Alim Qasımov: “Gözəl ifa muğamı yadlara da sevdirir”

Alim Qasımov Azərbaycan muğamında yeni bir iz açdı. Elə bir iz ki, onun sayəsində muğamımızın səsi Yaponiyadan, Fransadan, Amerikadan gəldi, yüzlərlə xarici Azərbaycanın bu musiqi sənətinə qulaq asmaq həvəsinə düşdü. Muğam aləmində özünəməxsus ifa tərzi ilə seçilən Alim bəy oxuyarkən başqa bir aləmdə olduğunu deyir. Ona görə muğamı dinləyənlər dinindən, dilindən, milliyyətindən asılı olmayaraq, onunla xoşbəxt anlara çata bilir. Allahın izni ilə insanlara o anları yaşadan Xalq artisti Alim Qasımovla bu günlərdə görüşüb söhbət etdik. Sənətkar muğamın sirləri, özünün sənət yolu barədə maraqlı faktlar danışdı.

- Muğam deyəndə, bu sənəti ölkəmizdə və xaricdə zirvələrə qaldıran, ona böyük sevgi qazandıran ustad sənətkar kimi siz yada düşürsünüz. Fikrimizcə, bu, sizin muğama böyük sevgi ilə yanaşmağınızın nəticəsidir. Bilmək istərdik, bu sevgi sizdə nə vaxtdan yaranıb?

- Muğamı nə evdə, nə də məktəbdə öyrənmişəm. Mən bunu toy məclislərində, dostlar arasında, şənliklərdə oxuya-oxuya mənimsəmişəm. Elə olurdu ki, bir muğamı dəfələrlə oxuyurdum. Beləliklə, məndə bu sənətə qarşı sevgi yaranmağa başladı. Sanki oxuya-oxuya özümə qulaq asır, zövq alırdım. Hətta muğam ifa edəndə gözümdən yaş da gəlirdi, ağlaya-ağlaya oxuyurdum. Sanki başqa bir aləmdə olurdum. Məndə bu sənətə qarşı belə sevgi yarandı. Sonra xaricdə konsertlər verməyə başlayanda gördüm ki, bu hisslər muğamı dinləyən əcnəbilərə də tanışdır. Ona görə də onlar mənim ifamda muğamı dinləyəndə ondan zövq ala bilirdilər. Etiraf edim ki, konsertlər zamanı onları muğamın sehrinə salmaq çətindir. Ancaq sənətçi muğamı onların dərk edə biləcəkləri səviyyədə ifa edəndə istəyinə nail olur.

- Alim bəy, başqa bir aləmə düşmək və sonra yenə bu dünyaya qayıtmaq... Bu hissləri sözlə ifadə etmək çətindir. Ancaq o ali hissləri mümkün qədər bizimlə bölüşmənizi istərdik.

- Bilirsiniz, canlı aləmdən ayrılmasan, eşqlə yaşamasan, dinləyicilərə həmin hissləri çatdıra bilməzsən. Ancaq onu da deyim ki, həmişə eşqlə yaşasan, kənardan baxan sənə “dəli” deyəcək. Ona görə çalışırıq ki, ancaq səhnədə muğam ifa edəndə o hala düşək. Konsertdən bir neçə saat keçəndən sonra isə yenə qoşulursan cəmiyyətə və olursan həmişəki adam.

- Siz muğamı xalça üzərində bardaş quraraq, şam işığında oxuyursunuz. Bu barədə də söz açmağınızı xahiş edirik.

- Muğam oxuyanda müəyyən elementlər (gur işıq, görkəm, insanların üzləri və sairə) mənə maneə törədir. Ona görə də çox vaxt gözlərimi yumuram və çalışıram ki, belə şeyləri görməyim. Necə deyərlər, özümü onlardan təcrid etməklə qaranlığa qərq olur və eşqi yaşayıram. Qaranlıqda, şam işığında muğam oxumağım da bundan irəli gəlir.

- Alim bəy, muğamda yeni bir iz açdınız. Bəs bu izin gələcəyini necə görürsünüz?

- Hər bir ustad istəyər ki, sənətinə yenilik gətirsin. Ancaq bir Allah şahiddir ki, mənim gətirdiyim yenilik özümdən əsla asılı olmayıb. O ki qaldı bu yolun gələcəyinə, yəqin ki, haçansa yad olunacaq, nə vaxtlarsa qulaq asacaqlar. Müəyyən fikir söyləyənlər də olacaq.

- Qızınız Fərqanə xanım da bu sənətlə məşğuldur. Onun muğama gəlməsində sizin nə kimi rolunuz olub?

- Mən muğamı təzə-təzə öyrənəndə Fərqanə hələ bələkdə idi. Körpə olmasına baxmayaraq, məni dinləyirdi. 4-5 yaşı olanda isə ondan “Məndə məcnundan füzun aşiqlik istedadı var, aşiqi sadiq mənəm məcnunun ancaq adı var” beytini oxumasını istədim, o da çox maraqla ifa etdi. Bu, mənim diqqətimi çəkdi. Gördüm ki, maraqlı səsi var. Evdən çıxanda yoldaşıma dedim ki, mən evə qayıdana kimi Füzulinin bu qəzəlini ona öyrət. Qayıdanda gördüm ki, Fərqanə bir neçə beyt öyrənib, hətta gözəl oxuya bilir. Mən artıq başa düşdüm ki, onun istedadı var. Beləliklə, məşq edə-edə artıq səhnəyə ata-bala, qoşa çıxmağa başladıq.

