Marsa ekspedisiya: Qırmızı planet Yerin koloniyasına çevrilə bilər (2)

Tədqiqatlar uğurla başa çatdırılacağı halda, Marsa daha az xərclə getmək və bu planetin tədqiqini arzuedilən səviyyədə həyata keçirmək mümkün olacaq. Pit Uorden hazırda NASA-nın bu məqsədlə elektrik güc qurğularının təkmilləşdirilməsi üzərində gecəli-gündüzlü iş aparıldığını açıqlayıb.

Pit Uordenin sözlərinə görə, hazırda tədqiqatçıların əsas diqqəti az yanacaq sərf etməklə raketin daha səmərəli fəaliyyətini təmin edəcək mühərriklərin hazırlanmasına cəlb edilib və bu iş yüksək templə davam etdirilir. Tədqiqatlar uğurla başa çatdırılacağı halda, Marsa daha az xərclə getmək və bu planetin tədqiqini arzuedilən səviyyədə həyata keçirmək mümkün olacaq. Pit Uorden hazırda NASA-nın bu məqsədlə elektrik güc qurğularının təkmilləşdirilməsi üzərində gecəli-gündüzlü iş aparıldığını açıqlayıb. NASA-nın Marsa yeni kosmik gəmi göndərmək üzərində iş aparması və oranı koloniyalaşdırmağa başlamaq niyyəti ABŞ-ın məşhur milyarderlərinin də diqqətini adıçəkilən layihəyə cəlb edib. Bununla əlaqədar Pit Uorden deyir: - Bu yaxınlarda məşhur “Google”-nin həmtəsisçilərindən Larri Peyc məndən soruşdu ki, ilkin layihə işləri neçəyə başa gələcək. Mən isə bunun ən azı 10 milyard dollar tələb etdiyini ona söylədim. Peyc isə layihə üzərində işin başa çatdırılması naminə 1-2 milyard dollar ayıra biləcəyini söylədi.

Amma Larri Peyc tək deyil və hazırda, hələlik, adlarının gizli qalmasını istəyən onlarla milyarder layihə üzərində aparılan işlərin sürətləndirilməsi üçün əlavə maliyyə vəsaiti ayırmağa hazır olduqlarını bəyan edib. Bu isə o deməkdir ki, Marsa içərisində insanlar olan ilk kosmik gəminin göndərilməsi layihəsi uğurla həyata keçiriləcək. Amma insanların Marsa çatdırılması və orada səyyar baza yaradılması ilə iş bitmir. Marsda bu məqsədlə insan amilini nəzərə almaq onların yeməyi, içməyi, Yerdə olduğu kimi oksigenlə nəfəs alması və digər dah a çətin problemlərin həll edilməsi də qarşıda duran ən çətin vəzifələrdən biri kimi dayanır.

