Rusiya Qarabağda nədən narahatdır?

Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli ilə bağlı Azərbaycan, Rusiya və Ermənistan prezidentləri arasında Kazanda keçirilən və nəticəsiz tamamlanan növbəti görüşdən sonra problemin aradan qaldırılması məsələsində, şahmat ifadəsi ilə desək, pat vəziyyəti yaranıb. Bu baxımdan münaqişə bölgəsində hazırda əmələ gələn son durum və atəşkəsin pozulmasının intensivləşməsi olduqca təhlükəli hesab edilir. Təsadüfi deyil ki, Beynəlxalq Böhran Qrupunun son hesabatında cəbhə xəttindəki kövrək atəşkəs rejiminin hər an pozula və bölgədə yeni müharibə təhlükəsinin başlaya biləcəyi barədə xəbərdarlıq edilib. Buna paralel olaraq, hər iki tərəfin problemin həlli ilə əlaqədar öz mövqelərindən geri çəkilməyəcəklərini sərt şəkildə bəyan etməsi və qarşılıqlı ittihamlar da bölgədə yenidən müharibə küləklərinin əsdiyini göstərməkdədir. Bu müstəvidə də münaqişənin həllində təşəbbüsü ələ almağa çalışan və ATƏT Minsk Qrupunun digər həmsədrlərini dolayısilə problemin aradan qaldırılmasında oyundankənar vəziyyətə salmağa çalışan Rusiyanın qəribə bir narahatlıq keçirdiyi açıq-aydın nəzərə çarpır. Prezidentlərin Kazan görüşündən dərhal sonra Rusiya mətbuatında, o cümlədən “Kommersant” və “Nezavisimaya qazeta”da gedən yazılarda Medvedevin Azərbaycan və Ermənistan dövlət başçılarının problemin həllində ortaq məxrəcə gələ bilməmələrindən “əsəbiləşdiyi” xüsusi tonla vurğulanırdı. Hətta qonşu ölkə ( Rusiya) mətbuatı Kremldəki etibarlı mənbələrə əsasən, Medvedevin daha danışıqlar prosesində iştirak etməyəcəyi barədə Azərbaycana və Ermənistana ünvanlanan təhdid dolu açıqlamasına geniş yer vermişdi. Sual ortaya çıxır: Kazanda başa çatan uğursuz görüşdən sonra Rusiya Prezidentinin münaqişədə olan tərəfləri ortaq məxrəcə gəlməməkdə ittiham etməyə haqqı çatırmı? Əslində bu suala birmənalı şəkildə cavab vermək mümkündür: yox. Niyə? - Ona görə ki, dünyanın heç yerində təcavüzkarın nazı ilə oynamırlar və ona qarşı daha sərt mövqe nümayiş etdirirlər. Digər tərəfdən də, Rusiya vaxtilə Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin körüklənməsində xüsusi rol oynayıb və bu gün də problemin aradan qaldırılması yolunda ciddi maneəyə çevrilib. Məhz buna görə də Beynəlxalq Böhran Qrupunun son hesabatında Rusiya açıq şəkildə münaqişənin həllinə mane olmaqda günahlandırılıb. Bu isə o deməkdir ki, Azərbaycan və Ermənistan prezidentləri arasında Kazanda keçirilən görüşün uğursuz başa çatmasında və vasitəçilər tərəfindən onlara təklif edilən “Yol xəritəsi”nin imzalanmamasında məsuliyyət məhz Rusiyanın üzərinə düşür. Bu müstəvidə də beynəlxalq aləmdə Rusiya əleyhinə xoşagəlməz rəyin formalaşması Kremli silkələyərək vəziyyətdən çıxış yolu axtarmağa və hər vasitə ilə danışıqlarda uğur əldə edilməməsinin günahını münaqişə edən tərəflərin üzərinə yıxmaq cəhdlərinə baş vurmağa məcbur edir. Məsələn, Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrov bir neçə gün əvvəl: “Rusiya münaqişənin həllində maraqlıdır, ancaq tərəflərin ortaq məxrəcə gələ bilməməsi bizi də ciddi narahat edir. Biz belə bir vəziyyətlə razılaşa bilmərik”, - deyib.

Amma Rusiyanın münaqişənin həllində Lavrovun ifadəsi ilə desək “narahatlığının” sonunda tamam başqa səbəblər dayanır.

Azərbaycanın itirilməsi, ABŞ-ın təşəbbüsü ələ alması

Rusiyanın münaqişənin aradan qaldırılmasında təktərəfli şəkildə təşəbbüsü ələ alması cəhdlərinin iflasa uğramasından sonra bölgədə yaranan boşluğu ABŞ-ın və digər dövlətlərin, o cümlədən İranın doldurmaq cəhdləri aydın şəkildə hiss edilməkdədir. Obama administrasiyası yenə də problemin qısa müddətdə aradan qaldırılmasının vacibliyini vurğulayaraq, bununla əlaqədar bütün imkanlardan istifadə edəcəkləri barədə münaqişədə olan tərəflərə mesaj göndərir. İran isə münaqişənin bölgə dövlətləri tərəfindən həllinin vacibliyini vurğulayaraq, vasitəçilik missiyasını yenidən öz üzərinə götürməyə hazır olduğunu iddia edir. Təbii ki, bütün bunlar da Rusiyanı narahat etməyə bilməz. Ona görə də Moskva tələm-tələsik şəkildə Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirlərini Moskvaya dəvət edib. Lavrov bu müstəvidə Moskvada Ermənistan xarici işlər naziri Edvard Nalbandyanı qəbul edərkən deyib ki, Dmitri Medvedev yaxın vaxtlarda Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllində sonrakı addımlarla bağlı qərar qəbul edəcək. O: “Dmitri Medvedev danışıqlar prosesində digər həmsədr ölkələr - ABŞ və Fransa prezidentləri tərəfindən də dəstəklənən vasitəçi olaraq Kazan görüşündən sonra yaranmış vəziyyətin analizini başa çatdırıb və ən yaxın vaxtda sonrakı addımlar barədə qərar qəbul edəcək”,-deyib.

