“Yeniliksiz yaşaya bilmirəm”

O, həm musiqiçidir, həm iqtisadçıdır. Həm də fəlsəfənin, estetikanın gözəl bilicisidir. O, bu sahələrüzrə artıq öz sözünü deyib. Neçə ildir ki, gənclərə də bu sahələri öyrədir. O yorulmaq nə olduğunu bilmir. Əksinə, dediyinə görə, bir iş rejimindən digərinə keçəndə dincəlir. Bu barədə söhbət düşəndə o, sadəcə, belə deyir: “Mən bu keyfiyyəti özümdə tərbiyə etmişəm. Artıq başqa cür yaşaya bilmirəm”. Bütün bunlara rəğmən, ona dünya şöhrəti gətirmiş fleytanın onun həyat salnaməsində xüsusi yeri var. Beləliklə, həmsöhbətimiz Əməkdar incəsənət xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, Ü. Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyasının musiqi menecmenti və müasir musiqi texnologiyaları kafedrasının müdiri Telman Hacıyevdir. Onunla iş gününün sonunda Bakı Musiqi Akademiyasında görüşdük. Qızı - sənətşünaslıq doktoru, fəlsəfə elmləri doktoru, Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının üzvü Mina xanımla birgə yeni işıq üzü görmüş albomunu və 4 diskini nəzərdən keçirirdi. Elə söhbətə də onun bu son işləri ilə körpü saldıq.

- Bu disklərdə fleytada ifa etdiyim dünya şöhrətli 40 bəstəkarın əsərləri toplanıb. Məqsədim onları müasir formada həm ölkəmizin, həm də dünyanın musiqisevərlərinə təqdim etməkdir. Məncə, bu, kiçik iş deyil. Obrazlı şəkildə desək, bunlar mənim dünyanın hər bir “oxucusu” tərəfindən başa düşülən - musiqiyə tərcümə lazım deyil ki - kitablarımdır.

- Telman müəllim, kitabınızda hansı bəstəkarlarımızın əsərlərinə geniş yer vermisiniz?

- Mənim zənnimcə, dünya musiqisini bizim musiqisiz - Üzeyir Hacıbəylisiz, Qara Qarayevsiz, Fikrət Əmirovsuz, Niyazisiz, Arif Məlikovsuz, Tofiq Bakıxanovsuz təsəvvür etmək mümkün deyil. Sadəcə, dünya miqyasında onların təbliğini daha da gücləndirməliyik. Mənim zənnimcə, bu günün gəncliyi bu sahədə daha fəal olmalıdır. Allaha şükür buna imkan da var. Ölkə başçısı gənclərimizin dünyaya çıxmaları üçün hər cür şərait də yaradıb. Obrazlı şəkildə desək, əgər I Pyotr Avropaya pəncərə açmışdısa, bizim Prezident qapı açıb e... Hətta ucqar rayon kimi tanınan Qəbələ artıq respublikamızın mədəniyyət mərkəzinə çevrilib. Burada artıq fortepiano da istehsal olunur. Mən hələ Prezidentimizin xanımı Mehriban Əliyevanın musiqimizin təbliğində sayagəlməz əməli işlərini demirəm.

Maraq tütəkdən başlayıb

- Telman müəllim, siz ölkəmizdə mahir fleyta ifaçısı kimi tanınırsınız? Bu alətə könül verməyiniz necə olub?

- Nə qədər qəribə olsa da, musiqiyə marağım tütəkdən başlayıb... O zaman biz “Beşmərtəbə”nin yanındakı binaların birində yaşayırdıq. Yaxınlığımızda bir musiqi alətləri ustasının - adını unutmuşam- kiçik bir otağı var idi. Mən onun yanına tez-tez baş çəkərdim. Günlərin bir günü o, mənim alətlərə olan həvəsimi görüb, onlardan birini - tütəyi mənə verib dedi: “Al, çal”. Tütəkdən çıxan səs mənə elə ləzzət elədi ki... Başladım onu yavaş-yavaş ram etməyə... Təbii ki, çətinlik çəkirdim. Hətta qonşular adımı zurnaçalan qoymuşdular. Amma elə ki, bir-iki ildən sonra konsertim oldu, onların mənə münasibətləri tamam dəyişdi. Fleyta ilə ilk tanışlığım isə atamla birgə Opera və Balet Teatrına gedəndə oldu. O gün indiki kimi yadımdadır. Fasilə zamanı mən orkestrə yanaşıb, musiqiçiləri bir-bir gözdən keçirdim. Birdən tütəyəbənzər (amma ifaçı onu yanakı tutub çalırdı) bir musiqi aləti, yəni fleyta diqqətimi daha çox cəlb etdi. İlk dəfə idi ki, belə musiqi aləti görürdüm. Onu ifa edən Pyotr Abramoviç Zilberman idi. O mənə yaxınlaşıb dedi: “Bu alətdən xoşun gəlir?” Dedim, bəli. Dedi ki, onda gələrsən 1 saylı musiqi məktəbinə... O da “Beşmərtəbə”nin yanında idi. Onu da deyim ki, sonradan Ü. Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında təhsilimi davam etdirmişəm.