Mütəxəssislərin sözlərinə görə, Marsa göndəriləcək astronavtların orada uzun müddət yaşaya və fəaliyyət göstərə bilməsi üçün elmin son nailiyyətləri əsasında hazırlanmış texniki avadanlıqlardan, o cümlədən kiçik nüvə reaktorundan istifadə ediləcək. Nüvə reaktoru və texniki vasitələrin yardımı ilə astronavtların yad planetdə yaşaması üçün zəruri olan oksigen, su və ərzaq məhsulları əldə etmək mümkün olacaq. Üstəlik, Mars Yer üçün əlverişli hesab edilən kosmik fəzaya daxil olacağı təqdirdə, ora NASA yeni astronavtlar göndərməyi planlaşdırır. Amma bütün hallarda Marsın ilk sakinləri olacaq astronavtlar öz qayğılarına özləri qalmalı olacaqlar. Hazırda Arizona Universitetində və “Sadiler Machine” (ABŞ) kompaniyasında gələcək Mars sakinlərinin Qırmızı planetdə uzunmüddətli yaşayışını təmin edə biləcək vasitələr üzərində iş aparılır. Məsələn, mühəndislər artıq bəzi ərzaq məhsullarını yetişdirməyə imkan verən açılıb-yığılan istixanalar üzərində işi başa çatdırıblar. ABŞ Kənd Təsərrüfatı və İdarəedilən Mühit Mərkəzinin (Controlled Environment Agriculture Center) ekstremal hava şəraiti laboratoriyasının poliqonunda bu istixanalar sınaqdan çıxarılıb. Poliqonda yalnız 5,5 metr uzunluğu olan istixana deyil, həmçinin gələcək astronavtlar üçün nəzərdə tutulan yaşayış evi də yoxlanılıb. Mütəxəssislərin sözlərinə görə, ilk sınaqlar uğurlu olub. Boru şəkilli istixana-mənzillər bitkiləri və astronavtları Günəşdə baş verəcək təhlükəli partlayışlardan, mikrometeoritlərin zərbələrindən və kosmik şüalanmalardan qoruya biləcək. Səthi xüsusi materialla örtüləcək modul istixanalar su ilə soyudulacaq, yüksək təzyiqli natrium lampaları ilə işıqlandırılacaq. İstixanalarda yetişdiriləcək toxumlar plyonka konvertlərdə saxlanılacaq. Onların əkilməsi də hidroponikdən (kosmosda toxumların yetişməsinə imkan verən xüsusi şərait) istifadə etməklə həyata keçiriləcək. Toxumların saxlanıldığı plyonkalarda onların əkilməsi üçün lazımi münbit şərait olacaq. Bitkilərin yetişməsi üçün lazım olan karbon qazı xüsusi rezervuarlar vasitəsi ilə əldə ediləcək. Sonra bitkilərin, belə demək mümkünsə, istehsal etdiyi oksigenlə astronavtlar özləri nəfəs alacaqlar. Su isə astronavtların bədənlərindən xaric etdikləri tullantılardan alınacaq. Bitkilərin yetişməsi üçün lazım olan Günəş şüaları optik-lif kabellər vasitəsi ilə Marsın səthindən istixana-mənzillərin daxilinə ötürüləcək. Ərzaq məhsullarının və meyvə-tərəvəzin necə yetişməsinə isə robot qəbuledicilər tərəfindən nəzarət ediləcək. Yeri gəlmişkən, onu da deyək ki, analoji istixanalar “South Pole Growth Chamber” şirkəti tərəfindən də hazırlanıb. Oxşar istixanalardan 6 ildən artıqdır ki, ilin 8-9 ayını dünyadan təcrid olunmuş vəziyyətdə Cənub qütbündə işləyənlər istifadə edirlər. Bu istixanalar özlərini ekstremal şəraitdə çox yaxşı göstəriblər.

Psixolojı problemlər...

Marsın ilk sakinləri qapalı şəraitdə yaşamaq üçün lazım olan təcrübə qazanacaq və bununla gələcəkdə adıçəkilən planetin koloniyalaşdırılmasının əsasını qoyacaqlar. Onlar özləri isə müəyyən qədər üzərində təcrübə aparılan canlı obyektlər rolunu oynayacaqlar. Bu isə, təbii ki, Yer kürəsində müəyyən narazılıqlara səbəb olacaq. Çünki etik baxımdan insanları nəticəsi bəlli olmayan bir işə cəlb etmək yolverilməz sayılır. Lakin tədqiqatçılar elm və texnikanın inkişafı, bəşəriyyəti və Yer kürəsini gələcəkdə gözləyən təhlükələrə indidən hazırlamaq üçün başqa çıxış yolunun olmadığı qənaətindədirlər. Hazırda mütəxəssisləri daha çox digər bir problem, Marsın ilk sakinlərinin uzun müddət dünyadan, yaxınlarından təcrid olunmuş vəziyyətdə yaşamağa və psixoloji baxımdan buna hazır olub-olmamaları narahat edir. Marsın ilk sakinləri bir daha geriyə qayıtmayacaqlarına və yaxınları ilə son dəfə görüşdüklərinə özlərini psixoloji cəhətdən hazırlaya biləcəklərmi və ekstremal şəraitdə onların buna reaksiyaları necə olacaq? Ona görə də hazırda NASA-nın tanınmış psixoloqları və psixiatrları xüsusi şəraitdə uzun müddət doğmalarından ayrı düşəcək insanların buna reaksiyasını öyrənməklə məşğuldurlar.

Narahatlıq doğuran səbəblərdən biri də ilk könüllü astronavtların “kosmik sürgün”də özlərini necə aparacaqları ilə bağlıdır. Tədqiqatçı həkimlərin fikrincə, Marsın ilk sakinləri özlərini vaxtilə Şimali Amerikada məskunlaşmağa başlayan avropalılar kimi hiss edəcəklər. O vaxt Amerikada yuva salan ilk avropalılar bir daha geriyə qayıdacaqlarına və ailələri ilə əlaqə saxlayacaqlarına inanmırdılar. Yeri gəlmişkən xatırladaq ki, məşhur səyyahlar - Kolumb, Skott, Amundsen, Frobişer və digərləri yeni torpaqların axtarışına çıxarkən bir daha geriyə qayıtmayacaqlarını və həyatlarını böyük təhlükə altına atdıqlarını çox yaxşı bilirdilər. Buna baxmayaraq, onlar riskə gedərək yeni elmi kəşflərin və ərazilərin aşkar edilməsinin əsasını qoydular. Kim bilir, bəlkə də, “Yüzilliyin ulduz gəmisi” ilə Marsa göndəriləcək astronavtlar da analoji funksiyanı adıçəkilən məşhur səyyahlar kimi şərəflə həyata keçirəcəklər.