Lavrov münaqişənin həlli ilə bağlı Medvedevin atacağı addımların mahiyyəti barədə açıqlama verməyib. Amma inanmaq çətindir ki, Medvedev müttəfiqi Ermənistanı qane etməyən hansısa təkliflə çıxış etsin. Çox güman ki, Medvedevin yeni təklifləri Rusiyanın tərəfləri daha da nəzarətdə saxlamağa xidmət edərək sülh danışıqlarının yenə də imitasiya xarkteri daşımasına və problemin həllinin daha da uzadılmasına yönələcək. Çünki hazırkı vəziyyətdə Rusiya Azərbaycanı itirməkdən və sülh danışıqlarında ABŞ-ın yenidən təşəbbüsü ələ almasından ehtiyat edir. Bu da əsassız deyil. Prezidentlərin Kazan görüşündə Rusiyanın təcavüzkara münasibətdə yenidən seyrçi mövqedə dayanması və problemin aradan qaldırılması üçün təcavüzkara hər hansı təzyiq göstərmək niyyətində olmadığını nümayiş etdirməsi Bakıda heç də birmənalı qarşılanmayıb. Düzdür, rəsmi Bakı bununla bağlı bu günə kimi Moskvanın ünvanına hər hansı ittiham səsləndirməyib. Ancaq Prezident İlham Əliyevin uğursuz nəticələnən danışıqlardan sonra Kazanda Rusiya Prezidentinin şərəfinə keçirilən at yarışlarında iştirak etməyərək dərhal Bakıya qayıtması siyasi müşahidəçilər tərəfindən Azərbaycanın Rusiyanın münaqişənin həllindəki nümayiş etdirdiyi mövqeyə səssiz etirazı kimi dəyərləndirilir. Xatırladaq ki, rəsmi protokola əsasən, İlham Əliyev Kazan danışıqlarından sonra adıçəkilən şəhərdə keçirilən at yarışlarında iştirak etməli idi. Tanınmış politoloq Vəfa Quluzadənin təbiri ilə desək, Rusiya Prezidentini danışıqların uğursuz nəticələnməsindən daha çox, at yarışları maraqlandırırdı:” Çünki Rusiya öncədən prezidentlərin Kazan danışıqlarında uğur əldə edilməyəcəyini bilirdi”.

“Danışıqların formatı dəyişdirilə bilməz”

Moskvanın narahatlığı yalnız danışıqlarda təşəbbüsü ABŞ-ın və ya digər ölkələrin ələ alması ilə əlaqədar deyil. Belə ki, Lavrovun dünən Nalbandyanı qəbul edərkən söylədiyi fikirlər Moskvanın narahatlığının arxasında digər səbəblərin də dayandığını üzə çıxarıb. Məsələn, Nalbandyanla görüşündə Sergey Lavrov danışıqların formatının dəyişdirilməsinin yolverilməz olduğu və bunun problemin aradan qaldırılmasına yardım etməyəcəyi barədə daha çox xəbərdarlıq təsiri bağışlayan bəyanat verib.

O bildirib ki, ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədrləri tərəflərlə daim görüşür, Bakı, İrəvan və Xankəndini ziyarət edir: “Xüsusən belə həlledici mərhələdə vasitəçiliyin formatını dəyişmək barədə söhbətlərin səmərə verəcəyini düşünmürəm. Belə ideyalar diqqəti mahiyyətdən yayındırır. Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllində vasitəçiliyin formatını dəyişmək cəhdləri səmərə verməz, bu, Dnestryanı münaqişənin həlli prosesinə də aiddir. Bütün bunlar hiyləgərlikdir. Əsas olan siyasi iradədir”.

Nalbandyan da Lavrovu dəstəkləyərək bəyan edib ki, münaqişənin həllinin BMT Baş Assambleyası və digər assambleyaların müstəvisinə keçirmək cəhdləri mənasızdır.

Xatırladaq ki, bu ilin sentyabr ayında Nyu-Yorkda keçiriləcək BMT PA-nın növbəti sessiyasında Azərbaycan tərəfinin təşəbbüsü ilə Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli məsələsi yenidən müzakirəyə çıxarılacaq. Bu isə həm Ermənistanı, həm də onun müttəfiqi Rusiyanı təşvişə salıb. Çünki bu, sülh danışıqlarını öz monopoliyasına alan Rusiyanın oyundankənar vəziyyətə salınmasına, bölgədəki mövcud status-kvonun dəyişdirilməsinə, münaqişənin həllinin sürətləndirilməsinə yol aça bilər. Belə başa düşmək olar ki, Azərbaycan xarici işlər naziri Elmar Məmmədyarovla görüşdə Lavrov Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin BMT PA sessiyasında müzakirə edilməməsi üçün ona müxtəlif təzyiqlər edəcək və hətta ölkəmizə qarşı şantaja belə əl atacaq.

Bütün bunlar göstərir ki, Moskva münaqişənin həllinə mövcud status-kvonun dəyişdirilməsinə imkan verməmək üçün bütün vasitələrdən istifadə etmək niyyətindədir.

Zaman.- 2011.- 7-8 iyun.- S.13.