- Siz Çaykovski adına Moskva Dövlət Konservatoriyasının aspiranturasında oxuyarkan orada qalıb fəaliyyətinizi davam etdirmək istəmisiniz. Bəs Azərbaycana qayıtmağınız necə olub?

- Məni bura gətirən o zaman Moskvada yaşayan dünya şöhrətli sənətkarımız Qara Qarayev olub. O mənə dedi ki, burada fleyta ifaçıları çoxdur. Ölkəmizdə isə bu sahə üzrə, demək olar ki, mahir sənətkar yoxdur, qayıt, öz fleytanla Azərbaycanına xidmət et!

- Yeri gəlmişkən, sonradan yaşanan o çətin illərdə ölkəmizi tərk etmək fikrinə düşməmisiniz?

- Heç vaxt... Mənim Qara müəllimin ruhunu narahat etməyə haqqım yoxdur. Sənətkar elə vətənində də sənətkardır... Hə, bir də, mən çox xarici ölkələrdə olmuşam, çoxlu konsertlər vermişəm. Halbuki o illərdə belə səfərlər hər sənətkara nəsib olmurdu. Mən repertuarımı da tez-tez dəyişərdim. Onu da deyim ki, F. Pulenkin, İ. Feldi, S. Prokofyevin əsərlərini ilk dəfə sənətsevərlərimizə təqdim etmək də mənə nəsib olub.

- Bir halda ki, söhbət Qara müəllimdən düşdü, onunla bağlı xatirələriniz varmı?

- 1979-cu ildə mənim ilk valım çıxmışdı. O zaman üçün bu, böyük bir uğur, hətta fəxr sayılırdı. Moskvada evlərinə gedib, həmin qramplastinkanı utana-utana ona bağışladım. O məni Azərbaycanın mədəni sərvəti adlandırdı və dedi ki, bu valı ən əziz bir hədiyyə kimi saxlayacağam. Onu da deyim ki, Qara müəllimlə hər dəfə ünsiyyətdə olanda elə bilirdim ki, bir ali məktəb qurtarıram. Odur ki, Qara müəllimdən həmişə söhbət düşəndə onu musiqi dünyamızın fəxri vətəndaşı kimi xarakterizə edirəm.

“Mənim qismətimə düşdü”

- Yenə də solo konsertlər təşkil etmək fikriniz varmı?

- Yox... Hər şeyin öz vaxtı, zamanı var. Lakin bu o demək deyil ki, mən bu sahə üzrə missiyamı bitirmişəm.

- Fleytanın ölkəmizdə sevilməsinin səbəbkarı siz olmusunuz?

- Heç bir alət özü-özünü tanıtmır. O alətin mahir ifaçısı olmalıdır. Kamançanı Habil tanıtmadımı? Bu mənada fleytanı tanıtmaq isə mənim qismətimə düşdü.

- Fleyta üçün darıxdığınız olur?

- Fleyta həmişə yanımda olur da... Hara gedirəmsə, onu özümlə aparıram.

- Mənim üçün maraqlıdır. İfa zamanı bir musiqiçi kimi nə düşünürsünüz?

- Fleytada çalanda ruhum sanki pərvazlanır. Bilmirəm həyatda varam, yoxam. Bəzən deyirlər ki, niyə gözlərini yumursan? Deyirəm ki, mən onsuz da ifa zamanı auditoriyanı görmürəm ki... Elə bilirəm, təbiətin qoynundayam, gül-çiçəklə danışıram, bülbüllərin səsinə səs verirəm.

- Heç hirslənib fleytanı qırmısınızmı?

- Onu mən canımdan çox istəyirəm. Canından çox istədiyinə isə kimsə xələl gətirməz.

- Təbii ki, bizdə fleyta istehsal olunmur, Avropadan gətirilir. Əgər sirr deyilsə, bir fleytanın qiyməti neçəyədir?

- 500-ə də var. Hazırda istifadə etdiyim fleyta mənə dövlət tərəfindən verilib. Bahadır. O alət tək gümüşdən yox, ağ qızıldan ibarətdir. Qiyməti materialından asılı olaraq dəyişir. .

- Ən çox hansı bəstəkarla işləməkdən xüsusi ləzzət alırsınız?

- Hər bəstəkarın öz yeri var. Amma mənim yaradıcılığımda Tofiq Bakıxanovun əsərlərinin xüsusi çəkisi var. Bilirsinizmi niyə? Onun əsərləri muğam üstündədir. Muğam onun əsərlərinin ruhundadır. Yeri gəlmişkən, onu da deyim ki, o mənə konsert və sonatalar həsr edib. Dünya şöhrətli bəstəkarımız Arif Məlikovun fleyta konsertini Nazim Rzayevin kamera orkestri ilə ifa etmişəm.