Əvvəlcə, Marsin təbii peykinə...

Layihəyə əsasən, Marsın ilk sakinlərini aparacaq kosmik gəmi birbaşa Qırmızı planetin səthinə enməyəcək. Gəmi, əvvəlcə, Marsın təbii peyklərindən birinin üzərinə enəcək. Sonra oradan telerobotlar vasitəsi ilə Marsın səthi və gəminin enəcəyi ərazi diqqətlə öyrəniləcək. Yalnız bundan sonra kosmik gəminin Marsın səthinə enməsi barədə qərar qəbul ediləcək. Yeri gəlmişkən xatırladaq ki, Marsla Yerin arasındakı məsafə adıçəkilən planetlərin kosmik fəzada yerləşməsindən asılı olaraq, 55,75-401 milyon kilometrdir. Bununla əlaqədar onu da deyək ki, 2007-ci ilin avqust ayında Marsa göndərilən kosmik gəmi Qırmızı planet ətrafına yalnız 2008-ci ilin may ayında çatdı. Sonra isə kosmik gəmidən Foneks (Phoenix) aparatı Marsın Şimal qütbünə uğurlu eniş etdi. Lakin tədqiqatçılar belə hesab edirlər ki, nüvə yanacağı ilə işləyən raket bu məsafəni yarıbayarı azalda və təxminən 4 ay ərzində Marsa çata bilər. Və nəhayət, digər planetlərlə müqayisədə Marsda suyun olması ehtimalı da kifayət qədər yüksəkdir. Bu da Marsın səthində hansısa səviyyədə yaşayışın ola biləcəyini söyləməyə imkan verir. Amma bütün hallarda unutmaq olmaz ki, Marsda iqlim olduqca sərt və dəyişkəndir. Qırmızı planetin ekvatorunda günorta temperatur müsbət 30 dərəcə olur. Amma gecəyarısı bunun əksinə olaraq, temperatur mənfi 123 dərəcəyə qədər enir. Marsın atmosferi əsasən karbon qazından ibarətdir və bu da orada yaşayacaq insanlar üçün öncədən əlavə oksigen mənbəyinin tapılmasını qaçılmaz zərurətə çevirir. Bunu nəzərə alan NASA-nın “Ames” Tədqiqatlar Mərkəzinin direktoru Pit Uorden olduqca ehtiyatlı şəkildə yeni bir təşəbbüslə çıxış edib. O, əvvəlcə, insan genindən istifadə etməklə hazırlanacaq xüsusi bioloji varlıqları - kiborqları Marsa göndərməyi təklif edir. Hazırda bu təklif müəyyən qədər fantastika təsiri bağışlasa da, bu ideyanın həyata keçirilməsi tamamilə mümkündür. Çünki müasir elmi-texniki tərəqqi və gen mühəndisliyinin sürətli inkişafı süni yolla insan tipli bioloji varlıqların - kiborqların hazırlanmasını mümkün edir. Sadəcə olaraq, hələlik, cəmiyyət belə bioloji varlıqların yaradılmasına mənəvi və psixoloji baxımdan hazır deyil. İnsanların Marsa göndərilməsi ilə bağlı hansısa psixoloji problemlər ortaya çıxsa, ola bilər ki, gələcəkdə Qırmızı planetin ilk sakinləri kimi məhz kiborqlardan istifadə edilsin. Amma bütün hallarda Marsın Yerdə yaşayan insanlar tərəfindən koloniyaya çevriləcəyi şübhə doğurmur. Bunun üçünsə zamana ehtiyac var. Əgər Yer kürəsində hər hansı fövqəladə bir hadisə baş verməsə və bəşəriyyət özünü gözlənilməz təbii fəlakətlərdən və nüvə müharibələrindən sığortalaya bilsə, o, yaxın 40-50 il ərzində nəinki Marsa, həm də digər planetlərə uçmağa imkan verəcək yüksək bir inkişaf dövrünə qədəm qoyacaq. Ardı var

Əziz Mustafa

Zaman.-2011.-17-18 fevral.-S.6.