Müsyo Jordan və Dərviş Məstəlişah”a müraciətimin özəl səbəbləri də vardı”

“ABŞ-ın Nyu-York şəhərində Azərbaycan teatrı təşkil olunub. Azərbaycan-Nyu-York Assosiasiyasının nəzdində yaradılmış Nyu-York Azərbaycan Teatrının təqdimatında Əməkdar artist, “Qızıl Dərviş” mükafatı laureatı, Hüseyn Ərəblinski adına Sumqayıt Dövlət Musiqili Dram Teatrının baş rejissoru Firudin Məhərrəmovun quruluşunda Mirzə Fətəli Axundzadənin “Müsyö Jordan və Dərviş Məstəli şah” tamaşası nümayiş olunub. Bu günlərdə ABŞ-dan qayıtmış Firudin müəllimlə elə onun iş yerində - Hüseyn Ərəblinski adına Sumqayıt Dövlət Musiqili Dram Teatrında görüşdük. Cari ilin oktyabr ayının 17-dən dekabrın 11-dək ABŞ-da olan Firudin müəllimdən səfər təəssüratlarını bizimlə bölüşməsini xahiş etdik.

- Firudin müəllim, ABŞ-a dəvətiniz necə oldu?

- Azərbaycan-Nyu-York Assosiasiyası Nyu-York şəhərində teatr bayramı keçirmək istəyirdi. Bu bayram çərçivəsində onlar həm də həmin şəhərdə Azərbaycan teatrı təşkil etmək niyyətində idilər. Odur ki, assosiasiyanın üzvləri orada yaşayan soydaşlarımız üçün maraqlı bir tamaşa göstərmək, həm də konsert proqramı ilə çıxış etmək məqsədilə Bakıdan bir truppa dəvət etmək istəyirdilər. Amma bu tədbirin keçirilməsinə az qalmış Azərbaycan-Nyu-York Assosiasiyasının rəhbəri Telman Cəlilov (o, vaxtilə Sumqayıt sakini olub, həm də onun rəqs qrupu fəaliyyət göstərib. Amerikada da “Soydaş” rəqs ansamblı təşkil edib) məni heç bir vəsait ödəmədən (onlar mənim yalnız gediş-gəliş və iaşə xərclərimi ödədilər) bir tamaşa hazırlamaq məqsədilə ABŞ-a dəvət etdi. Belə bir təklifi eşidən tanışlarım məni bu təklifdən imtina etməyə sövq etdilər. Hətta dedilər ki, iki ay orada qonorarsız işləməyə dəyməz. Amma mən hər şeyin pulla ölçülmədiyini, orada yaşayan soydaşlarımızı sevindirməyi əsas tutaraq, bu dəvəti qəbul etdim. Bir də düşündüm ki, orada yaşayan yəhudilər, ermənilər bizdən əvvəl niyə teatr təşkil etməlidirlər, qoy bunu birinci biz edək.

- Digər tərəfdən, yəqin ki, bu tarixi missiyanın adınızla bağlı olacağı da sizi bu işə həvəsləndirdi.

- Təbii, əgər belə demək mümkünsə, bu, mənə əlavə bir stimul verdi. Və mən oktyabrın 17-də ora yola düşdüm. Ayın 22-də orada “Amerikada Azərbaycan teatr bayramı” adı altında Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin bərpasının 20-ci ildönümünə həsr olunmuş tədbirlər keçiriləcəkdi.

- Səhv etmiriksə, həmin tədbirə Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya Teatrının yaradıcı heyəti də dəvət olunmuşdu... Bu, 138 illik tarixində Azərbaycan teatrının Amerikaya ilk səfəri kimi də tarixə düşdü.

- Elədir. Həmin tədbirin ssenari müəllifi və rejissoru da mən idim. Elə Dövlət Musiqili Komediya Teatrının bir qrup yaradıcı heyətini biz dəvət etdik. İki gün onların da iştirakı ilə Nyu-York və Vaşinqton şəhərlərində konsertlər verdik. Bakıdan gələnlər oktyabrın 26-da vətənə qayıtdılar. Qeyd edim ki, həmin tədbir Azərbaycan Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, Azərbaycan-Nyu-York Assosiasiyasının təşkilatçılığı ilə keçirilib.

- Deməli, belə çıxır ki, bu tədbirdən sonra siz Nyu-Yorkda Azərbaycan teatrının təşkili ilə məşğul olmağa başladınız. Firudin müəllim, bu prosesdə hansı çətinliklərlə qarşılaşdınız?