- Eşitdiyimə görə, Tofiq müəllim sizin ifanızdan ruhlanaraq fleyta üçün əsərlər yazmağa başlayıb?

- Elədir, bunu özü də etiraf edir.

Musiqiçi Telmanla iqtisadçı Telman

- Sizin yaradıcılığınızda musiqi estetikası da öz yerini tapıb.

- Musiqinin insana təsiri və o təsirdən insanın varlığını dəyişməsi problemi məni çoxdan maraqlandırırdı. Odur ki, musiqi estetikası ilə də yaxından tanış olmağa başladım və bu sahə üzrə bir neçə əsərlər ərsəyə gətirdim.

- Bəs iqtisadiyyat hara, siz hara?

- Alim ailəsındə dünyaya göz açmışam. Atam psixoloq, anam bioloq olub. Evimizdə həmişə musiqi eşitmişəm. Atam tarda çalırdı, həm də yaxşı oxuyurdu. Anam da qarmonda çalırdı. Yəni atam sənəti çox sevib. Bu mənada mən ana bətnində musiqi ilə nəfəs almışam desəm, yanılmaram. Bəs mən elmə necə gəldim? İqtisadiyyata, sonra fəlsəfəyə... Dedim axı, valideynlərim elm adamları olublar. Yəni, necə deyərlər, xəmirim musiqi ilə yoğurulubsa, mayası elmdən olub da... Evdə atamın, anamın çoxlu kitablarını görmüşəm. O zaman siyasi iqtisadla bağlı kitabımız da var idi, onları başa düşməsəm də oxuyurdum. Ürəyimə yatırdı, amma nədən, bilmirəm. Dedim, bununla da məşğul olacağam e... Və oldum da....

- Musiqi, iqtisadçı, fəlsəfə sahələrində eyni zamanda öz sözünü demiş ikinci bir sənətkar tanımıram...

- Sözün düzü, heç mən də tanımıram. Tanınmış alim Ziyad Səmədzadə iqtisadçıdır, həm də tar çalır. Amma o peşəkar musiqiçi deyil.

- Elə isə musiqiçi Telmanla iqtisadçı Telman sizə nə verib?

- Musiqi emosionaldır, iqtisadiyyat rasionaldır. Onlar, necə deyərlər, əl-ələ verib, məni fəlsəfəyə gətiriblər. Musiqiçi Telmanla iqtisadçı Telman filosof Telmanı da yetişdirib mükəmməl bir Telman Hacıyevi formalaşdırıblar.

- Telman müəllim, yeri gəlmişkən, telekanallarımızın musiqi ilə bağlı bugünkü fəaliyyətləri sizi qane edirmi?

- Yox, qane etmir. Vaxt gələcək bu sahədə də bir qayda-qanun yaranacaq. Buna görə də kadrlar lazımdır. Bu gün meydan sulayan şou-bizneslə heç nə edə bilmərik. Milləti indiki şoudan azad etməliyik. Şou ilə nəsil tərbiyə etmək olmaz e... Şou ilə vətəndaş yetişdirmək olmaz e...

- İndi siz musiqi menecmenti və müasir musiqi texnologiyaları kafedrasında çalışırsınız. Bəlkə, bu barədə də bir qədər məlumat verəsiniz?

- Mən, ümumiyyətlə, passivliyi qəbul etmirəm. Yəni yeniliksiz yaşaya bilmirəm. Musiqi menecmenti elminin 200 ildən çox yaşı var. İnkişaf etmiş ölkələrin hər birində bu sahə inkişaf etdirilir. Çalışdığım musiqi ocağında da belə bir kafedranın açılmasına zərurət duydum. Nə isə, mənim fikrimcə, hər şey istehsal etmək olar. Amma onun ixrac mexanizmi də lazımdır. İstedadlılarımız çoxdur. Onları dünyaya necə çıxarmaq? Bax bu da tədris olunmalıdır da. Görünür, bu da mənim qismətimə düşüb. Amma son illər bütün ali məktəblərdə menecmentlik tədris olunur. Amma bu iş ümumi xarakter daşıyır, yəni ümumi menecment yetişdirilir. Halbukı hər sahə üzrə fərdi menecment yetişdirilməlidir. Elə akademiyanın rektoru, professor, Xalq artisti Fərhad Bədəlbəyli də bu fikirdədir. Artıq o, bu məsələ ilə bağlı müvafiq qurumlara da müraciət edib.

- Telman müəllim, siz hərdən şeir də yazırsınız. Bu xobbinizdir, yoxsa...

- Elə fikirlər var ki, onların lirik notlara daha çox ehtiyacı var. Məsələn, mən bir şeirimdə deyirəm ki, həyat bir dəryadır, insan üzgüçü, ləpələr qoynunda biz oyuncağıq, tufan olanda, dərya daşanda biz batacağıq, biz batacağıq... Daimi deyil həyatda insan, o gərək iz qoya öz qayığında...

Qvami Məhəbbətoğlu

Zaman.- 2011.- 11 mart.- S. 7.