“Kaş bir gün yuxularım çin olaydı...”

Bir vaxtlar dövri mətbuatda onun adına mütəmadi rast gəlmək olardı. Bir vaxtlar o, dövlət tədbirlərində tez-tez görünərdi, lakin son illər sanki unudulub. Söhbət sovet dönəmində respublikamızda yüksək titula - Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adına layiq görülmüş Şərqiyyə Vəliyevadan gedir. Bu günlərdə Bərdədə olarkən onunla da görüşmək qərarına gəldik. “Xəzər” televiziyasının Qarabağ üzrə bölgə müxbiri Şamxal Cəliloğlu qəhrəmanın rayonun Zümürxan kəndində məskunlaşdığını dedi. Bizi qəhrəmanın oğlu qarşıladı. Xoş-beşdən sonra hazırda qaçqınlıq həyatı sürən qəhrəmana: “Şərqiyyə xanım, nə var, nə yox? Necə yaşayırsınız?” kimi ənənəvi sualla müraciət etməyimizi artıq hesab etdik. Odur ki, bu ilin iyul ayının 7-də 75 yaşı tamam olacaq Şərqiyyə xanıma cansağlığı arzulamaqla bu yubileyi necə qarşılayacağı ilə maraqlandıq.

- Ümumiyyətlə, məlum hadisələrlə əlaqədar Laçını - doğma ocağımı tərk edəndən sonra ad günü-filan keçirmirəm. Bir də, a bala, Laçınsız nə ad günü, nə yubiley e?.. Nə vaxt Laçına qayıdarıq, bax onda özümə bir yubiley təşkil edərəm... Bununla da ömrümün ağrılı-açılı günlərini unudaram... Bir də sizə bir şey deyim... Hər il Laçının işğalı günü xatırlananda ən azı yüz dəfə ölüb-dirilirəm... Deyirəm, ay bala, bəs mənim bu cənnət məkanım nə vaxt azad olacaq? Ancaq ümidimi kəsməmişəm. İndi o yerləri ancaq yuxularımda görürəm... Deyirəm, ay Allahım, kaş bir gün yuxularım çin olaydı...

- Amin, ay Şərqiyyə xanım... Laçın azad olunanda ilk üz tutacağınız məkan hara olacaq?..

- Qəbiristanlıq, a bala... Düz on səkkiz ildir ki, orada uyuyan yaxınlarımı ziyarət edə bilmirəm. Heç olmasa, qoy onlara deyim ki, vallah, elə bilməyin sizləri unutmuşam. Allah evini yıxsın bizi sizdən, bu yerlərdən ayıranların... Hərdən də düşünəndə ki, mən öləndə boya-başa, ad-sana çatdığım Laçında deyil, başqa yerdə torpağa tapşırılacağam, inanın, gen dünya başıma dar olur...

Söhbətinin bu yerində kövrələn Şərqiyyə xanımı başqa suallarla ovundurmağa çalışdıq.

“Maral Rəhmanzadə portretimi çəkib”

- Şərqiyyə xanım, bəlkə Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adına layiq görülməyinizin qısa tarixçəsindən söz açasınız?

- Bala, 1966-cı ildə Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adına layiq görülmüşəm. Onu da deyim ki, mən Laçında belə yüksək ada layiq görülmüş ilk və sonuncu qadınam. Özü də mənə bu ad heyvandarlığı inkişaf etdirmək, məhsul tədarükünü artırmaq sahəsində qazandığım uğurlara görə verilib. Yəni mən sağıcı olmuşam. Hər inəkdən il ərzində 4700 kiloqram süd sağırdım... Məskənimiz də Qırxqız yaylağının ətəkləri idi. Bir zamanlar o yerlərdə Sultan bəy oturardı. O Sultan bəy ki, 1918-ci ildə ermənilərə, Andranikin dəstəsinə qan uddurmuşdu... Heyif ki, indi o yerlərdə namərd ermənilər meydan sulayırlar...

- Belə yüksək mükafata layiq görüləcəyinizi gözləyirdinizmi?

- Yox, yox... İnanın, heç xəyalıma da gətirmirdim. Adi bir kolxozçunun belə bir mərtəbəyə qalxması mənə yuxu kimi gəlirdi.

- Şərqiyyə xanım, əgər belə demək mümkünsə, o zamanın qəhrəmanlarına nəğmələr qoşmaq dəb idi. Nədənsə sizin adınızla bağlı belə mahnı yoxdur...