- İran, İngiltərə, Fransa, Yaponiya, Braziliya, ABŞ və digər ölkələrdə konsertlər vermisiniz. Muğam bu ölkələrdən hansında daha çox maraqla qarşılanıb və sevilib?

- Qeyd edim ki, hər musiqinin öz tamaşaçısı, öz həvəskarı var. Bu sualı mənə çox veriblər. Mən deyərdim ki, muğam hər yerdə sevilir. Çünki bütün ölkələrdə muğamın incəliyini, gözəlliyini dərk edən, o eşqlə yaşayan insanlar var. Məhz bu səbəbdən onu dinləyənlər arasında fərq qoymaq olmaz. Yeri gəlmişkən, qeyd edim ki, artıq xaricdə konsertlərimizə start veririk, bu ayın 14-də İstanbulda, gələn ilin yanvarında isə Amerikanın bir neçə şəhərində konsertlərimiz olacaq.

- Muğamın yaranma tarixi, adının mənşəyi barədə konkret məlumatlar yoxdur. Bu barədə siz nə deyə bilərsiniz?

- Mən öz aləmimdə muğamın yaranma tarixini düzüb-qoşmuşam. Əgər muğamla insanlar mənəvi rahatlıq tapırlarsa, deməli, bu, insanla birgə yaranıb. Düzdür, həmin vaxtlar muğam olmasa da, əvəzində müəyyən avazlar, səslər var idi. Vaxt keçdikcə isə bu, müxtəlif formalara, o cümlədən muğama çevrilib.

- Bizim muğamların digər xalqlara məxsus muğamlardan hansı üstün cəhətləri var?

- Bizim qulağımız Azərbaycan muğamına öyrəşdiyinə görə başqalarını dərk etmir, onlar kimi qulaq asa bilmirik. Ona görə heç kimin muğamına üstündür və ya aşağıdır demək olmaz. Ancaq ifa tərzinə, səslərin düzümünə, avazlara görə müəyyən fərqlər var. Təbii ki, digər Şərq ölkələrində muğamın müxtəlif növləri inkişaf etdiyinə görə bu fərqlər olmalıdır.

- Gənclər xarici musiqilərə meyil edirlər. Sanki muğamı daha az dinləyirlər. Sizcə, bunun səbəbi nədir?

- Bu, bütün dünyada belədir. İnsanların geyimində, yaşam tərzində müxtəliflik olduğu kimi, musiqi zövqlərində də fərqlər var. Kim ki, muğamı dinlədikcə mənəvi rahatlıq tapır, deməli, o, bu musiqini dərk edə bilir. Buna bir az səbir lazımdır. Kimin səbri var, o da bu eşqə çata bilir. Onu da deyim ki, bu, çox qəliz sənətdir. Nəzərinizə çatdırım ki, Füzulinin, Seyid Əzimin qəzəllərinə on faiz qulaq asan varsa, bu, mənim fikrimcə, artıq yaxşı göstəricidir. Qeyd edim ki, hər yerdə mənəvi musiqini dinləyənlər az olub.

- Bu gün ölkəmizdə muğama olan münasibət sizi qane edirmi?

- Şükürlər olsun ki, qocaman musiqiçilər dövlətimizin diqqətindədir. Cavan musiqiçilərə də köməklik göstərirlər. Bu isə sənətkara qarşı böyük bir dayaqdır. Əks halda, sənətçi sına bilər. Həmçinin qeyd edim ki, sovet dövründə muğama köhnəlik qalığı kimi baxırdılar. İndi isə Allaha şükür ki, bu sənət sevilir və seçilir.

- Alim bəy, tələbələriniz içərisində gələcəyin sənətkarları yetişirmi?

- Bilirsiniz, birinin səsi, birinin eşqi, birinin də yaxşı yaddaşı var. Gərək bu və digər keyfiyyətlər bir nəfərdə cəm olsun. Bax belə birisi gələcəyin peşəkarı ola bilər. Hələlik, belələri çox deyil. Ancaq inanıram ki, bu sahədə peşəkarlar yetişəcək. Son olaraq, gənclərə məsləhət görərdim ki, dünya musiqisindən tutmuş, muğama qədər hansı musiqi onlara təsir edirsə, zövq verirsə, ondan mənəvi rahatlıq tapırlarsa, ona qulaq assınlar. Öyrənmək istəyənlərə də deyərdim ki, keçmişdə öz adlarını tarixə yazdırmış xanəndələrə və səhnədə öz sözlərini deyən sənətkarlara çox qulaq assınlar, onlardan mümkün qədər öyrənsinlər.

RUSLAN ÇİNGİZOĞLU

Zaman.-2011.-13-14 dekabr.- S.13.