlərindən birinin deyimi ilə türk şeirinin kasketini çıxardı. Nazim Hikmətlə yanaşı, onun digər bir qütbünə çevrildi. Şeirə, musiqiyə xas çoxyozumluluq gətirdi. Mən bu haqda “Türkün üç böyük şeiri” adlı məqaləmdə yazmışam.

- Müasir Azərbaycan və Türkiyə şeiri arasında oxşarlıq və fərqliliyə münasibətinizi bilmək istərdik?

- Türkiyə şeiri artıq xeyli vaxtdır ki, dominant olaraq sərbəstdədir. Bizim poeziyada aşağı-yuxarı 15-20 fərqlə sərbəstdə olan nümunələr yazılsa da, dominant hələ də hecadır. Bu ən birinci fərqdir. Bir dəfə sorğuların birinə cavab verəndə demişdim ki, poeziya nəsrin keyfiyyətlərini, nəsr isə poeziyanın məziyyətlərini əldə edəndə daha çox insaniləşir. Təsadüfi deyil ki, gündəlik insan nitqi istər adi danışıq olsun, istər dua, istər çıxış olsun, ayrılıqda nə poeziyadır, nə də nəsr. Bunu unutmaq olmaz… Bütövlükdə sualınıza cavab vermək uzun vaxt tələb edərdi, unutmaq olmaz ki, son 70 ili götürsək, Türkiyə dünyaya açıq olub, elə türk şeiri də. Bizdə belə olmayıb. Bu da özünəməxsus pozitiv və neqativ fərqlər yaradıb.

- Siz həm də “Dünya ədəbiyyatı” jurnalının baş redaktorusunuz. Bununla bağlı ötən müddət ərzində nə işlər görə bildiniz və nələri görmək istərdiniz?

- Jurnal xeyli iş görüb. Həm dünya ədəbiyyatı nümunələrini dilimizə tərcüməsi sahəsində, həm də milli ədəbiyyatımızın dünya dillərinə çevrilməsi və nəşri işində. 19 kitab nəşr etmişik. “Dünya ədəbiyyatından books” (DƏB) adlı təsis etdiyimiz seriyadan. “525 kitab” seriyasından 23 kitabın çapında yaxından iştirak eləmişik ki, bunun da 6-sı dünya ədəbiyyatı ilə bağlı olub. Türkiyədə, Polşada, Rusiyada, Ukraynada, Gürcüstanda, Özbəkistan və Qırğızıstanda, ingilis, fransız və bir çox başqa dillərdə və ölkələrdə milli ədəbi nümunələrimizin xüsusi dərgi sayları və kitablar halında nəşrində xeyli işlər görmüşük. Görmək istədiyimiz işlər çoxdur. Amma qısa desəm, indiyədək gördüklərimizi daha planlı görmək istərdik.

- Gənc və yaşlı nəslə mənsub olan yazıçılar arasında bir anlaşılmazlıq hiss olunur..

- Bu anlaşılmazlıq deyil, məncə. Zənnimcə, bu daimi bir problemdi, şərti adla “atalar və oğullar” problemidi. Amma ciddi deyil. Ötəridir. Amorfdur. Yadıma nə düşdü. Brext deyir ki, nə qədər gənc idim öyrətmək istədiyim qocaları arzulayırdım, indi qocalmışam və öyrənmək istədiyim gənci axtarıram. Yaxşı bir misal var: gənclik bilsəydi, qocalıq edə bilsəydi…

- Gənc yazarlardan nələri gözləyirsiniz və onların gələcəyini necə görürsünüz?

- Yaxşı şair və nasirlərimiz yetişir. Onlar daha cəsarətlidirlər. Daha çevikdirlər. Dünyaya açıqdırlar. Tərəddüdləri azdır, bu da sənət üçün qətiyyət qədər vacib amildi. Sənət hökmdən daha çox, sual tələb edir. Amma bu da normaldı. Bir də bilirsiniz, ədəbi əsərlərin sivil, müasir insanın tərbiyə edilməsində rolu olduqca böyükdür. Bu baxımdan insanı mənən kamilləşdirən, “Mən”ini “Mən” edən onu əhatə edən ədəbi mühitdir.

- Əgər sirr deyilsə, hazırda Səlim bəy nələr üzərində işləyir?

- Bir yazıçıdan soruşurlar ki, sizin planlarınız varmı, cavabında “mənim əsəblərim var” deyir. Orijinal yaradıcılıq qeyri-xətti prosesdir, bu mənada planlarım yoxdur. Tərcüməçi kimi hə, bəzi mətnlər var ki, onları çevirmək, bəzilərinə isə yenidən qayıtmaq istərdim. Amma necə deyərlər, insan təxmin edir, Allah isə edir.

- Müsahibəyə görə çox sağ olun və fürsətdən istifadə edərək sizə yeni uğurlar arzulayırıq.

- Siz də sağ olun. Mən bir müddət “Zaman”da işləmişəm və indi də o günləri şirin-şirin xatırlayıram və bu baxımdan həmişə mənə doğmasınız. Mən də, öz növbəmdə, “Zaman”ın bütün əməkdaşlarına uğurlar arzulayıram.

Zaman.-2011.-6-7 dekabr.-S.8.