- Mənim haqqımda çox məqalələr yazılıb. Onlardan “Qırxqızın qırxbirinci qızı” yazısı indi də xatirimdədir. Səhv etmirəmsə, onu Üzeyir Bayramov adlı bir jurnalist qələmə almışdı. Əli Vəliyev isə “Durna qatarı” kitabında məndən söz açıb. O ki qaldı mahnıya... Görünür, elə şeylərə marağım olmayıb. Lakin tanınmış rəssam Maral Rəhmanzadə portretimi çəkib. Səhv etmirəmsə, o tablo bir sənət əsəri kimi hansısa muzeyimizdə saxlanılır.

- Sovetlər Birliyi dağılandan sonra əmək qəhrəmanlarına münasibət tamamilə dəyişdi.

- Bəli, o illərdə hətta unudulduq. Sovet titullarını alanlara qarşı bir ögeylik yarandı. O illərdə heç də bədbin olmadım. Amma nə gizlədim, həmin illərdə mənə orden və medalları satmaq təkifləri də gəldi. Dedim ki, onlar mənim zəhmətimin bəhrələridir. Milyonlar təklif olunsa belə, yenə “Qızıl ulduz”dan vaz keçmərəm. Hətta dedim ki, öləndə də vəsiyyət edəcəyəm ki, onu muzeylərdən birinə qoysunlar. Amma Heydər Əliyev yenidən hakimiyyətə gələrək, əgər belə demək mümkünsə, bizim bağlanmış kitabımızı açdı. Üstəlik, İlham Əliyev diqqətini üzərimizdən çəkmədi. Məhz onların sayələrində bu gün Şərqiyyə xanım maddi sıxıntı çəkmir. Bu gün mən də digər həmkarlarım kimi, Prezident təqaüdü alıram. Əks halda, müəyyən problemlərlə üzləşərdim.

- Heydər Əliyevlə nə vaxt görüşmüsünüz?

- Səhv etmirəmsə, 1971-ci ildə... Hətta mən onu Laçına da dəvət etmişdim. Dedi ki, Şuşaya gələndə gələrəm. O, Şuşaya gələndə Laçına da təşrif buyurmaq istədi. Lakin hava elə oldu ki, Laçına gələ bilmədi. Onun bilavasitə mənimlə bağlı dedikləri indi də yadımdadır: o qədər qoçaqsan ki, bu qədər də uşaq böyüdürsən. Onu da deyim ki, mən həm də “Qəhrəman ana” olmuşam, 11 uşaq ərsəyə gətirmişəm...

- Sonradan onunla görüşmək sizə nəsib oldumu?

- Sizə Heydər Əliyevlə bağlı bir maraqlı hadisəni də danışım... İli dəqiq deyə bilmərəm. Oğlanlarımdan biri İçərişəhərdə keçirilən Novruz bayramında Heydər Əliyevlə mənim şəklim olan bir portretlə dayanıb. Heydər Əliyev həmin şəkli görən kimi: “Bu, Şərqiyyə xanımdır” deyərək mənimlə maraqlanıb. Hətta həmin tədbirə qatılmış nəvəmi də öpüb. Lakin nə yazıq ki, Heydər Əliyev Bərdəyə gələndə məni onunla görüşdürmədilər. Onu da deyim ki, heç məni Bərdədə təşkil olunan tədbirlərə də dəvət etmirlər. İndi rayona yeni başçı təyin olunub. İnanıram ki, gəlişilə Bərdədə genişmiqyaslı abadlıq işlərinə start vermiş yeni başçı məni diqqətdən kənarda qoymayacaq.

“Mən o qədər işi çatdıra bilməzdim ki...”

- 11 uşağın qayğısı, üstəlik, gərgin iş... Bu işlərin öhdəsindən necə gəlirdiniz? Yeri gəlmişkən, indiki ailələr iki uşaqla kifayətlənirlər.

- Mehriban ailəm olub... Əsas dayağım qayınanam Yetər xanım olub. Mənimlə birgə işləyən həyat yoldaşım Sabir də öz köməyini məndən əsirgəməyib. Yəni mənim uğurum əslində ailəmin uğuru olub. Əks halda, mən o qədər işi çatdıra bilməzdim ki... Sizə bir maraqlı məlumat da verim: mənim qayınanam Yetər xanım Sultan bəy üçün xalı, gəbə toxuyardı. Hətta rəhmətlik qayınanam tanınmış şairə, xeyirxah insan Natəvan xanımın sifarişi ilə iki xalı toxuduğunu da danışardı. Sualınızın ikinci hissəsinə gəldikdə isə... İndi əksər ailələr iki uşaqla kifayətlənirlər. Onları da qınamıram e... İnandırım sizi, mən Bakıda olanda ürəyim sıxılır. Dörd divar arasında uşaq saxlanılar?..