- Hər şeydən əvvəl, onu qeyd edim ki, mən bu tamaşanı qeyri-professional aktyorların iştirakı ilə hazırladım. Bu mənada onlarla işləmək çox çətin idi. İnanın, bəzən elə olurdu ki, əksəriyyəti ingilisdilli olan bu həvəskarlar hazırlıq prosesində öz hərəkətlərini gülüşlə qarşılayırdılar. Həmişə professional aktyorlarla işləməyə adət etmiş bir şəxs kimi ilk günlər çox əsəbiləşirdim. Bu kimi çətinliklərə rəğmən, bu işin öhdəsindən gəldik. Hətta deyərdim ki, təqdimat zamanı mən tamaşaya baxanda belə qərara gəldim ki, onların bəziləri bizim bəzi aktyorlardan yaxşı oynayırlar. Yeri gəlmişkən, bir neçə kəlmə də tamaşadakı rolları oynayanlar barədə danışmaq istəyirəm. Şəhrabani rolunda Aluda Zeynalova adlı qız çıxış etdi. Kosa rolunu taksi sürücüsü Adil Məmmədov oynadı. Onu da qeyd edim ki, tamaşada iştirak edənlərin hamısı iş-güc adamları idilər. Onlar axşam saat 9-da işdən çıxırdılar, biz saat 11-dən gecə saat 3-ə qədər məşq keçirdik, halbuki buna icazə yox idi.

Niyə məhz “Müsyö Jordan və Dərviş Məstəli şah”?

- Bəs “Müsyö Jordan və Dərviş Məstəli şah”a müraciətinizin bir tarixçəsi varmı?

- Mənə orada, əvvəlcə, dahi Üzeyir bəyin “Arşın mal alan”ını səhnələşdirmək təklif olundu. Amma həmin tamaşanın dünyanın bir sıra ölkələrində səhnələşdirildiyini əsas gətirərək, bu fikirlə razılaşmadım. Azərbaycan dramaturgiyasının banisi M. F. Axundzadənin 200 illik yubileyi münasibətilə onun yaradıcılığına - “Müsyö Jordan və Dərviş Məstəli şah”a müraciət etməyi məsləhət gördüm. Üstəlik, ərz etdim ki, 138 il bundan qabaq Bakı Realnı Məktəbinin müəllimi, milli mətbuatımızın banisi Həsən bəy Zərdabi öz şagirdləri Nəcəf bəy Vəzirov və Əsgər bəy Adıgözəlov Goraninin rəhbərliyi ilə həvəskar aktyorlardan ibarət heyətlə tamaşa hazırladılar. Tamaşa Mirzə Fətəli Axundzadənin “Lənkəran xanının vəziri” idi və 10 mart 1873-cü ildə oynanıldı. Ona görə də milli peşəkar teatrımızın tarixi həmin gündən hesablanır. Qoy elə burada da teatrımız M. F. Axundovun bir əsəri ilə fəaliyyətə başlasın. Onlar da bu seçimdə məni dəstəklədilər.

Bu əsərə müraciətimin digər səbəbləri də var. Hər şeydən əvvəl, əsərdəki hadisələr Novruz bayramı vaxtı Qarabağda cərəyan edir. Bu isə mənə ABŞ-da həm Qarabağın adının hallandırılmasına, həm də Novruzla bağlı ənənələrimizin təbliğinə stimul verirdi. Zənnimcə, tamaşa da yüksək səviyyədə təqdim olundu.

- Tamaşanın ABŞ-ın digər şəhərlərində nümayişi nəzərdə tutulubmu?

- Tamaşanın təqdimatında iştirak etmiş Azərbaycanın BMT-dəki nümayəndələri “Müsyö Jordan və Dərviş Məstəli şah”ı Vaşinqton, Hyuston və BMT-nin binasında da görmək istədiklərini bildiriblər.

- Tamaşa Azərbaycan dilində təqdim olunub. Onun başqa dillərdə təqdimatı gözlənilirmi?

- Artıq belə bir ideya ortaya atılıb. Bu tamaşanı ingilis dilində də təqdim etmək niyyətindəyik.

- Firudin müəllim, 2 aya yaxın Amerikada oldunuz, oradan, ümumiyyətlə, Azərbaycan mədəniyyəti necə görünür?

- Bəri başdan deyim ki, oradakı soydaşlarımız Azərbaycan mədəniyyəti üçün çox darıxırlar. Ona görə də bir konsertə gələndə, proqram başa çatandan sonra belə, zalı tərk etmək istəmirlər. Məlumat üçün qeyd edim ki, onlar orada təkcə Azərbaycan televiziyasını izləyə bilirlər.

- Firudin müəllimin ABŞ-a yenə səfəri gözlənilirmi?

- Onlar məni Novruz bayramı ərəfəsində Amerikaya dəvət etdilər, amma onlara bildirdim ki, mənə ölkəmizdə dövlət sifarişli tamaşalar həvalə edilib, onları hazırlamalıyam. Amma diaspor təşkilatımız maddi yardım göstərsə, mən hər il 2 ay müddətində oraya gedib, bir tamaşa səhnələşdirə bilərəm.

Məmmədov Ceyhun

Məhəbbətoğlu Qvami

Zaman.- 2011.- 22-23 dekabr.-S.8.