- Həyat yoldaşınızla tanışlığınız necə olub?

- Onunla bir məktəbdə oxumuşam. Sonradan da həyat elə gətirdi ki, bir yerdə çalışmalı olduq. Qəhrəman adına layiq görülməmişdən bir müddət öncə ailə həyatı qurmuşuq. Onu da deyim ki, o, haqqımda yüzlərlə bənd şeir yazıb (Söhbətin bu yerində Sabir kişi ona həsr etdiyi şeirlərindən bir neçəsini söyləyir). Hə, övladlarım da sağ olsunlar... Ata-analarına layiq oldular. İndi hərəsi bir bölgədə yaşayır. Üçüncü övladım Füzuli təyyarəçi idi. O, Qarabağ müharibəsində gedən döyüşlərdə iki dəfə yaralandı. “Krokodil” tipli təyyarə ilə 256 dəfə hava uçuşu keçirən həmin oğlum 1994-cü ildə iş başında - Qala Aeroportunda dünyasını dəyişdi.

- Şərqiyyə xanım, bəs sonradan nə əcəb bir sahibkar kimi fəaliyyətinizi davam etdirmək fikrinə düşmədiniz?

- Bala, köçkünlük həyatı məni elə sındırdı ki... Bir də... dağ adamının arana uyğunlaşması çox çətindir. İnandırım sizi, mən hələ də bu mühitə uyğunlaşa bilməmişəm. Mənimki qışda aran olub, yayda yaylaq.

“Gedin probleminizi “hökumət” həll etsin”

- Şərqiyyə xanım, bəs indi niyə elə məhsuldarlığa nail olmaq olmur?

- Heyvandarlığın inkişafı aran və yaylaq amillərinə çox bağlıdır. İndi yaylaq varmı? Biz o zaman kəndimizin, Piçənisi deyirəm, 11 kilometrliyindəki yaylaqda olardıq... Orada qurduğumuz çadırı - onu mənə Özbəkistandan gətirmişdilər- indi də unuda bilmirəm. O elə yaylaqda qurulu qaldı... Hə, heyvanları sağarkən onların əzizlənməsi də önəmlidir. Neçə ildir bu yerlərdəyəm, amma hələ ki inəyi sağarkən onu oxşayana, tumarlayana rast gəlməmişəm. İnsan gərək heyvandan da məhəbbətini, sevgisini əsirgəməsin. Bir də sahibkarların təcrübəmdən yararlanmaq istəməmələri də mənə bir qədər qəribə gəlir.

- Bəs Bərdəyə gəlib çıxmağınızın bir özəlliyi varmı?

- Hələ sovet dönəmində Bərdəyə, Yevlaxa gəlib-gedərdim, bura pendir gətirərdik. O vaxtlardan bu yerlər mənə tanış idi. Odur ki, o hadisələrdən sonra heç düşünmədən bu yerlərə yolumu saldım və Zümürxandakı bir qarajda məskunlaşdıq.

- Şərqiyyə xanım, uşaqlarınızın adları da şairanədir... Pənah, Füzuli, Vidadi, Xaqani, Nizami... Kim verib onlara o adları?

- Həyat yoldaşım... Dedim axı o, poeziya, üstəlik, saz həvəskarıdır. Qızım isə “Aşıq Pəri” məclisinin üzvüdür.

Onlarla görüşüb-ayrılandan sonra bizi yola salan oğlu Vidadiyə belə bir sualla müraciət etdim:

- Bu və ya digər problemlə üzləşəndə atana, yoxsa anana müraciət edirsən?

- Təbii ki, anama. Bilirsinizmi niyə? Çünki atam həmişə deyir ki, mən adi adamam, belə şeylərdən başım çıxmaz. Gedin probleminizi hökumət, yəni ananız həll etsin. Axı necə olsa da hökumət hökumətdir də...

QVAMİ MƏHƏBBƏTOĞLU

Zaman.-2011.-21-22 iyun.- S.14.